زردشتيان؛ باورها و آداب ديني آنها

آفتاب‌‌نیوز : معرفي كتاب
نويسنده كتاب، مري بويس در دوم اوت 1920 در دارجيلينگ هند ديده به جهان گشود. پدرش كارمند دولت انگلستان در هند بود. مري تحصيلات دبيرستان خود را در انگلستان به پايان برد، سپس وارد كالج نيونهام كمبريج شد و در آنجا همزمان در مقطع كارشناسي دو رشته، يكي زبان انگليسي و ديگري باستان شناسي و مردم شناسي، به تحصيل پرداخت و هر دو رشته را با نمره ي اول و به فاصله ي يك سال، يعني در سالهاي 1942 و 1943 به پايان رساند. در رشته ي باستان شناسي و مردم شناسي، بويس از محضر پروفسور هكتور مونرو چَدويك (كه كتاب حاضر نيز به او تقديم شده است) بهره ي بسيار برد. مدتي بعد، بويس با پروفسور ولاديمير مينورسكي، ايران شناس مشهور، آشنا شد و نزد وي به آموختن زبان فارسي پرداخت. 

بويس در سال 1944 مربي بخش ادبيات انگلوساكسن و نيز باستان شناسي كالج رويال هالووي دانشگاه لندن شد و همزمان نيز تحت نظر پرفسور والتر برونوهنينگ، استاد مشهور مطالعات ايراني، تحصيل در اين رشته را آغاز كرد، زبان فارسي باستان و ديگر زبانهاي ايراني باستان و ميانه را آموخت و در سال 1945 موفق به اخذ درجه ي كارشناسي ارشد شد. وي يك سال بعد زير نظر هنينگ و پروفسور هرولدوالتربيلي، تحصيل در مقطع دكترا را آغاز كرد و در سال 1947 نيز به مقام استادياري كرسي نوبنياد مطالعات ايراني در مدرسه ي مطالعات شرقي و آفريقايي دانشگاه لندن رسيد. 

به پيشنهاد هنينگ، مري بويس كار بر روي متون مانوي را براي رساله ي دكتراي خود برگزيد كه در سال 1952 توانست با موفقيت از آن دفاع كند. اين رساله بعداً در سال 1977 با عنوان سرودهاي پارتي مانوي به چاپ رسيد. وي سپس بار ديگر به پيشنهاد هنينگ فهرست نوشته هاي ايراني به خط مانوي در مجموعه ي ترفاني آلمان را نيز تهيه كرد كه در سال 1960 منتشر شد. بويس در 1958 به مقام دانشياري مطالعات ايراني رسيد و در سال 1693 نيز درجه ي استادي گرفت و پس از گذشت هنينگ، رئيس اين بخش شد. 

بويس از سال 1955 تا 1970 در مقام منشي و خزانه دار بخش دست نوشته هاي ايراني بود كه رياست آن را هنينگ برعهده داشت. وي مدتها عضو شوراي انجمن سلطنتي آسيايي و عضو شوراي سردبيري مجله ي Asia Major بود؛ در سال 1975 عضو افتخاري انجمن خاورشناسان آمريكا شد و در سال 1978 نيز به عنوان عضو خارجي، به عضويت فرهنگستان علوم و ادبيات دانمارك رسيد. 

وي اگرچه بسياري از ساليان عمر خود را بر روي متون ايران باستان و به ويژه متون مانوي گذارنده، ولي مطالعات و پژوهشهاي بي نظيري هم بر روي آداب و عقايد زردشتيان انجام داده است. بويس از رهگذر مطالعه ي متون ديني زردشي اين اعتقاد را يافت كه به تصريح اين متون، زردشت يك موبد بود و بر اجراي درست اعمال ديني تأكيد داشت. بر اين اساس بويس همين اعمال ديني را عامل دوام كيش زردشي مي داند و بدين ترتيب در جبهه ي مقابل دانشمنداني قرار مي گيرد كه همواره كوشيده اند با پررنگ ساختن ابعاد اخلاقي و فلسفي آموزه هاي زردشت، اين ويژگيها را عوامل پايداري اين دين معرفي كنند. بويس بر پايه ي همين اعتقاد و باور به اين نكته كه آداب و باورهاي ديني زردشتيان ايران، به ويژه ساكنان شهرستانها و روستاهاي دوردست، اصيل تر از آداب و باورهاي پارسيان هند است، با داشتن شرايط جسماني نامساعد، رنج سفري دشوار به ايران را به جان خريد و راهي ايران شد تا از نزديك بر روي فرهنگ زردشتي مطالعه و پژوهش كند. 

