تضییع حقابه ایران از "هریرود"؛ از سد سلما تا سد پاشدان
اختلاف ایران و افغانستان بر سر آب‌های مشترک مرزی موضوع تازه‌ای نیست و پیش‌تر شاهد بودیم که افغانستان با تکمیل بند کمال‌خان بر روی هیرمند و آبگیری سد بخش‌آباد بر روی فراه‌رود هامون را تشنه نگه داشته و مردم سیستان و بلوچستان و ایالت نیمروز در افغانستان را دچار مشکل کرده است.
هریرود نیز دیگر حوضه آبریز مورد اختلاف بود که همسایه شرقی چندسال پیش با آبگیری سد سلما، میزان آب ورودی به ایران از این رودخانه را کاهش داده و تأمین آب شرب خراسان رضوی را دچار مشکل کرده بود. اکنون نیز به نظر می‌رسد تکمیل سد پاشدان بر روی سرشاخه دیگری از هریرود، به معنای قطع جریان آب این رودخانه به داخل کشورمان باشد. اقدامی که به طور قطع برخلاف حقوق محیط زیستی بشر است و مردم شهر مشهد را دچار مشکل خواهد کرد.
در رابطه با این موضوع، محسن موسوی خوانساری؛ دکتری مدیریت منابع آب می‌گوید: رعایت حقوق آب‌های مرزی در بسیاری کشور‌های همجوار رعایت می‌شود. به طور مثال در غرب کشور خودمان بیش از ۳۲ رودخانه وجود دارد که به عراق می‌ریزد و ایران اغلب تقسیم ۵۰ درصدی حقابه را رعایت می‌کند. همچنین در حوضه آبریز هریرود نیز توافقی با ترکمنستان داریم که حقابه این کشور بر اساس توافق را در «سد دوستی» به آنها تحویل می‌دهیم.
وی ادامه داد: درخصوص هریرود معاهده یا تفاهمی با افغانستان نداریم و این کشور در سرشاخه‌های هریرود پیش‌تر «سد سلما» و اکنون سد «پاشدان» را آبگیری کرده است. اگرچه معاهده‌ای وجود ندارد، اما بر اساس مصوبات سازمان ملل متحد، در کشور‌های همجوار که دارای رودخانه‌های مرزی مشترک هستند، باید حقابه پایین دست رعایت شده وحقوق محیط زیستی حقابه‌بران پایمال نشود؛ لذا دولت افغانستان نیز باید این حقوق را رعایت کند.
وی گفت: هریرود بخشی از آب شرب شهر ۴ میلیون نفری مشهد را تامین می‌کند که این موضوع باید مورد توجه دولت مردان افغانستان باشد، اما متأسفانه این اتفاق نیفتاده و پیش‌تر نمونه آن را در سد سلما و اکنون در سد پاشدان می‌بینیم.
موسوی خوانساری در پاسخ به این سوال که آیا امکان پیگیری حقوقی در سازمان‌ها و نهاد‌های بین‌المللی وجود دارد، گفت: بله این امکان وجود دارد. البته اگر معاهده‌ای بود شرایط پیگیری نیز راحت‌تر بود، اما بازهم بنا بر مصوباتی که سازمان ملل متحد درباره رعایت حقوق محیط زیستی به عنوان یکی ازحقوق بشر دارد، می‌توان موضوع را از جنبه حقوقی پیگیری کرد، اما بهتر این است که چنین مسائلی میان دو کشور همجوار حل و فصل شود. کشور ما خیلی زودتر از اینها باید اقدام می‌کرد و «سازمان مشترک حوضه آبریز هریرود» را میان ایران، افغانستان و ترکمنستان تشکیل می‌داد. در این سازمان مسائل مشترک این ۳ کشور دیده می‌شد، اما خیلی دیر اقدام کردیم. در مورد ارس هم همین اتفاق افتاد و کوتاهی کشور ما منجر شده که در آنجا نیز به مشکل بخوریم. اصولاً در کشور‌هایی که رودخانه مرزی مشترک دارند، باید وزارت خارجه در بحث محیط زیست فعال باشد، اما در ایران این فعالیت تازه شروع شده و سال‌های قبل محیط زیست اولویت این وزارتخانه نبوده است.
این کارشناس تأکید کرد: زمانی که بحث آب‌های مرزی مطرح می‌شود، پشت پرده آن تبادلات سیاسی و اقتصادی و معاملات برد ـ برد وجود دارد و هر دو کشور باید نفع ببرند.
موسوی خوانساری در پایان گفت: این اقدام افغانستان می‌تواند ترکمنستان را نیز دچار مشکل کند چراکه مسلماً اگر آب به سد دوستی نرسد، فعالیت کشاورزی ترکمنستان در پایین‌دست این سد دچار مشکل شود.
