هزینه سفرهها دو برابر شد/ آجیل و میوه از دسترس خارج شد!
در آستانه شب یلدا ۱۴۰۴، تهیه و چیدمان سفره این آیین کهن خانوادگی با فشار اقتصادی بیسابقهای روبهرو شده است. بررسیها نشان میدهد هزینه متوسط یک سفره نسبت به سال گذشته بیش از دو برابر افزایش یافته و این رشد قیمتی بهمراتب بیش از رشد دستمزدها و درآمدهاست. شب یلدا، آیینی کهن و نماد گردهمایی خانوادگی، شعرخوانی و چیدمان سفرههای رنگارنگ، امسال برای بسیاری از خانوادهها به نمادی از وضعیت اقتصادی کشور تبدیل شده است و فاصله میان سنتهای فرهنگی و واقعیتهای اقتصادی بیش از همیشه محسوس است.
براساس دادههای رسمی مرکز آمار ایران، تورم نقطهبهنقطه قیمت مواد غذایی بیش از ۴۹ درصد و تورم سالانه این گروه بیش از ۴۰ درصد گزارش شده است. در بخش میوه و خشکبار، این رشد بیش از ۱۰۸ درصد بوده و نشان میدهد نه تنها سفرههای روزمره تحت تأثیر قرار گرفتهاند، بلکه شکل و ترکیب سنتی سفره شب یلدا نیز دستخوش تغییرات جدی شده است. افزایش بیسابقه قیمتها باعث شده بسیاری از خانوادهها در ترکیب خریدهای خود بازنگری جدی کنند و حتی بخشهایی از سفره که بهطور سنتی جزو ارکان آن محسوب میشد، حذف شوند.
در نشست خبری ۲۳ آذر ۱۴۰۴، مهدی بختیاریزاده، مدیر سازمان میادین میوه و ترهبار شهرداری تهران، از تلاش برای تثبیت قیمت برخی اقلام پرمصرف شب یلدا خبر داد و اعلام کرد نرخگذاری رسمی برای آجیلهای پایه انجام شده است: آجیل شور حدود ۸۲۰ هزار تومان، آجیل شیرین با باسلوق ۶۶۶ هزار تومان و آجیل شیرین فاقد باسلوق ۷۵۲ هزار تومان. با این حال، در بازار واقعی خردهفروشی، اغلب قیمتها بالاتر است که ناشی از فشار تقاضا، هزینه حملونقل، کیفیت بالاتر و رقابت فروشگاههاست.
برای مقایسه، در سال ۱۴۰۳ هر کیلوگرم آجیل چهار مغز درجه یک حدود ۷۳۵ هزار تومان، آجیل شیرین ۴۰۷ هزار تومان و آجیل شور ۴۲۲ هزار تومان عرضه میشد. قیمت میوههای شاخص شب یلدا مانند انار، هندوانه و خرمالو بهترتیب حدود ۳۷، ۱۴ و ۴۰ هزار تومان بود و هزینه تهیه سفره یک خانواده چهار نفره بدون شام بین ۱.۷ تا ۴ میلیون تومان برآورد میشد. این ارقام نشان میدهد حتی در سال گذشته نیز هزینه تهیه سفره یلدا برای خانوارهای با درآمد متوسط سنگین تلقی میشد، اما در سال ۱۴۰۴ فشار اقتصادی بهمراتب بیشتر شده است.
در سال ۱۴۰۴، قیمتها به شکل چشمگیری افزایش یافته است. پسته فندقی بین ۱,۱۰۰,۰۰۰ تا ۱,۳۰۰,۰۰۰ تومان، پسته احمدآقایی ۱,۲۰۰,۰۰۰ تا ۱,۵۰۰,۰۰۰ تومان و پسته اکبری تا ۲,۰۰۰,۰۰۰ تومان معامله میشود. مغز بادام هندی ۱,۴۰۰,۰۰۰ تا ۱,۸۰۰,۰۰۰ تومان و مغز بادام درختی ۱,۲۰۰,۰۰۰ تا ۱,۴۰۰,۰۰۰ تومان است. تخمه ژاپنی ۳۸۰,۰۰۰ تا ۴۵۰,۰۰۰ تومان، تخمه آفتابگردان ۲۷۰,۰۰۰ تا ۳۵۰,۰۰۰ تومان، برگ زردآلو ۴۰۰,۰۰۰ تا ۶۵۰,۰۰۰ تومان و کشمش سبز حدود ۳۸۰,۰۰۰ تا ۶۰۰,۰۰۰ تومان قیمتگذاری شدهاند.
