توافق سوریه با اسرائیل چه معنایی برای منطقه دارد؟
اسرائیل و سوریه ممکن است در آستانه امضای یک توافق امنیتی با میانجیگری آمریکا باشند؛ توافقی که روابط دو طرف را دگرگون کرده و نفوذ تل‌آویو در خاورمیانه را تقویت خواهد کرد. اگر این توافق امضا شود، اسرائیل از جنوب غرب دمشق تا مرزهای شمالی خود یک منطقه حائل و غیرنظامی‌شده به دست خواهد آورد که دست آن را برای تحرکات منطقه‌ای بازتر می‌کند.
به نوشته العربی الجدید، برای ایالات متحده، چنین توافقی یک پیروزی دیپلماتیک به شمار می‌آید، در حالی که دولت جدید سوریه با خطر انتقاد بابت واگذاری بخشی از حاکمیت خود روبه‌رو خواهد شد.
هرچند این طرح هنوز به طور رسمی منتشر نشده، اما وب‌سایت اکسیوس و خبرگزاری رویترز هفته گذشته گزارش دادند که این توافق تا حدی بر اساس پیمان صلح مصر و اسرائیل در سال ۱۹۷۹ طراحی شده است.
طبق پیشنهاد اسرائیل، قرار است سه منطقه در جنوب غرب دمشق ایجاد شود؛ شامل یک منطقه حائل به طول دو کیلومتر و یک منطقه پرواز ممنوع برای هواپیماهای سوری.
در مقابل، اسرائیل به‌تدریج از سرزمین‌های تازه اشغالی سوریه عقب‌نشینی خواهد کرد، اما یک پایگاه استراتژیک در کوه حرمون را حفظ می‌کند. این توافق همچنین یک کریدور هوایی از طریق سوریه به سمت ایران در نظر می‌گیرد که امکان حملات هوایی احتمالی اسرائیل در آینده را فراهم خواهد ساخت.
برخلاف پیمان صلح مصر و اسرائیل، این توافق به صلح کامل یا عادی‌سازی روابط تحت چارچوب «توافق ابراهیم» میان اسرائیل و سوریه نمی‌انجامد. سوریه و اسرائیل از سال ۱۹۴۸ در وضعیت جنگی هستند و دمشق موجودیت اسرائیل را به‌عنوان یک کشور به رسمیت نشناخته است.
با این حال، گزارش‌ها حاکی است که این توافق جایگزین توافق جداسازی نیروها در سال ۱۹۷۴ میان دو کشور خواهد شد.
سوریه هنوز به پیشنهاد اسرائیل پاسخی نداده اما گفته می‌شود در حال تدوین یک پیشنهاد است. احمد الشرع، رئیس‌جمهور سوریه، هفته گذشته تأیید کرد که دولتش در حال مذاکره بر سر توافق امنیتی با اسرائیل است که ممکن است ظرف چند روز نهایی شود، اما تأکید کرد که چنین توافقی باید به حریم هوایی و تمامیت ارضی سوریه احترام بگذارد.
منابع خبری اعلام کردند که نیروهای اسرائیل در ادامه تجاوز به خاک سوریه، وارد مناطقی از استان القنیطره در جنوب این کشور شده اند.
رسانه‌های اسرائیلی گزارش دادند که ران درمر، وزیر امور راهبردی اسرائیل، روز چهارشنبه در لندن با اسعد الشیبانی، وزیر خارجه سوریه، و تام باراک، فرستاده آمریکا دیدار کرد تا درباره این توافق امنیتی گفت‌وگو کنند.
الشرع و مقام‌های اسرائیلی همچنین ممکن است در جریان مجمع عمومی سازمان ملل این هفته دیدار کنند. برخی گزارش‌ها می‌گویند توافق می‌تواند تا پایان سال حاصل شود، در حالی که برخی دیگر احتمال دستیابی فوری‌تر به آن را مطرح کرده‌اند.
رافائل اس کوهن، مدیر برنامه راهبرد و دکترین در پروژه نیروی هوایی اندیشکده رند، به روزنامه العربی الجدید گفت: «چنین توافقی می‌تواند مرزی را که سال‌ها پرتنش بوده، تثبیت کند و یک کانون بحران عمده را از میان بردارد؛ اما سایر تنش‌های منطقه‌ای همچنان تصویر کلی امنیت را شکل خواهند داد.» هرگونه توافق احتمالی در لحظه‌ای حساس در روابط دولت جدید سوریه و اسرائیل رخ خواهد داد.
پس از سقوط بشار اسد، رئیس‌جمهور پیشین سوریه، در دسامبر سال گذشته، اسرائیل به‌سرعت منطقه حائل در جنوب غرب سوریه، مجاور بلندی‌های جولان اشغالی را تصرف کرد و کارزاری مداوم از حملات هوایی و زمینی علیه مواضع ارتش سوریه به راه انداخت تا مناطق استراتژیک را تحت کنترل خود بگیرد.
