معمای افزایش مصرف شیرخشک در سایه کاهش تولد‌ها
در شرایطی که نرخ تولد در کشور به زیر یک میلیون نفر رسیده، افزایش مصرف شیر خشک باعث بروز کمبود‌های مقطعی و گاهی گسترده در بازار شده است. کارشناسان معتقدند ریشه این تناقض در سوءاستفاده از یارانه‌ها، مصرف‌های غیرمجاز، قیمت‌گذاری غیرواقعی و مشکلات ارزی نهفته است.
طبق اعلام علی صفا، رئیس اداره شیرخشک و مکمل سازمان غذا و دارو، تولید سالانه شیر خشک به بیش از ۷۵ میلیون قوطی رسیده؛ در حالی‌که تولد نوزادان کاهش یافته است. این رقم تولید، اگرچه از نظر عددی کافی به‌نظر می‌رسد، اما کمبود شیر خشک در بازار همچنان وجود دارد.
دلایل افزایش مصرف و کمبود شیرخشک:
۱. مصرف‌های غیرمجاز
شیر خشک یارانه‌ای که مخصوص نوزادان است، به مصرف‌هایی خارج از زنجیره رسمی توزیع می‌رسد؛ از جمله:
محیط کشت باکتری در آزمایشگاه‌ها
تغذیه دام و طیور در مرغداری‌ها و گاوداری‌ها
استفاده در تولید سوسیس و کالباس
حتی کاربرد‌های غذایی در برخی کارخانه‌ها یا آبمیوه‌فروشی‌ها
۲. یارانه پنهان و قاچاق
قیمت پایین شیر خشک نسبت به کاربرد‌های جایگزین آن، موجب شده برخی برای استفاده صنعتی یا قاچاق آن را از زنجیره اصلی خارج کنند.
۳. سیاست ارزی و مشکل نقدینگی تولیدکنندگان
با حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی و جایگزینی آن با ارز ۲۸،۵۰۰ تومانی برای واردات مواد اولیه، فشار مالی زیادی به تولیدکنندگان وارد شد. این موضوع باعث شد برخی از کارخانه‌ها با مشکل تأمین ارز و کاهش نقدینگی مواجه شوند.
۴. بدهی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی
در کنار آن، بدهی انباشته بیمارستان‌ها به شرکت‌های دارویی و تجهیزاتی نیز موجب اختلال در جریان توزیع کالا‌های حیاتی مانند شیر خشک شده است.
آمار تولید و عرضه:
تولید ماهانه شیر خشک: ۶.۵ تا ۷ میلیون قوطی
کارخانه‌های فعال: ۵ واحد، که ۲ کارخانه اصلی ۹۰٪ بازار را پوشش می‌دهند
کمبود شیر خشک عادی: طبق گفته مسئولان، کمبود واقعی وجود ندارد و کمبود‌های اعلام‌شده بیشتر احساس کمبود یا ناشی از برندمحوری خانواده‌هاست.
نقش آموزش و فرهنگ‌سازی:
صفا با اشاره به اهمیت آموزش مادران گفت: «بسیاری از خانواده‌ها به‌دلیل کمبود آموزش یا نگرانی بی‌مورد، از شیر مادر استفاده نمی‌کنند و به شیر خشک روی می‌آورند. در حالی‌که شیر خشک نوع ۱ می‌تواند حتی تا دو سالگی نیز استفاده شود و لزومی به تعویض فوری برند یا نوع آن نیست.»
وضعیت نگران‌کننده شیر خشک‌های متابولیک:
در کنار چالش‌های موجود در بخش عمومی، شیر خشک‌های متابولیک که برای نوزادان با شرایط پزشکی خاص تجویز می‌شوند، با کمبود جدی‌تری روبه‌رو هستند. دلیل این کمبود، بدقولی تأمین‌کننده خارجی و مشکلات واردات است. سازمان غذا و دارو در تلاش است از طریق منابع جایگزین، این کمبود را برطرف کند.
راهکار‌های پیشنهادی برای حل بحران:
آزادسازی تدریجی قیمت شیر خشک برای کاهش انگیزه‌های قاچاق و مصرف صنعتی
تقویت نظارت بر زنجیره توزیع و مصرف
آموزش مادران برای مصرف شیر مادر و استفاده صحیح از شیر خشک
فرهنگ‌سازی درخصوص جایگزینی برند‌ها
حمایت ارزی هدفمند از تولیدکنندگان داخلی
