کاهش نگران‌کننده فضای سبز شهری؛ تولید گرما و آلودگی هوا
درختان، درختچه‌ها و پوشش‌های سبز کنار خیابان‌ها، ستون‌های اصلی ساختن شهر‌هایی سالم‌تر و مقاوم‌تر در برابر تغییرات اقلیمی‌اند. این فضا‌های سبز با کاهش دمای محله‌ها در روز‌های گرم، جذب آلودگی هوا، بهبود سلامت روانی و کاستن از دی‌اکسیدکربن جو، نقشی حیاتی ایفا می‌کنند.
با وجود این مزایا، پژوهشگران تاکنون نتوانسته‌اند به‌طور منظم و دقیق، تغییرات فضای سبز خیابانی را به‌ویژه در شهر‌های در حال توسعه پایش کنند. حال، مطالعه‌ای تازه از مؤسسه بین‌المللی تحلیل سامانه‌های کاربردی (IIASA) به رهبری «جاکومو فالکتا» گامی مهم در این مسیر برداشته است.
تیم پژوهشی با بهره‌گیری از داده‌های ماهواره‌ای و الگوریتم‌های یادگیری ماشین، مدلی توسعه داده‌اند که می‌تواند حجم فضای سبز قابل رؤیت از زاویه دید یک عابر پیاده را برآورد کند؛ شاخصی که به نام نمای سبز خیابانی یا Green View Index (GVI) شناخته می‌شود.
این مدل ابتدا با استفاده از تصاویر برچسب‌گذاری‌شده از خیابان‌های شهر‌های مختلف جهان آموزش دید و سپس روی داده‌های ماهواره‌ای بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۲ اعمال شد. در مجموع، ۱۹۰ شهر بزرگ در ۲۰ منطقه جغرافیایی جهان مورد تحلیل قرار گرفتند.
نتایج نشان می‌دهد که فضای سبز خیابانی در سطح جهان سالانه بین ۰ ٫ ۳ تا ۰ ٫ ۵ درصد کاهش یافته است. هرچند این ارقام در نگاه اول اندک به نظر می‌رسند، اما در بازه‌های چندساله تأثیری چشمگیر دارند به‌ویژه در مناطقی که هم‌اکنون نیز با کمبود فضای سبز و افزایش دما روبه‌رو هستند.
شهر‌های آسیا و اقیانوسیه بیشترین افت را تجربه کرده‌اند، با کاهش میانگین سالانه به‌ترتیب ۱ ٫ ۷ و ۲ ٫ ۶ درصد. در مقابل، شهر‌های اروپا و آمریکای شمالی اندکی رشد مثبت داشته‌اند (حدود ۱ درصد سالانه). در آفریقا و آمریکای لاتین نیز تغییرات پراکنده و نامنظم گزارش شده است.
«احمد حماد»، نویسنده ارشد مقاله از سنگاپور، تأکید می‌کند: «نه‌تنها پوشش سبز در بسیاری از شهرها در حال کاهش است، بلکه توزیع آن نیز ناعادلانه است. در بسیاری از شهرها، فضای سبز دقیقاً در همان مناطقی که مردم در آن زندگی می‌کنند، بسیار اندک است.»
این نابرابری در دسترسی به فضای سبز، در دوران بحران اقلیمی و افزایش موج‌های گرما، به معضلی عمیق‌تر بدل شده است. چرا که ساکنان مناطق کم‌درآمد، نه‌تنها از امکانات کمتری برخوردارند، بلکه از نظر محیطی نیز بیشتر تحت فشار قرار دارند با درختان کمتر و سایه‌ای اندک‌تر.
نکته کلیدی این مدل، دسترسی‌پذیری و مقیاس‌پذیری آن است. هر نهاد محلی یا بین‌المللی می‌تواند با استفاده از داده‌های رایگان ماهواره‌ای Sentinel-۲ و رکورد‌های اقلیمی، مدل را به‌روز کند و برای برنامه‌ریزی استفاده کند.
شهرداران و برنامه‌ریزان شهری اکنون می‌توانند شاخص GVI را با داده‌هایی مانند مصرف انرژی، سلامت عمومی و روند‌های دمایی ترکیب کنند و نقاط هدف برای توسعه فضای سبز را با دقت بیشتری مشخص سازند.
نتایج کامل این مطالعه در نشریه Environmental Research: Infrastructure and Sustainability منتشر شده است.
