حیاط خلوت آرام می‌شود؛ مسکو برنده تحولات قرقیزستان

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب- جواد نصیری اوانکی: پهنه جمهوری قرقیزستان در منطقه آسیای مرکزی و در همسایگی کشورهایی چون چین، تاجیکستان و روسیه از سال 1991 استقلال خود را از نظام کمونیستی شوروی سابق به‌دست آورده و از آن زمان تاکنون تلاش برای پیشرفت و آزادی را سرلوحه برنامه‌های خود قرار داده است.

این کشور نسبتا پهناور با حدود پنج میلیون نفر جمعیت که نزدیک به یک میلیون آن در شهر بیشکک (پایتخت) زندگی می‌کنند، از موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک خاصی برخوردار است و از این جهت تلاش برای بهره‌برداری بیشتر از این ظرفیت‌ها از سوی کشورهای منطقه و جهان، رقابتی مثال‌زدنی را به وجود آورده است، به طوری که هر یک از این کشورها بر اساس مشترکات فرهنگی، اقتصادی و سیاسی موجود سعی در نزدیکی روابط با جمهوری قرقیزستان دارند تا منافع خود را در منطقه و جهان حفظ کنند.

در میان کشورهای منطقه و جهان که هر یک تلاش متمرکزی را برای نفوذ در منطقه آسیای مرکزی و از جمله جمهوری قرقیزستان به کار برده‌اند می‌توان به جمهوری اسلامی ایران و ترکیه اشاره کرد که این دو با توجه به نیازها و خلأهای موجود در این کشور به لحاظ فرهنگی، اقتصادی و غیره سعی در نزدیکی روابط و تأمین منافع متقابل دارند و البته کشور ترکیه در این زمینه تلاش های شایسته‌ای را از خود نشان داده است که از آن جمله می‌توان به راه‌اندازی دانشگاه، مراکز تجاری و صادرات و واردات کالاها در اندازه وسیع اشاره کرد.

فرهنگ؛ دست‌آویز آمریکا در قرقیزستان

از دیگر کشورهای بزرگ منطقه‌ای و فرا‌منطقه‌ای که تلاش گسترده‌ای را بعد از فروپاشی نظام شوروری سابق در جمهوری قرقیزستان انجام داده‌اند، چین و آمریکا بوده‌اند؛ آمریکا به جهت گسترده کردن هژمونی خود به عنوان ابرقدرت جهانی، با راه‌های گوناگونی از جمله برنامه‌های وسیع فرهنگی و ترویج مبانی آزادی‌های سیاسی، حقوق بشر، دموکراسی و لیبرالیسم سعی در تغییر ماهیت فکری مردم این کشور و همراهی آنان با غرب دارد.

در دیگر سو جمهوری خلق چین به عنوان قدرت نوظهور اقتصادی در جهان، با بهره‌برداری مناسب از خلأ موجود دوران بعد از فروپاشی، صادرات گسترده کالا به جمهوری قرقیزستان را در دستور کار سیاست خارجی خود قرار داده، به طوری که با نبود قدرت اقتصادی تأثیرگذار در منطقه برای عرضه کالاهای ارزان قیمت و نیز هم‌مرز با این جمهوری، کنترل بازار این کشور را در کنار روسیه در دست دارد، اما در این میان کشور روسیه که علاقه چندانی به حضور گسترده کشورهای منطقه و ابرقدرت‌های جهانی در جمهوری قرقیزستان به عنوان همسایه خود ندارد، تلاش تحسین برانگیزی را برای حفظ این جمهوری نوپا در کنار خود انجام داده است که از آن جمله می‌توان به تأمین انرژی و مایحتاج اولیه و نیز حمایت سیاسی از این کشور در برهه‌های حساس اشاره کرد.

در شرایطی که ایالات متحده آمریکا در سال‌های پس از فروپاشی شوروی سابق اقدامات گسترده‌ای را برای کاهش قدرت روسیه در جهان به کار بسته است، روسیه نیز اقدامات وسیعی را برای از دست ندادن دیگر کشورهای تازه استقلال یافته انجام می دهد.

سایه هژمونی سه ابرقدرت بر قرقیزستان

جمهوری قرقیزستان در حال حاضر سایه هژمونی سه ابرقدرت آمریکا، چین و روسیه را بالای سر خود احساس می‌کند و به جهت وجود وابستگی و نیازهای ضروری که در ابعاد مختلف برای مردم و سیاست مداران این کشور وجود دارد، امکان گریز از این هژمونی سنگین سیاسی، اقتصادی و فرهنگی حداقل در کوتاه‌مدت بعید به نظر می‌رسد؛ بنابراین هر یک از این کشورها بنابر منافع ملی و جهانی خود فعالیت‌های لازم را در این کشور به انجام می‌رسانند.

چین بدون توجه گسترده به موضوعات و کشمکش های سیاسی و از سوی دیگر پرداختن به شکلی وسیع به روابط تجاری و اقتصادی و استفاده از موقعیت همسایگی با جمهوری قرقیزستان، این کشور را دروازه اصلی صادرات کالاهای خود در منطقه آسیای مرکزی و حتی روسیه قرار داده به طوری که کمتر مجالی برای دیگر کشورهای منطقه به منظور حضور گسترده بازرگانان باقی گذاشته است و از این طریق سود اقتصادی سرشاری را نصیب خود می سازد.

ایالات متحده آمریکا نیز به سبب دوری مسافت و نیز حساسیت‌های روسیه در حضور مستقیم این رقیب دیرینه درهمسایگی وی، شرایط را به خوبی سنجیده و در حالی که تقریبأ از بهره‌برداری اقتصادی به نفع چین منصرف شده، تلاش برای نفوذ سیاسی و فرهنگی درمیان مردم و دولتمردان جمهوری قرقیزستان را در رأس برنامه های خود قرار داده است.

