از کِی و چه کسانی نام «تخت جمشید» را انتخاب کردند؟
آیین بزرگداشت زنده‌یاد پِروفسور شاپور شهبازی، تاریخ‌نگار و باستان‌شناس پرآوازۀ ایرانی در شهر شیراز برگزار شد.
بنیاد ایران‌شناسی شاپور شهبازی با همکاری مرکز اسناد و کتابخانۀ ملی فارس، چهارشنبه نهم مهرماه در آیینی یاد و خاطرۀ شادروان پروفسور شاپور شهبازی را گرامی داشتند.
همایش با سخنان مجری، افروز نجابتیان آغاز و در سخنانی کوتاه به معرفی زنده‌یاد استاد شاپور شهبازی پرداخته شد. پس از آن، مدیر مرکز اسناد و کتابخانۀ ملی فارس ـ مرجان یزدان پناهی ـ به مهمانان خوش‌آمدگویی گفته و در سخنانی شادروان شهبازی را اَرج نهاده و یادشان را گرامی داشت.
پخش فیلم کوتاهی از زندگی علمی ـ پژوهشی زنده‌یاد شاپور شهبازی، دیگر بخش همایش بزرگداشت این استاد تاریخ‌نگار و باستان‌شناس بود.
نازیلا شهبازی، مدیر بنیاد ایران‌شناسی شاپور شهبازی در گزارشی به فعالیت‌ها و کار‌های انجام شدۀ بنیاد در سال‌های گذشته پرداخت و گفت: «تا کنون سی همایش علمی در راستای بزرگداشت و یاد استاد شهبازی در سراسر کشور از سوی بنیاد ایران‌شناسی شاپور شهبازی برگزار شده و همچنان آیین‌های گرامیداشت ادامه خواهد داشت.»
شهبازی همچنین به زندگانی شادروان شاپور شهبازی پرداخت و افزود: «شاپور شهبازی فرزند راستین ایران از همان نخستین سال‌های زندگی دلبستۀ تاریخ و فرهنگ ایران بود. پس از گذراندن دورۀ کارشناسی در رشتۀ تاریخ و جغرافیا در ایران و دانشگاه پهلوی شیراز (شیراز کنونی) در دانشگاه لندن، دکترای باستان‌شناسی دورۀ هخامنشی گرفت و با اراده‌ای استوار برای خدمت به میهن بازگشت. استاد در سال ۱۳۵۳خورشیدی، بنیاد تحقیقات هخامنشی را در پارسه (تخت جمشید) راه‌اندازی کرد تا پژوهش و کاوش‌های باستان شناختی دربارۀ یکی از درخشان‌ترین دوران تاریخ ایران سامان یابد.»
مدیر بنیاد ایران‌شناسی شاپور شهبازی ادامه داد: «آثار و نوشته‌های زنده‌یاد استاد شهبازی بیش از آن است که بتوان در سخنانی به همۀ آنها پرداخت. از کتاب کورش بزرگ او که در سال ۱۳۴۹ خورشیدی، جایزه کتاب برتر سال را گرفت تا کتاب‌های جهانداری داریوش بزرگ، یک شاهزادۀ هخامنشی، راهنمای مستند و مصور سه‌گانۀ تخت جمشید، نقش رستم و پاسارگاد، تاریخ ساسانیان و بی‌شمار جُستار‌های (مقاله‌ها) ارزنده در زمینه تاریخ و فرهنگ ایرانی به زبان‌های انگلیسی، آلمانی، فرانسوی و پارسی در دسترس همگان است و مورد رجوع پژوهشگران و استادان دانشگاه در سراسر جهان است.»
