نقش اساسی ملی شدن صنعت نفت به عهده فدائیان اسلام بود

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب - عماد برقعی: دبیرکل جمعیت فدائیان اسلام نظرات متفاوتی درباره وقایع اسفند 29 و ملی شدن صنعت نفت ایران دارد. عبدخدایی در طول گفت‌وگو دائما بر نقش موثر نواب صفوی بر ملی شدن صنعت نفت تاکید می‌کند و آن را با وقایع آن روزها تحلیل می‌کند.

محمد مهدی عبد خدایی در گفت‌وگو با خبرنگار آفتاب در تحلیل تاثیر نیروهای مختلف در جریان ملی‌شدن صنعت نفت گفت: نقش اساسی اجرایی ملی شدن صنعت نفت به عهده فداییان اسلام و نواب صفوی بود. مصدق نقش سیاسی را در این میان بازی می‌کرد و نقش مردمی نیز با آیت‌الله کاشانی بود.

وی در تشریح وقایع منتهی به ملی شدن نفت گفت: در آن زمان حکومت در ایران مستقل نبود. هر چند که ظاهر مستقلی وجود داشت ولی در واقع انجام هیچ کاری بدون هماهنگی با خارجی‌ها ممکن نبود. به همین خاطر حکومت به این نتیجه رسید که آدم قدرتمندی را روی کار بیاورد که بتواند با آمریکا و روسیه و انگلیس به تفاهم برسد.

وی ادامه داد: رزم‌آرا توانست موافقت روس‌ها را جلب کند و به نخست وزیری برسد. به گفته خیلی از کارشناسان رزم‌آرا اگر چه نظامی خوبی بود ولی سیاست‌مدارخوبی نبود. در ان زمان نیز فضای باز سیاسی وجود داشت. به همین خاطر با نظامی گری و قلدمآبی چیزی پیش نمی‌رفت. خارجی‌ها در آن زمان فکر می‌کردند می‌توانند با حمایت رزم آرا قرارداد الحاقی گس – گلشائیان را به تصویب برسانند.

عبد خدایی ادامه داد: زمانی که رزم آرا برای رای اعتماد به مجلس رفت توانست 91 رای بگیرد و مخالفت دکتر مصدق با او تاثیری نگذاشت. چرا که در کل مجلس تنها 8 نفر رای مخالف و سه نفر رای ممتنع به رزم‌آرا دادند. همین نشان می‌داد که که اکثریت مجلس نیز طرفدار تمدید قرارداد گس – گلشائیان است. قراردادی که سلطه انگلیس بر نفت ایران را سی سال تمدید می‌کرد.

دبیرکل جمعیت فدائیان اسلام در ادامه گفت: نمی‌توانیم بگوییم در آن زمان بین انگلیس و آمریکا اختلاف وجود داشت. این تنها رویای مصدق بود که این اختلاف وجود داشته باشد. مصدق می‌خواست از این اختلاف استفاده کند و نفت رذا ملی کند ولی این اختلاف واقعیت نداشت.

وی در مورد نقش گروه‌های مختلف از جمله جبهه ملی در بسیج مردم در جنبش ملی شدن صنعت نفت گفت: گروه‌های سیاسی در بسیج مردم در آن زمان نقش چندانی نداشتند. نقشی همه که مصدق داشت به واسطه گروه‌های جبهه ملی نبود. بلکه نقش شخصی مصدق بود. در واقع این این شخصیت مصدق بود که در بسیج مردم تاثیر داشت نه گروه‌ها عضو جببه ملی. مصدق اصولا در بسیج مردم نقشی نداشت ولی به عنوان یک سیاست‌مدار زبده و ورزیده وقتی که در راس جریان سیاسی قرار گرفت توانست پذیرش شخصیت‌های سیاسی آن زمان را کلب کند. نقش ایت‌الله کاشانی نیز به واسطه شخصیت خودش بود.

هم‌رزم نواب صفوی ادامه داد: رزم‌آرا می‌خواست به بهانه عدم توانایی ایران برای اداره نفت کشور قرارداد را تمدید کند. علاوه بر این مصدق، دربار و مجلس را برای تمدید شدن این قرارداد تهدید کرده‌بود. اما فضای سیاسی آن دوره به نفع رزم‌آرا نبود. مخالفت‌های مطبوعات آن دوران با رزم‌آرا حتی به بدگویی‌های تند نیز رسیده بود.

وی افزود: توده‌ای‌ها که در غالب چندین گروه فعالیت می‌کردند موافق ملی شدن نفت در جنوب بودند. مصدق و کاشانی و نواب صفوی نیز در مورد این که نفت کل ایران باید ملی شود وحدت داشتند و برای آن تلاش می‌کردند.برای رسیدن به این موضوع سفارت‌خانه‌های خارجی، دربار و گروه‌هایی که طرفدار قرارداد گس – گلشائیان بودند سد را محسوب می‌شدند.