باوجود تنها چهار شبکه تلویزیونی ملی در جمهوری قرقیزستان، زمانی که در خیابان‌های شهر بیشکک پایتخت این کشور قدم می‌زنیم حضور گسترده آنتن‌های ماهواره‌ای از هر سو توجه افراد را در این کشور دارای 70 درصد جمعیت مسلمان جلب می‌کند.

ایجاد دانشکده‌های متعدد از سوی آمریکا و دیگر کشورهای همسو با این ابرقدرت از جمله ترکیه در جمهوری قرقیزستان وارائه بورسیه به دانشجویان از دیگر مولفه‌های نفوذ به شمار می‌رود‌.

تلاش روسیه برای حفظ وضع موجود در قرقیزستان

اما در این میان روسیه نیز با تجربه پذیری از سرگذشت کشورهایی چون اوکراین و گرجستان و همسویی آنان با جبهه غرب، امکانات و ابزارهای استراتژیک خود در منطقه و جهان را برای حفظ جمهوری قرقیزستان به عنوان یک کشور همفکر و همسو با منافع خود به کار می‌برد و در این راستا وابستگی کشورهای تازه استقلال یافته و از جمله قرقیزستان به انرژی، برخی کالاها و مواد خام استراتژیک و نیز وجود مشترکات فرهنگی فراوان، تأثیر قابل توجهی را برای حضور این کشور در کنار روسیه بر جای گذاشته است.

تقریبأ عموم مردم جمهوری قرقیزستان زبان روسی را به عنوان دومین زبان رسمی کشور پذیرفته و به آن تکلم می‌کنند و بسیاری از مکالمات و نامه‌های روزانه به زبان روسی انجام می‌شود و برنامه‌های کامپیوتری و اینترنت با ترجمه روسی در این کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد، همچنین زیرساخت‌های شهری و کالاهای اساسی مردم قرقیزستان همچنان از روسیه تأمین می‌شود و این کشور نقش گسترده‌ای در برآورده کردن نیازهای حیاتی این جمهوری دارد که خود عامل مهمی در وابستگی به شمار می‌رود.

فرصت‌سوزی ایران برای منافع جدید در قرقیزستان

همان طور که پیشتر اشاره شد دیگر کشورهای منطقه نیز در طول هفده سال گذشته و پس از فروریختن پرده آهنین نظام کمونیستی شوروی سابق، اقدامات درخور توجهی را برای نفوذ در منطقه آسیای مرکزی انجام داده‌اند تا با توجه به اشتراکات فرهنگی و نیازهای این کشورها، منافع خود را در این منطقه حساس حفظ کنند.

جمهوری اسلامی ایران در میان این کشورها بعد از فروپاشی سال1991 سعی در ایجاد منافع جدید را از طریق مشترکات مذهبی (دین اسلام) و تجارت پیگیری کرد و تلاش‌هایی را برای ایجاد مراکز فرهنگی و دانشگاهی در این کشور به کار بست، اما باید به این نکته اذعان کرد که ایران در مقایسه با کشورهایی چون ترکیه، آن‌چنان که باید از ظرفیت‌های موجود استفاده نکرده، در حالی که ترکیه با راه‌اندازی دانشگاه ‌بین‌المللی و نیز مراکز تجاری متعدد در شهرهای بزرگ جمهوری قرقیزستان منافع گسترده‌ای را برای مراکز علمی و بازرگانان خود ایجاد کرده است، دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران فرصت‌سوزی‌های فراوانی را در قرقیزستان داشته که از جمله آن‌ها می‌توان به عدم افتتاح شعب بانکی برای سهولت کار تجارت اشاره کرد.

در نهایت به نظر می‌رسد هر یک از کشورهای منطقه و جهان برای بدست آوردن منافع جدید و نیز تغییر وضع موجود به نفع خود اقدامات لازم را در جمهوری قرقیزستان پیگیری می‌کنند و در میان این کشورها سه ابرقدرت چین، روسیه و آمریکا رقابت دوشادوشی را بعد از دوران فروپاشی شوروری سابق آغاز کرده‌اند و هر یک به نوعی سعی در ایجاد تحولات دلخواه بر اساس منافع خود دارند.

قرقیزستان؛ دروازه ورود کالاهای چینی به آسیای مرکزی

آن‌چه جالب توجه است نوع فعالیت ایالات متحده آمریکا و چین در تغییر اندیشه مردم و دولتمردان از طریق هجوم گسترده رسانه‌ای و صادرات کالا تلاش دارند ذائقه کالایی مردم را تغییر دهند.

از سوی دیگر چین از فرصت ایجاد شده برای فروش کالا‌های ارزان و بدون نیاز به تبلیغات ــ و در حالی که دیگران این تبلیغ را به نحو مطلوبی به انجام می‌رسانند ــ استفاده کرده و حجم انبوهی از انواع کالا را به بازارهای جمهوری قیرقیزستان سرازیر کرده است.

تغییر الگوی رفتاری و سیاسی مردم و دولتمردان جمهوری قرقیزستان به سمت روسیه نشانگر تلاش های گسترده مسکو در حفظ اقتدار منطقه‌ای است، اما آن چیزی که از روند تحولات فعلی انتظار می‌رود این است که ببینیم آیا دولتمردان جدید قرقیزستان در جریان کشمکش‌های پیچیده داخلی توانایی حفظ نظم و بازگشت آرامش به کشور را دارند یا خیر، که در این مورد باید کمی شکیبا باشیم.