عبدالرسول خیراَندیش، استاد گروه تاریخ دانشگاه شیراز با موضوع «نام تخت جمشید» نخستین سخنران علمی همایش بزرگداشت زنده‌یاد استاد شاپور شهبازی بود. او گفت: «ما برآنیم تا بررسی کرده و بدانیم به گونۀ مستند از کِی و به وسیلۀ چه کسانی نام «تخت جمشید» بر این بنای هخامنشی که با نام علمی «پارسه» می‌شناسیم، گذاشته شده است. هرچند، پرسش دربارۀ نام‌های جغرافیایی تازگی ندارد. به هر روی، گاهی پرسیده شده که چرا به آن «مسجد سلیمان» یا «مَزگت سلیمان» یا چیز‌هایی همانند آن گفته شده است؛ و دیگر این‌که برخی می‌گویند، جمشید کیست؟ اگرچه در شاهنامه فردوسی شخصیتی پرآوازه و نامدار است.»
خیراندیش افزود: «در این‌جا تمرکز سخنان من به بررسی اوایل دوران اسلامی و سدۀ چهارم مَهی (قمری) است. از این دوره نوشته‌ها از جنبۀ مذهبی بیرون رفته و فاصله می‌گیرد و به نوشتار‌های جغرافیایی تبدیل شده و یا کتاب‌هایی ویژه که دربارۀ تاریخ ایران نگاشته می‌شود.»
این استاد دانشگاه شیراز پس از گُریزی به شهر «استخر» در نزدیکی پارسه و بیان توضیحاتی دربارۀ این شهر نامدار ساسانی و رخداد‌های در پیوند با ایرانیان زرتشتی به موضوع اصلی خویش بازگشت و گفت: «نخستین بار استخری در کتاب مَمالِکُ المَسالک می‌نویسد در این‌جا بنایی است که از آنِ سلیمان است. اما تودۀ مردم (عوام) پارس آن را به جمشید نسبت می‌دهند. کمی پس از استخری، اِبن حوقَل در کتاب صوره الارض که از نوشتار استخری بهره برده، ولی چیز‌هایی را بدان افزوده است. اِبن حوقَل، این جملۀ استخری را که بنا از آنِ سلیمان است را دگرگون کرده و می‌نویسد تودۀ مردمی که حوصلۀ تحصیل و پژوهش ندارند، این‌جا را از آنِ جمشید می‌دانند. اما مَقدسی دیگر نویسندۀ آن زمان باز اِنتساب این نام به جمشید را مطرح کرده و می‌نویسد، برخی می‌گویند، این‌جا را جمشید ساخته است. با این همه، بهترین تفسیر‌ها از پارسه را اِبن بلخی در فارسنامه آورده است.»
خیراَندیش دربارۀ موضوع واژۀ «عوام» نیز توضیحاتی را بیان کرده و به واکاوی آن پرداخت.
پخش بخشی از مستند «چهارراه تمدن» که دربارۀ زنده‌یاد پروفسور شاپور شهبازی و پرسش و پاسخ‌های علمی او به فرنگیان دربارۀ ایران باستان بوده است از دیگر بخش‌های همایش بزرگداشت استاد شهبازی بود.
کورش کمالی سروستانی، مدیر دانشنامۀ فارس نیز دیگر سخنران همایش بزرگداشت زنده‌یاد شاپور شهبازی بود. او در آغاز سخنان خود دربارۀ کار‌های پژوهشی استاد شهبازی گفت: «شادروان شاپور شهبازی در ۲۸ سالگی و در سال ۱۳۴۹ خورشیدی کتاب ارزشمند «جهانداری کورش بزرگ» را به زبان پارسی نگاشت. تا آن زمان هیچ فرد ایرانی کتابی علمی در این زمینه ننوشته بود و آثار به جا مانده، همگی از فرنگیان بوده است و این کتاب نخستین نوشتار به زبان پارسی دربارۀ شاهنشاه هخامنشی است. همچنین او نخستین کتاب راهنمای مصور تخت جمشید و نقش رستم را در سال‌های ۱۳۵۶ و ۵۷ خورشیدی زمانی که ریاست بُنداد هخامنشیان را بر دوش داشت، به زبان پارسی نگاشت؛ و کتاب راهنمای پاسارگاد استاد پس از سال ۵۷ خورشیدی به چاپ می‌رسد و تا آن زمان هیچ کتابی در این زمینه از پژوهشگران ایرانی وجود نداشت و تنها یک‌سری بروشور و کاتالوگ به زبان پارسی بیشتر در دسترس نبود. بُنیادگذاری و سرپرستی بُنداد تحقیقات هخامنشی در سال ۱۳۵۳خورشیدی دوره‌ای طلایی به شمار می‌آید برای ساماندهی محوطۀ پارسه (تخت جمشید) و پژوهش‌های هخامنشی.»