وي پس از بازگشت به انگلستان چند سال بر روي يافته هايش كار كرد و سرانجام نتايج كار خود را طي سخنرانيهايش در آكسفورد، ارائه كرد و در سال 1977 نيز آنها را در كتابي با عنوان دژ پارسي كيش زردشتي منتشر ساخت. در همين سال، بويس، نخستين جلد اثر عظيم خود را منتشر كرد. اين اثر تاريخ كيش زردتشت نام دارد كه تاكنون سه جلد آن (ج 1: روزگاران نخست، ج 2: هخامنشيان، ج 3: روزگار مقدونيان و روميان با همكاري فرانتس گرنه) منتشر شده است و قرار است تاريخ پيوسته ي اين كيش تا دوره هاي بعد را در برگيرد. بويس در سال 1979 براي مجموعه ي موسوم به «كتابخانه ي باورها و آداب ديني» زير نظر جان هينلز و نينيان اسمارت، كتاب حاضر را نوشت. 

وي علاوه بر اينها چند كتاب و ده ها مقاله ي ديگر نوشته است كه عمدتاً درباره ي آيينهاي ايران باستان، متون مانوي، ادبيات شفاهي ايران و به ويژه جنبه هاي مختلف كيش زردشتي هستند. مري بويس هم اكنون در لندن سخت سرگرم نگارش ادامه ي تاريخ كيش زردشت است و همچنان مقالاتي، به ويژه براي دانشنامه ي ايرانيكا مي نويسد. 

كتاب حاضر كه به عنوان كتاب درسي براي دانشجويان رشته ي اديان فراهم آمده است، همچنان كه اشاره شد، نخستين بار در سال 1979 به چاپ رسيد. بويس براي چاپ دوم كتاب كه به سال 1983 منتشر شد، در برخي مطالب آن بازنگري كرد. متن بازنگري و به روز شده، طي سالهاي بعد چند بار ديگر چاپ شد كه آخرين آنها در سال 2001 بود. بويس براي اين چاپ هم اگرچه مجال نيافت نظرات تازه و نويافته هايش را در متن وارد كند، ولي ديباچه اي نوشت كه طي آن برخي ديدگاههايشان را تصحيح كرد. 

ترجمه ي حاضر بر اساس چاپ بازنگري شده ي سال 1983 صورت گرفت. مترجم پس از پايان كار به چاپ 2001 دسترسي يافت، و بنابراين ديباچه ي آن را هم ترجمه كرد و به كتاب افزود و علاوه بر آن، براي عطف توجه خواننده به نكات بازنگري شده در ديباچه، در جاهاي موردنظر متن به ديباچه ارجاع داده است. 

نويسنده در نگارش اين كتاب از آثار متعددي به زبانهاي اروپايي، فارسي و عربي بهره جسته كه فهرست آنها را در پايان كتاب آورده است. مترجم نيز در برگردان متن از اصل كتابهاي فارسي و ترجمه هاي موجود از كتابهاي اروپايي و عربي استفاده كرده است، از اين رو هم به عنوان اداي دين و هم براي تكميل كتاب شناسي پايان كتاب، مشخصات اين آثار را هم در كتاب شناسي آورده است. و از سوي ديگر كوشيده است با افزودن برخي منابع منتشره در سالهاي اخير، اين مجموعه را كامل تر سازد. 

فهرست مطالب كتاب
1- زمينه
2- زردشت و آموزه هايش
3- استقرار مزداپرستي
4- سده هاي نانوشته
5- دوره ي هخامنشي
6- دوره ي سلوكي و اشكاني
7- اوايل دوره ي ساساني
8- اواسط دوره ي ساساني
9- اواخر دوره ي ساساني
10- دوره ي خلفا
11- دوره ي ايلخانان، راجه ها و سلاطين
12- دوره ي صفويه و مغولان هند
13- دوره ي قاجار و بريتانيا
14- سده ي بيستم ميلادي