فصل جديد در روابط تركيه و اسرائيل

آفتاب‌‌نیوز :
اما دو سال بعد، در ،۱۹۴۹ تركيه به تبعيت از كشورهاى غربى پرداخت و نخستين كشور جهان اسلام بود كه رژيم اسرائيل را به رسميت شناخت. سقوط دولت وقت بغداد و گسترش نفوذ اتحاد جماهير شوروى بر منطقه، چگونگى روابط تركيه - اسرائيل را كه عمدتاً وجه ضدعربى داشت، تعيين كرد. 
نخستين رشته هاى پيوند تركيه و اسرائيل در ۱۹۵۲ برقرار شد؛ هنگامى كه قرارداد تبادل اطلاعات ميان دو دولت به امضا رسيد رشد سالانه حجم داد و ستدهاى تجارى و همكاريهاى نظامى، روابط آنكارا - تل آويو را توسعه داد، اما اين روابط در سالهاى زمامدارى «مندرس» در تركيه و «بن گوريون» در اسرائيل حالت مخفيانه داشت.
 اين نوع روابط بيشتر به درخواست تركيه بود، چرا كه از ايجاد گرايش هاى ضدتركى در جهان عرب هراس داشت. فصل سرد روابط تركيه - اسرائيل از جنگ شش روزه سال ۱۹۶۷ آغاز شد و تا اوايل دهه ۱۹۸۰ و روى كار آمدن دولت «تورگوت اوزال» در آنكارا به طول انجاميد. 
تمايلات دولت تركيه به كشورهاى عربى جهت تقويت نقش آنكارا در خاورميانه را مى توان عمده ترين دليل تيرگى روابط دو دولت دانست. ترك ها به طرز آشكارى از فلسطينيان حمايت مى كردند تا متقابلاً همراهى عرب ها را در قضيه قبرس كسب كنند. انگيزه تركيه از بهبود روابط تل آويو - آنكارا در زمان دولت اوزال، تلاش جهت كسب منافع تجارى و استفاده از ارتباطات ويژه محافل اسرائيلى در آمريكا براى پيشبرد مقاصد تركيه بود.
 در ،۱۹۹۱ روابط دو دولت وارد مرحله نوينى شد كه در ابتداى امر تبادل سفيران صورت گرفت و در نهايت، در ۱۹۹۳ به امضاى موافقتنامه همكاريهاى اقليتى ميان تركيه و اسرائيل انجاميد.
 سپس تل آويو ميزبان نشست مخفيانه رئيس ستاد مشترك ارتش تركيه و سرپرست وزارت جنگ اسرائيل شد كه نتيجه آن، امضاى نخستين موافقتنامه همكاريهاى نظامى دوجانبه بود. در آگوست ،۱۹۹۶ هيأت بلندپايه اى از وزارت جنگ اسرائيل وارد آنكارا شد كه در آنجا، موافقتنامه واگذارى ۵۴ فروند فانتوم «اف - ۴» از سوى تركيه به امضا رسيد كه ارزشى بالغ بر ۶۰۰ميليون دلار داشت.
 اسرائيل نيز متعهد شد در فرايند بازسازى تشكيلات نظامى تركيه در مرزهاى مشترك اين كشور، با ايران، عراق و سوريه به آنكارا يارى رساند و نقش پيشگيرانه اى عليه شبه نظاميان كرد ايفا كند. 
در سالهاى اخير، توافقنامه تبادل اطلاعات جاسوسى و همكاريهاى نظامى به همراه سفرهاى مكرر نظاميان بلندپايه سطح روابط تركيه - اسرائيل را ارتقا داد. در اكتبر ،۱۹۹۷ «آمنون ليپكين شاك» رئيس ستاد مشترك ارتش اسرائيل به آنكارا عزيمت كرد كه حاصل آن، قرارداد فروش موشك هاى «دليل» با برد ۵۰۰كيلومتر بود. تحليلگران، خريد موشك هاى «دليل» را با استقرار موشك هاى روسى اس ۳۰۰ در قبرس جنوبى در ارتباط مى دانند. روابط اقتصادى هم به موازات همكاريهاى نظامى رشد كرد، در اين ميان كافى است تنها به احداث خط لوله آب در درياى سياه ميان تركيه و اسرائيل اشاره كرد. 

