فاضلاب در دل شالیزار‌های شمال/ بمب میکروبی زیر پای کشاورزی!
شهرستان بابل به‌عنوان یکی از قطب‌های پرجمعیت و پررونق شمال کشور، کنار مزیت‌های طبیعی و کشاورزی فراوان، سال‌هاست گرفتار بحرانی مزمن و نادیده‌انگاشته در حوزه مدیریت فاضلاب است؛ بحرانی که در سکوت دستگاه‌های اجرایی، همچون ویروسی خاموش، بستر‌های حیاتی زیست‌محیطی نظیر رودخانه بابل‌رود را آلوده کرده و سلامت عمومی را در معرض تهدید مستقیم قرار داده است.
در سایه ضعف زیرساخت‌ها و فقدان شبکه جامع تصفیه فاضلاب شهری، تخلیه گسترده فاضلاب‌های انسانی و خانگی در حاشیه رودخانه‌ها، جوی‌ها و زمین‌های کشاورزی، به یک روال عادی و تکرارشونده در بابل تبدیل شده است؛ روندی که نه‌تنها چهره این شهر را مخدوش کرده، بلکه پایه‌های اکولوژیک منطقه را نیز با تهدید جدی مواجه ساخته است.
طبق داده‌های منابع رسمی، سالانه نزدیک به ۴۰۰ میلیون مترمکعب فاضلاب در استان‌های شمالی کشور تولید می‌شود؛ با این حال، تنها ۴۰ درصد آن تصفیه می‌شود و بیش از ۶۰ درصد باقی‌مانده بدون هیچ‌گونه پالایشی، مستقیماً یا از طریق رودخانه‌ها، وارد دریای خزر می‌شود، این حجم عظیم از آلاینده‌های شیمیایی و میکروبی، امروز نه‌فقط یک معضل محلی بلکه بحرانی ملی برای منابع آبی، محیط زیست و سلامت میلیون‌ها شهروند شمال ایران به‌شمار می‌رود.
تخلیه شبانه فاضلاب در بابل‌رود
در بابل، نبود زیرساخت مناسب برای جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب موجب شده است خودرو‌های لجن‌کش، پساب‌های خانگی را به‌صورت غیربهداشتی در حاشیه رودخانه‌ها، فضای سبز اطراف شهر و حتی زمین‌های کشاورزی تخلیه کنند. شهروندان بار‌ها از این اقدام، مستنداتی مانند عکس و فیلم تهیه کرده و در فضای مجازی منتشر کرده‌اند.
از سوی دیگر، بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی و پایین بودن ارتفاع بابل نسبت به سطح دریا، شرایط را برای دفع سنتی فاضلاب دشوار کرده است. اغلب خانه‌ها در مناطق روستایی و ویلایی با حفر چاه‌های جذبی فاضلاب را دفع می‌کنند؛ در حالی که این روش در شرایط فعلی نه‌تنها کارایی ندارد، بلکه خود به عاملی برای آلودگی منابع آب و خاک تبدیل شده است.
سلامت مردم در خطر است
ناصر کیایی، رئیس اداره حفاظت محیط زیست بابل اظهار داشت: تخلیه غیربهداشتی فاضلاب در فضا‌های عمومی و حاشیه رودخانه‌ها، خطری جدی برای سلامت مردم و کشاورزی منطقه به‌شمار می‌رود، ما بار‌ها به مسئولان هشدار داده‌ایم، اما تا امروز اقدام جدی انجام نشده است.
وی با بیان اینکه طرح تصفیه‌خانه فاضلاب بابل از سال ۱۳۷۴ در زمینی به‌وسعت ۱۰ هکتار در منطقه مقری‌کلا آغاز شده است، افزود: این تصفیه‌خانه ظرفیت پوشش جمعیت ۷۰۰ هزارنفری بابل را ندارد. راهکار اساسی، ایجاد شبکه جامع جمع‌آوری فاضلاب شهری و تکمیل زیرساخت‌های تصفیه در مقیاس جمعیتی شهرستان است.
مشکل اصلی؛ نبود محل مشخص برای تخلیه
به‌گفته کیایی، مهم‌ترین مشکل زمان حاضر، نبود مکانی مشخص برای تخلیه موقت فاضلاب است. کارشناسان شهرداری پیشنهاد داده‌اند که زمینی با مساحت ۳۰۰۰ مترمربع در نزدیکی تصفیه‌خانه برای احداث ایستگاه موقت تخلیه و سپتیک‌سازی اختصاص یابد، در همین راستا، اداره آب و فاضلاب نیز با واگذاری ۱۵۰۰ متر از زمین‌های تصفیه‌خانه مقری‌کلا به شهرداری موافقت کرده است.
تنها ۲۱ درصد مازندرانی‌ها زیرپوشش فاضلاب
بهزاد برارزاده، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مازندران، در خصوص وضعیت بحرانی فاضلاب شهری گفت: در زمان حاضر تنها ۲۱ درصد جمعیت شهری مازندران به شبکه جمع‌آوری فاضلاب متصل هستند، حتی در شهر‌های مهمی مانند ساری، بابل و جویبار نیز، تنها نیمی از جمعیت زیرپوشش این شبکه قرار دارند.
وی تأکید کرد که توسعه شبکه فاضلاب در مازندران به‌دلیل هزینه‌های بالا، ساخت‌وساز پراکنده، و محدودیت زمین با مشکلات جدی مواجه است.
سپتیک‌ها و چاه‌های جذبی؛ راه‌حلی ناکارآمد
کارشناسان محیط زیست و بهداشت محیط، نصب سپتیک یا حفر چاه در مناطق شهری و روستایی را راه‌حلی مقطعی و ناکارآمد می‌دانند، دلیل این ناکارآمدی، تراکم بالای ساخت‌وساز، فاصله کم چاه‌ها از یکدیگر و مهم‌تر از همه سطح بالای آب‌های زیرزمینی در مازندران است که مانع از جذب کامل فاضلاب می‌شود و خطر آلودگی منابع آب را افزایش می‌دهد.
فاضلاب؛ تهدید خاموش برای کشاورزی بابل
بابل یکی از قطب‌های تولید برنج کشور است، اما تخلیه فاضلاب در زمین‌های کشاورزی، نه‌تنها سلامت محصولات غذایی را تهدید می‌کند، بلکه اعتبار کشاورزی منطقه را زیر سؤال می‌برد. بسیاری از زمین‌های کشاورزی که محل تخلیه فاضلاب شده‌اند، در نزدیکی یا حتی داخل محدوده شهری قرار دارند.
راهکار چیست؟
راهکار اساسی برای حل این بحران، تسریع در تکمیل پروژه تصفیه‌خانه مرکزی بابل، احداث ایستگاه‌های تخلیه موقت در نقاط مشخص، و توسعه شبکه جمع‌آوری فاضلاب شهری و روستایی با تأمین اعتبارات کافی است.
همچنین، آگاهی‌بخشی عمومی، برخورد قضایی با متخلفان، و ورود جدی‌تر نهاد‌های نظارتی می‌تواند در کاهش تخلفات زیست‌محیطی نقش مهمی ایفا کند.