عبد خدایی ادامه داد: یادم هست که تازه به تهران آمده بودم. در 11 اسفند فدائیان اسلام در مسجد شاه اعلام میتینگ کردند. مصدق و کاشانی هم هوادارانشان را به شرکت در این میتینگ دعوت کردند. این میتینگ در آن زمان نماد وحدت بود. مرحوم سید عبدالحسین واحدی در آن میتینگ سخنرانی مهمی کرد. و گفت که "مسلسل را می‌جویم و تفاله‌اش را تف می‌کنیم. رزم‌آرا باید بداند که اگر این روند را ادامه دهد اتفاقی که برای هژیر افتاد برای او هم خواهد افتاد." واحدی حدود دو ساعت صحبت کرد و گفت نفت باید ملی شود و مجددا اعلام کرد که اگر این اتفاق نیفتد رزم‌آرا نیز مانند هژیر کشته خواهد شد.
دبیرکل فدائیان اسلام گفت: دولت به این سخنان توجهی نکرد و حتی روزنامه‌های آن‌ها خطاب به فدائیان نوشتند که مسلسل فلزی است و نمی‌شود آن را جوید. چند روز بهد در 14 اسفند‌ماه آیت‌الله فیض از دنیا رفت. دولت هم برای گرفتن چهره مذهبی برای او مراسم ختمی در برگزار کرد. رئیس دولت (رزم‌آرا) نیز در ان مجلس شرکت کرد. من نیز که یک نوجوان 14ساله بودم به آنجا رفتم چون می‌خواستم نخست وزیر را ببینم. حتی یادم هست که نگاه من لحظه‌ای با نگاه او گره خورد و این صحنه را هرگز فراموش نمی‌کنم. چندلحظه بعد صدای شلیک سه گلوله آمد. جمعی از مردم دست زدند، عده‌ای هم هورا کشیدند و براوو گفتند. بعد از ظهر رادیو اعلام کرد که رزم‌آرا توسط فردی به نام خلیل طهماسبی ترور شده‌است. بعد از ظهر هم خبرگزاری‌های خارجی اعلام ردند که قشریون مذهبی رزم‌آرا را به خاطر ملی شدن نفت ترور کردند.

وی در مورد واکنش فدائیان اسلام به ترور رزم‌آرا گفت: روزنامه نبرد ملت که در واقع سخنگوی فدائیان اسلام بود فردا آن روز تیتر زد که رزم آرا به جهنم رفت و بقیه خائنین نیز به دنبالش خواهند رفت. نواب صفوی نیز بیانیه داد از خلیل طهماسبی تجلیل کرد و مسئولیت ترور را به عهده گرفت. همچنین گفت که حکم اعدام رزم‌آرا صادر شده بوده‌است و اگر خلیل طهماسبی آزاد نشود دربار را کن‌فیکون می‌کند.

عبد‌خدایی در تشریح وقایع بعد از ترور رزم‌آرا گفت: بعد از آن هم نصرت‌الله قمی، زنگنه وزیر فرهنگ را کشت. این موضوع ربطی به فدائیان اسلام نداشت ولی همه فکر می‌کردند که این موضوع هم کار فدائیان اسلام بوده‌است و این تاثیر مثبتی داشت. نواب صفوی هم نامه‌ای با مرکب قرمز به نمایندگان مجلس نوشت و ‌آن‌ها را تهدید کرد که اگر قرارداد تمدید شود این اتفاق برای آن‌ها هم خواهد افتاد.

وی در مورد تاثیر این وضعیت بر ریانات ملی شدن نفت گفت: این مقدمات باعث شد که مجلس ملی شدن نفت را تصویب کند. پس از آن هم در روز 29 اسفند سنا ماده واحده مشهور مصدق را تایید کرد.

عبد‌خدایی در پاسخ به این سوال که آیا نقش کلیدی نواب صفوی در ملی‌شدن نفت تحلیل شماست یا دیگران هم چنین اعتقادی دارند گفت: این نظر اکثر کارشناسان سیاسی است که اگر رزم‌آرا ترور نمی‌شد نفت هم ملی ‌نمی‌شد. آیت‌الله طالقانی نیز به عنوان یکی از صادق‌ترین شخصیت‌های پیش و پس از انقلاب در مراسمی که جبهه ملی و نهضت آزادی به مناسب سالگرد مصدق گرفته‌بود همین نکته را مطرح کرد.

وی در مورد دلایل اهمیت ترور رزم‌آرا گفت: بعد از مدتی ماده واحده‌ای به مجلس ارائه شد که در آن گفته شده بود چون خیانت رزم‌آرا مسلم است بنابراین چنان‌چه قاتل او خلیل طهماسبی باشد باید آزاد شود. این ماده واحده در مجلس تصویب شد. بعد از ان هم مجلس می‌خواست قانونی بگذراند که اگر سنا و یا شاه قانونی را تایید نکردند تصویب مجلس به منزله تایید آن است. این نشان می‌دهد که چه‌قدر قتل رزم‌آرا مفید بود.

دبیرکل فداییان اسلام اضافه کرد: بعد از آزادی طهماسبی، دادگستری نواب صفوی را احضار کرد. با این توضیح که قاتل رزم‌آرا عفو شده ولی محرکان قتل عفو نشده‌اند. نواب هم در آن‌جا گفته‌بود که من محرک بوده‌ام اما مصدق و کاشانی و حتی شاه هم به همین اندازه مقصرند و اگر قرار است محاکمه‌ای باشد آن‌ها هم باید محاکمه شوند. همین موضوع باعث شد که مصدق بعد‌ها وقتی در دادگاه نواب صفوی را دید گفت که اصلا او را نمی‌شناسد و هر نوع ارتباطی با او را تکذیب کرد.