در جست وجوى نقشى جديد 

نتايج انتخابات پارلمانى تركيه در ۲۰۰۲ براى اسرائيل نگران كننده بود. سفر «سيلوان شالوم» وزير امور خارجه اسرائيل به آنكارا در آوريل ۲۰۰۳ نخستين محك سياست دولت جديد اسلامگراى تركيه از جانب تل آويو بود. در جولاى همان سال، رئيس دولت اسرائيل، «موشه كاتساو» سفرى به تركيه داشت، اما اين ديدارها مثمرثمر نبود تا جايى كه روابط آنكارا - تل آويو رادر يك مقطع زمانى به سوى تنش سوق داد. جنگ عراق در ۲۰۰۳ و سياستهاى اسرائيل در شمال عراق، روابط دوجانبه را وارد بحران جديدى كرد، چرا كه همكارى تل آويو با بخش كردستان عراق به عنوان عامل تهديدكننده امنيت ملى تركيه ارزيابى مى شد.
 نمونه بارز اوج تنش ديپلماتيك ميان دو دولت، موضع دولت تركيه در قبال ترور شيخ «احمد ياسين» رهبر معنوى حماس در مارس ۲۰۰۴ و اندكى پس از آن ترور «رنتيسى» بود كه «رجب طيب اردوغان» نخست وزير تركيه آن را «تروريسم دولتى» ناميد و سفير آنكارا در اسرائيل براى مشورت فراخوانده شد. متعاقب آن، سفر برنامه ريزى شده وزير تجارت و بازرگانى اسرائيل به تركيه تا زمان نامعلومى به تأخير افتاد. 
گرچه علت آن، عدم آمادگى طرف ترك براى پذيرش وزير اسرائيلى اعلام شد و برخى آن را با بحران پيش آمده در قضيه قبرس در ارتباط دانستند، اما واقعيت آن است كه در همان زمان، وزير امور خارجه عربستان سعودى در حال ديدار از آنكارا بود. سال ،۲۰۰۵ سرآغاز فصل جديدى در روابط تركيه - اسرائيل به شمار مى آيد. در ژانويه ،۲۰۰۵ «عبدالله گل» وزير امور خارجه تركيه به تل آويو سفر و پيشنهاد ميانجيگرى آنكارا در مناقشه سوريه - اسرائيل را مطرح كرد. در پاسخ به سفر گل به تل آويو، هيأتى بلندپايه از وزارت جنگ اسرائيل وارد آنكارا شد. 
در اين ديدار، امضاى موافقتنامه ۱‎/۵ ميليارد دلارى فروش ۴۸ فروند هواپيماى اف - ۵ ، 54فروند جنگنده نظامى اف۴ و ۱۵ عدد تانك ام - ۶۰ از سوى تركيه بررسى شد. روز بعد آنكارا ، «حلمى ازكوك» با رئيس ستاد مشترك ارتش اسرائيل پشت درهاى بسته ديدار و گفت وگو كرد. در آوريل ،۲۰۰۵ موافقتنامه ۱۸۳ ميليون دلارى ميان تركيه و اسرائيل به امضا رسيد كه براساس آن، آنكارا ۱۰ فروند هواپيماى جاسوسى بدون سرنشين «هرون» و سايت هاى كمكى «البيت» را خريدارى كرد. 

سرانجام در ۱۰ سال جارى ميلادى، نخست وزير تركيه به اسرائيل سفر كرد و ديدارهايى با رئيس دولت و آريل شارون نخست وزير اسرائيل و محمود عباس رئيس دولت خودگردان فلسطين داشت. سفر نخست وزير تركيه به اسرائيل از منظر تقويت روابط نظامى دو دولت، حائز اهميت است. قرارداد واگذارى ۳۰فروند هواپيماى نظامى اف - ۴ حاصل اين دور از گفت وگوها بود، علاوه بر آن، مكانيسم هاى همكارى آنكارا در پروژه انتقال گاز روسيه به اسرائيل نيز بررسى شد. 
واكنش هاى بين المللى به فعاليتهاى هسته اى ايران، يكى از محورهاى مذاكرات رؤساى دو دولت بود كه در جريان يكى از اين ديدارها، اردوغان خطاب به كاتساو اظهار داشت كه تركيه در نگرانى اسرائيل از فعاليتهاى هسته اى ايران سهيم و شريك است. وى تصريح كرد: «فعاليتهاى هسته اى ايران، كل جهان را تهديد مى كند و اسرائيل تنها دولتى نيست كه در مقابل تهديد هسته اى ايران ايستاده است.» اين در حالى است كه در جريان ديدار «داگلاس فيث» معاون وزير دفاع آمريكا در ژانويه ۲۰۰۵ از آنكارا، نقش جديدى به تركيه واگذار شد و آن، تبديل اين كشور به رئيس ناظر بر تسليحات هسته اى در منطقه بود.
بهبود روابط تركيه و اسرائيل پس از مقطع بحرانى دو سال اخير را مى توان به دليل ايجاد شرايط جديد سياسى - نظامى در خاورميانه و شكل گيرى روابط نوين تركيه - اسرائيل قلمداد كرد. نقش آمريكا در بهبود روابط تركيه و اسرائيل غيرقابل كتمان است. 
چنان كه تنش آميز شدن روابط تل آويو - آنكارا در دوره سردى روابط واشنگتن - آنكارا صورت گرفت و بلافاصله پس از تجديد مناسبات تركيه و آمريكا روابط تركيه و اسرائيل نيز بهبود يافت. دولت تركيه سعى دارد با ايفاى نقشى فعال تر در سطح منطقه بتواند اطمينان اروپا را كسب كند و در صورت ناكامى هم از موقعيت برتر نظامى بى نصيب نماند. بدين ترتيب انتظار مى رود آنكارا در آينده اى نزديك نقش خود را در خاورميانه پررنگ تر كند و به ويژه در تلاش است با تقويت همزمان روابط با اسرائيل و جهان عرب، در مناقشه خاورميانه نقش ميانجى را ايفا نمايد.