کمالی سروستانی همچنین به جنبه دیگری از زندگانی زنده‌یاد استاد شهبازی پرداخت و افزود: «از میان چکامه سُرایان (شاعران) اگرچه استاد با حافظ و سعدی هم‌نغمه بود، ولی با فردوسی و شاهنامه، اُنسی دیرینه داشت و کتاب ارجمند زندگی‌نامۀ تحلیلی فردوسی او، دستاورد این عشق و کوشش است و خود استاد بار‌ها می‌گفت از شاهنامه بینش گرفته‌ام و از پارسه یا همان تخت جمشید دانش. از سویی، شاپور شهبازی نامی است گره خورده با تاریخ و هنر و تمدن. گرانمایه دانشمندی که نه تنها تاریخ را می‌خواند، بلکه با درایت ویژۀ خود در لابه‌لای سنگ و اسناد گذشته را لمس می‌کرد. گذشته‌ای که گاهی خاموش یا فراموش شده و غبار گرفته بود. اما استاد به آن زندگی می‌بخشید با هر نوشته، با هر سخن و کتابی. او نه تنها تاریخ هخامنشی را بازخوانی می‌کرد که عشق و حرمت میراث ایران را زنده نگاه می‌داشت.»
مدیر پیشین مرکز اسناد و کتابخانۀ ملی فارس در پایان این بخش از سخنان خود گفت: «جای خالی استاد، دریغ و دردی است برای ما. اما هم‌اینک از پس ۱۹ سال درگذشت او، ما میراث‌دار فرهنگ غنی هستیم که از او به یادگار داریم. فرهنگی که بر ما است پس از او، اَرجش نهیم و گسترشش دهیم. جامعه علمی و فرهنگی ایران، فرهنگوری توانمند را از دست داده است، مردی که تا پایانی‌ترین روز‌های زندگی خستگی نمی‌شناخت.»
همچنین موضوع سخنرانی دکتر کمالی سروستانی، «پارسه، نماد هخامنشی» بود که در این زمینه توضیحاتی را بیان کرد.
محمد جواد جعفری، باستان‌شناس و سرپرست پایگاه جهانی پارسه (تخت جمشید) دیگر سخنران همایش بزرگداشت شاپور شهبازی بود.
جعفری گزارشی از اقدام‌های انجام شده حفاظتی و ساماندهی محوطه و ... را در چندین ماه گذشته که در میراث جهانی پارسه صورت گرفته، تشریح کرد. او یکی از کار‌های مهم را ساماندهی مخزن موزه پارسه عنوان کرد که در جنگ ۱۲ روزه، فرصتی را برای این کار به وجود آورده است. همچنین، او از فعالیت‌ها و اقدام‌های پیش‌رو، گزارشی را تشریح کرد.
پخش نماهنگی با نام «تنگ بُلاغی» از شادروان پروفسور شاپور شهبازی و توضیحاتی دربارۀ این تنگه یا دره، دیگر بخش برنامه بود.
کامیار عبدی از گروه باستان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی تهران، واپسین سخنران همایش بزرگداشت استاد شهبازی با موضوع «شادروان شاپور شهبازی و رویکرد کلیت‌گرایانه به پژوهش‌های ایران‌باستان» بود.