این جهش قیمتی نه تنها هزینهها را افزایش داده، بلکه رفتار خرید و مصرف خانوارها را نیز تغییر داده است. بسیاری از خانوادهها آجیلهای گرانقیمت را کاهش داده، بستههای کوچکتر را انتخاب کرده و برخی اجزای سفره مانند شیرینیهای خاص و دسرهای تزئینی را حذف کردهاند تا تنها روی آجیلهای اصلی و میوههای ضروری تمرکز کنند. بستههای آماده شب یلدا، شامل آجیل، میوه خشک و شیرینی، بین ۱.۳ تا ۱.۸ میلیون تومان عرضه میشوند و حتی این گزینهها نیز نسبت به سال گذشته افزایش قابلتوجهی داشتهاند.
کارشناسان اقتصادی معتقدند تغییرات اخیر نتیجه تورم بالا، کاهش قدرت خرید و عدم هماهنگی رشد درآمدها با رشد قیمتهاست. تورم بالای مواد غذایی فشار مضاعفی بر سفره خانوارها وارد میکند، بهویژه در دهکهای پایین درآمدی که بخش عمدهای از درآمد خود را صرف خرید اقلام خوراکی میکنند. این فشار اقتصادی باعث شده خانوادهها حتی در انتخاب مهمانان و برگزاری آیینهای جمعی نیز تجدیدنظر کنند و جمعهای کوچکتری برگزار شود.
فعالان صنفی نیز از کاهش فروش آجیلهای لوکس و گرایش مشتریان به آجیلهای سادهتر خبر دادهاند. هرچند حتی این گزینههای ارزانتر نسبت به سال قبل گرانتر شدهاند، اما بیانگر تغییرات عمیق در الگوی مصرف خانوارها و تطبیق سنتهای فرهنگی با واقعیت اقتصادی است. بسیاری از خانوادهها تمرکز خود را بر نیازهای اولیه گذاشتهاند و ترجیح میدهند بخشهای جانبی سفره، مانند نوشیدنیهای گرانقیمت و دسرهای تزئینی، کاهش یابد.
سفره شب یلدا تنها شامل آجیل و میوه نیست؛ شیرینیهای سنتی مانند سوهان، باسلوق، قطاب و گز نیز بخشی از این سفره محسوب میشوند و هر کدام میتواند ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان برای هر کیلوگرم هزینه داشته باشد. امسال نیز این شیرینیها با افزایش نسبی قیمت مواجه شدهاند و هزینه تهیه یک سفره کامل یلدا برای یک خانواده چهار نفره میتواند بهراحتی بیش از ۵ تا ۶ میلیون تومان برسد، فشار اقتصادی قابل توجهی که بخش زیادی از درآمد خانوارها را به خود اختصاص میدهد.
افزایش بیسابقه قیمتها، تغییر رفتار مصرفکنندگان و بازتعریف خرید نشاندهنده کاهش قدرت خرید در برابر تورم بالا است. برخی خانوادهها به بستههای اقتصادی شب یلدا روی آوردهاند، اما حتی این بستهها نسبت به سال قبل بسیار گرانتر شدهاند و مصرفکنندگان را مجبور به مدیریت دقیقتر هزینهها کرده است.
فشار تورمی همچنین بر رفتار اجتماعی و فرهنگی خانوادهها تأثیر گذاشته است. برخی سنتهای پذیرفتهشده شب یلدا مانند دعوت گسترده از اقوام، مهماننوازی کامل و چیدمان سفرههای متنوع، بهتدریج محدود به جمعهای کوچکتر شدهاند. پستها و گزارشهای کاربران در شبکههای اجتماعی نشان میدهد جمع زیادی از مردم معتقدند برگزاری شب یلدا با هزینههای کنونی دیگر شبی عادی نیست، بلکه چالشی اقتصادی است که با سنت دیرینه همخوانی ندارد.
در واقع، سفره شب یلدا در سال ۱۴۰۴ بیش از اینکه نماد تجمل یا نمایش قدرت خرید باشد، آیینهای از چالشهای اقتصادی ایران معاصر شده است. این سفره بازتاب فشارهای تورمی، کاهش قدرت خرید و تغییر رفتار خانوارهاست و نشان میدهد چگونه اقتصاد بر سنتها، رفتار مصرفی و مهار هزینههای خانوار تأثیر میگذارد. تحلیلها حاکی است وضعیت فعلی سفره یلدا میتواند نشانهای از بحرانهای معیشتی گستردهتر در سالهای آتی باشد و بازتابی ملموس از فشار اقتصادی بر زندگی روزمره ایرانیان است.