اسرائیل همچنین کوه حرمون، یک نقطه راهبردی کلیدی را اشغال کرد که همچنان تحت کنترلش باقی مانده است.
دولت جدید سوریه این اقدام نظامی را نقض حاکمیت سوریه دانست، اما برای حفظ مسیرهای دیپلماتیک، از پاسخ مستقیم نظامی خودداری کرد.
تنش‌ها در جریان بحران سویدا، از آوریل تا ژوئیه امسال شدت گرفت؛ بحرانی که در آن درگیری‌های شدید میان گروه‌های مسلح دروزی و بدوی رخ داد و اسرائیل حملاتی علیه ارتش سوریه انجام داد که آن را اقدامی در راستای «حمایت از جامعه دروزی» که به یک دارایی استراتژیک برای منافع اسرائیل در سوریه تبدیل شده معرفی کرد.
این رویدادها فشار بر دولت سوریه را افزایش داد و همزمان اهرم فشار اسرائیل را در مذاکرات امنیتی تقویت کرد. به نظر می‌رسد یکی از اهداف اصلی راهبردی اسرائیل دور نگه داشتن ایران و حزب‌الله از جنوب سوریه برای حفاظت از خود باشد.
آندریاس کریگ، دانشیار مطالعات امنیتی در کینگز کالج لندن، به العربیه گفت این توافق بیشترین منفعت را برای اسرائیل خواهد داشت؛ چرا که بدون واگذاری سرزمین، ثبات به دست می‌آورد و سوریه مجبور می‌شود بازیگران غیردولتی را مهار کند، «و عملاً به طرفی تبدیل می‌شود که اسرائیل می‌تواند او را پاسخگو بداند، الگویی که پیش‌تر در استفاده تاریخی اسرائیل از “اجبار سه‌جانبه” علیه دولت‌های همسایه دیده شده است».
برای آمریکا، این توافق جنوب سوریه را تثبیت خواهد کرد و در عین حال نشان می‌دهد که هنوز نفوذی در منطقه دارد. اما ترامپ با موازنه حساسی روبه‌رو است: اسرائیل انتظار حمایت کامل دارد، در حالی که واشنگتن می‌خواهد دمشق در جبهه غرب باقی بماند و نسبت به روسیه و ایران موضعی خصمانه داشته باشد.
با این حال، کریگ هشدار داد که این رویکرد «باعث می‌شود او چشم خود را بر خطرات ببندد؛ خطر اینکه اسرائیل از تاکتیک سالامی استفاده کند، یعنی گام به گام ترتیبات امنیتی را پیش ببرد تا حاکمیت سوریه در جنوب برای همیشه تضعیف شود».
اینکه سوریه از چنین توافقی سود خواهد برد یا نه، همچنان نامشخص است، چراکه توافق بالقوه می‌تواند به شمشیری دولبه تبدیل شود. با امضای توافق با اسرائیل و تحقق اهداف دیپلماتیک آمریکا، الشرع می‌تواند مشروعیت بین‌المللی به دست آورد، کمک مالی جذب کند و جایگاه خود را تقویت کند.
فردی خویری، تحلیلگر امنیت جهانی در خاورمیانه و شمال آفریقا در شبکه رین، به العربیه گفت: «برای دمشق، تضمین خروج اسرائیل از سرزمین‌های اشغالی و توقف حملات هوایی، مشروعیت الشرع را در داخل تقویت می‌کند، او را در کوتاه مدت از فشار جریان‌های تندرو مصون می‌دارد و جایگاهش را در خارج ارتقا می‌دهد؛ به‌ویژه اگر تخفیف تحریم‌ها نیز همراه آن باشد.»
اما آرون لوند، پژوهشگر اندیشکده سنتری اینترنشنال، توضیح داد که بسته به شکل توافق امنیتی و اینکه آیا داوطلبانه به نظر برسد یا تحمیلی تحت فشار آمریکا و اسرائیل، در سوریه محبوب نخواهد بود. او گفت: «بسیاری از سوری‌ها، از جمله پایگاه اجتماعی الشرع، می‌دانند که او باید برای تقویت دولت، محدود کردن حملات اسرائیل و حفظ حمایت آمریکا در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی، مصالحه کند. سوریه ویران و بی‌دفاع است و الشرع باید با دست بسیار ضعیفی که دارد بهترین بازی ممکن را انجام دهد. اما هر توافقی که به‌عنوان واگذاری حاکمیت به اسرائیل دیده شود، انتقاد تندروها را برخواهد انگیخت که او ابزار اسرائیل یا آمریکاست.»