عبدی گفت: «شادروان شاپور شهبازی، نقطۀ عطفی در پژوهش‌های ایران باستان به شمار می‌آید. زمانی که به پیش از او نگاه می‌اندازیم، بیشتر نوشتار‌ها و جستار‌ها و کتاب‌ها از دورۀ هخامنشی تا ساسانی بر پایۀ سرچشمه‌های یونانی و رومی است. اما پس از حضور زنده‌یاد شهبازی، تحولی شگرف در زمینۀ پژوهش‌های ایران باستان رخ می‌دهد. از نخستین کتاب استاد شهبازی کورش بزرگ تا واپسین اثر بزرگ آن‌که تاریخ ساسانیان است و دیدگاهی نو و تازه از مهم‌ترین دورۀ ایران باستان را به نمایش می‌گذارد. پیشتر باختریان (غربی) بر این باور بودند که ایرانی‌ها زیاد اهل نوشتن نیستند و سرچشمه‌هایی (منابع) که ما می‌توانیم در بازسازی تاریخ ایران باستان از دورۀ هخامنشی تا ساسانی استفاده کنیم، بیشتر یونانی یا رومی است که به هر روی بیگانگان بوده‌اند و در تاریخ‌نگاری دشواری‌های را رقم می‌زده است؛ زیرا زمانی که قلم در دست دشمن است نمی‌توان زیاد به نوشته‌های آنان استناد کرد. اما زنده‌یاد شاپور شهبازی از سرچشمه‌های ایرانی در نوشتار‌های خود بهره فراوان بردند و آنها را در کنار سرچشمه‌های یونانی و رومی قرار داده و هم‌سنجی کردند. همچنین از سرچشمه‌های خاور نزدیک و عِبرانی و یهودی و سُریانی بهره بردند و تحولی در پژوهش‌های ایران‌شناسی انجام گرفت. از سویی، از دهۀ ۷۰ و ۸۰ میلادی تا سال ۲۰۰۰ میلادی که استاد شهبازی زنده هستند و نوشته‌های خود را به چاپ می‌رساند و مدخل‌هایی هم در دانشنامۀ ایرانیکا وارد می‌کنند و پس از آن است که می‌بینیم تحولی در پژوهش‌های ایران باستان رخ می‌دهد و کسانی که پس از او پرورش یافتند، دیگر تنها به سرچشمه‌های باختری بَسنده نکرده و نوشتار‌های ایرانی را مدنظر قرار می‌دهند، و اینها به ما کمک می‌کند که یک دیدگاه کلیت‌گرایانه‌ای نسبت به ایران باستان بدست بیاوریم، و این موضوع را ما وامدار زنده‌یاد شاپور شهبازی هستیم و مکتب بومی شدۀ تاریخ ایران هم‌اینک راه‌اندازی شده است.»
پایان بخش همایش بزرگداشت شاپور شهبازی که به قلم سیاوُش آریا، کُنشگر و پژوهشگر میراث فرهنگی گزارش شده است، پخش نماهنگ «عشق و خاک» بود که بزرگان فرهنگ و تاریخ و ادب سرزمین پارس و خانوادۀ بزرگ شهبازی دربارۀ او سخنانی را در فیلم بیان داشتند.
شاپور شهبازی در ۱۳ شهریورماه ۱۳۲۱خورشیدی در شهر شیراز زاده شد و در ۲۵ تیرماه ۱۳۸۵خورشیدی بر اثر بیماری سرطان معده درگذشت و پیکر او را در کنار آرامگاه حافظ، چکامه‌سُرای نامدار شیرازی در بخش هنرمندان و نام‌آوران سرزمین فارس به خاک سپردند.
در آیین بزرگداشت شاپور شهبازی با وجود دعوت از مدیرکل و معاونت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از سوی خانواده شهبازی، به رغم شعار‌ها و تاکید‌های وزارت میراث فرهنگی در پاسداشت بزرگان فرهنگ و تاریخ ایرانی، هیچ‌یک حضور نداشتند.