یک توافق امنیتی میان اسرائیل و سوریه همچنین می‌تواند دستور کار سیاسی سایر بازیگران منطقه‌ای، به‌ویژه ترکیه، را پیچیده‌تر کند.
پس از سقوط اسد، آنکارا نفوذ خود را در سوریه از طریق حضور نظامی و ابتکارات اقتصادی و دیپلماتیک گسترش داده و همزمان نیروهای کرد را هدف قرار داده است. اما یک توافق امنیتی اسرائیل ـ سوریه می‌تواند اهرم فشار ترکیه را محدود کرده و برنامه‌های منطقه‌ای آن را پیچیده‌ترکند.
گونول تول، پژوهشگر ارشد در اندیشکده، گفت حضور نظامی اسرائیل در سوریه، سیاست داخلی ترکیه را پیچیده کرده، نیروهای شبه‌نظامی کرد سوری وابسته به پ.ک.ک را جسورتر کرده و سیاست گسترده‌تر ترکیه درباره کردها را متوقف کرده است. او گفت: «ابتکار عمل اردوغان در قبال کردها با هدف تضمین انتخاب مجددش از طریق ایجاد ائتلاف‌ها دنبال می‌شود، اما حضور اسرائیل در سوریه این روند را پیچیده می‌کند و همچنین مانع برنامه‌های او برای تثبیت سوریه و بازگرداندن پناهجویان می‌شود؛ مسائلی که او آن‌ها را کلیدی برای اهداف داخلی و سیاسی خود می‌بیند.»
از زمان آغاز جنگ غزه، اسرائیل به تهاجمی‌ترین قدرت نظامی منطقه تبدیل شده و حوثی‌ها در یمن، حزب‌الله در لبنان، ایران (با هدف مختل کردن برنامه هسته‌ای)، و اخیراً قطر (با هدف رهبران حماس) را هدف قرار داده است. این وضعیت، به گفته تول، رجب طیب اردوغان را نسبت به رقابت منطقه‌ای و خطر رویارویی محتاط کرده است: «هرچند حمله به خاک ترکیه اشتباهی بزرگ خواهد بود.»
خویری توضیح داد که توافقی که شامل منطقه پرواز ممنوع و جنوب غیرنظامی باشد، می‌تواند عملیات ترکیه در سوریه را محدود کرده و رقابت با اسرائیل را تشدید کند.
آنکارا که احتمال عقب‌نشینی را رد کرده، همکاری خود را با دولت انتقالی سوریه عمیق‌تر کرده و «ممکن است تجهیزات نظامی را در بخش‌های دیگری از سوریه مستقر کند تا برتری هوایی اسرائیل را به چالش بکشد».
این توافق همچنین می‌تواند بر ایران، که زمانی متحد اصلی اسد بود تأثیر بگذارد، زیرا دسترسی گسترده‌تر اسرائیل به حریم هوایی سوریه جای پای نظامی تهران را در نزدیکی مرز شمالی اسرائیل تهدید می‌کند. لوند گفت: «چیدمان دیپلماتیکی که به اسرائیل اجازه دهد هر زمان که بخواهد از طریق سوریه به ایران پرواز کند، آشکارا برای اسرائیل مفید است.» او افزود افشای عمومی این پیشنهاد پذیرش آن را برای دمشق دشوار می‌سازد، چراکه واگذاری رسمی حریم هوایی اقدامی بسیار بزرگ است که شاید تنها در صورت محرمانه بودن امکان‌پذیر باشد.
کشورهای خلیج فارس نیز ممکن است از یک توافق احتمالی تحت تأثیر قرار بگیرند، زیرا از زمان حمله اسرائیل به حماس در قطر، موضوع اسرائیل به مسئله‌ای حساس‌تر تبدیل شده است. به گفته کریگ، اگرچه برخی رهبران عرب شاید در خفا از محدود شدن ایران استقبال کنند، «اما افکار عمومی عرب احتمالاً این توافق را تحقیر سوریه و مجوزی برای زیاده‌روی اسرائیل خواهند دانست.»
اینکه آیا توافق امنیتی اسرائیل و سوریه امضا خواهد شد یا نه، همچنان نامشخص است، اما برخی کارشناسان معتقدند حضور ایالات متحده یا کشورهای دیگر و یا نهادهای بین‌المللی به‌عنوان تضمین‌کننده می‌تواند به سوریه اطمینان دهد که توافق اجرا خواهد شد. اما کوهن گفت هر توافقی که میان اسرائیل و سوریه به دست آید، و هر تأثیری که در منطقه داشته باشد، «در نهایت تحت‌الشعاع جنگ غزه قرار خواهد گرفت».
