آرم جمهوری اسلامی را چه کسی طراحی کرد؟

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب- محمدرضااسدزاده(خبرآنلاین): یک مشتِ گره کرده با چندستاره، آرم تصویب شده برای جمهوری اسلامی بود. حتی اسکناس‌هایش هم چاپ شده بود که ناگهان آیت‌الله هاشمی رفسنجانی از قم زنگ می‌زند و دستور جمع‌آوری آنها را می‌دهد. با مخالفت آقای هاشمی، امام نیز قانع شده و آرم ارسال شده به دفتر قم را تنفیذ می‌کند.

او که فروردین 58 طرح آرم خود را به دفتر امام در قم فرستاد و اتود ارسالی‌اش، پس از تایید و تماس تلفنی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، آرم پرچم جمهوری اسلامی شد، هنرمند تهرانی‌الاصلی است با چهره‌ای جدی که دیگرحاضر نیست دراین باره سخنی بگوید. او 30 سال است که دیگر هیج‌جا و در هیچ رسانه‌ای حرفی از این کارش نزده است.

دکتر"حمید ندیمی" امروز استاد درس نظریه و روش‌های طراحی در رشته معماری دانشگاه شهید بهشتی است. دوباره با او تماس گرفتم. اگرچه می‌دانستم سه دهه است که سکوت کرده و با هیچ رسانه‌ای گفت‌وگو نمی‌کند. گفت که به هیچ وجه حاضر به گفت‌وگو نیست. اگر در سرچ گوگل، نام او را جست‌وجو کنید، تنها یک عکس یافت می‌شود. آن نیز عکسی است که در سایت دانشگاه شهید بهشتی وجود دارد. یک بار پیش از این وقتی از او خواستم تا دلیل این پنهان شدنش را بگوید، خندید و تنها یک جمله کوتاه گفت: "نیازی نیست." اصرار که کردم، گفت: " قصد لوس کردن خودم را که ندارم. بفهمید که چرا نمی‌خواهم نامی یا عکسی از من منتشر شود. متوجه می‌شوید؟"

خیلی اصرار داشتم تا بدانم چه دلیلی دارد استاد معماری‌ای که خودش اهل هنر است، حاضر نباشد عکسی از او منتشر شود؟ باری یک پاسخ کوتاه دیگر شنیدم: "چه لزومی دارد مردم چهره مرا بشناسند؟». پیش از این نیز گفته بود: " اکراه دارم خودم را به این مسایل سنجاق کنم. مردم چهره مرا نبینند، خیلی بهتر است. اگر فردا ضدانقلاب شدم چه؟ پس کاری به من نداشته باشید."

نخستین گفت‌وگوی او سال 1359 در روزنامه جمهوری اسلامی منتشر شد. فردای روزی بودکه آرم جمهوری اسلامی به تنفیذ امام خمینی رسید. دومین و آخرین گفت‌وگوی او نیز در مجله پاسدار اسلام در سال 1362 چاپ شد؛ و پس از آن دیگر هیچ. 

او خودش را از معرفی شدن در رسانه‌ها پنهان می‌کند و دلیل این پنهان شدنش، رازی است برای آنها که خواسته‌اند به هر نحوی به او نزدیک شوند.

ماجرای طراحی آرم از جایی آغاز شد که پس از رفراندوم جمهوری اسلامی و به دستور امام تصمیم گرفته می‌شود تا نمادهای طاغوتی برچیده شده و نمادهای اسلامی جایگزین آن شود. 

در نخستین اقدام تغییر نشان "شیر و خورشید" و پرچم ایران مطرح می‌شود. نشانی که سابقه‌اش به علائم پرچم‌های ایرانیان در دوره باستان برمی‌گشت و پس از ورود اسلام به ایران، به دلیل دوری از اتهام آتش‌پرستی و خورشیدپرستی این نشانی از پرچم ایرانی پاک شده بود.

اما در زمان صفویان، شاه اسماعیل که نسل خود را از یک سو به شاهان ساسانی و از سوی دیگر به امام کاظم(ع) می‌رساند، دستور داد تا نشان "شیروخورشید" به طور رسمی بر پرچم ایرانیان باز‌گردد. در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار نیز شمشیری به دست این شیر داده شد. احمد کسروی درباره‌ تاریخ نشان شیروخورشید کتابی ۳۴ صفحه‌ای نوشته است که کتابی نایاب است.

امام خمینی در 10 اسفند سال 57 خواستار تغییر نشان "شیر و خورشید" شد و اعلام کرد: "ما یک مملکت محمدی ایجاد می‌کنیم. بیرق ایران نباید بیرق شاهنشاهی باشد، آرم‌های ایران نباید آرم‌های شاهنشاهی باشد، باید آرم‌های اسلامی باشد. از همه وزارتخانه‌ها، از همه ادارات، باید این شیر و خورشید منحوس قطع بشود، علم اسلام باید باشد. آثار طاغوت باید برود. اینها آثار طاغوت است؛ این تاج، آثار طاغوت است؛ آثار اسلام باید باشد." (صحیفه امام، ج 6، ص 275)

پس از آن با فراخوان سراسری دولت موقت، طراحی نشان جدید آغاز و طرح‌های بسیاری به دفتر نخست‌وزیری ارسال می‌شود و در ابتدا، طرح ندیمی مورد قبول واقع نمی‌شود.

در مسابقه‌ای که برای طرح آرم جمهوری اسلامی برگزار شد، ابتدا آرم دیگری که در آن یک مشت گره‌کرده به همراه چند ستاره دیده می‌شد، به تصویب می‌رسد و در نهایت بر روی اسکناس‌های آن دوران چاپ می‌شود.

ندیمی طرح آماده شده خود را به دفتر امام در قم ارسال می‌کند. وقتی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی طرح آرم را می‌بیند، خدمت امام نشان می‌دهد و درخواست می‌کند که آرم تغییرکند. با تایید امام، هاشمی رفسنجانی فوری دستور می‌دهد تا آرم‌های منتشر شده جمع‌آوری شوند. همان شب آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با ندیمی تماس می‌گیرد و خبر از تنفیذ آرم توسط امام در 19 اردیبهشت 1359 می‌دهد و از او می‌خواهد تا روی طرح پرچم نیز کار بکند. (به نقل از گفته‌های دکتر ندیمی)

در آن سال‌ها پس از تصویب طرح، شایعه می‌شود که این طرح، آرم گروه سیک‌ها در هندوستان است و سپس انتقادهایی به شکل 22 الله‌اکبر روی پرچم می‌شود که می گفتند در الله‌اکبر عبارت (USA) دیده می‌شود. البته ندیمی علی‌رغم میل باطنی‌اش، طرح الله‌اکبرها را تغییر می‌دهد و پس از آن در گفت‌وگو با روزنامه جمهوری اسلامی به تببین طرح خود می‌پردازد.

آیا این آرم برگرفته از آرم گروه سیک‌های هندوستان است؟

پاسخ دکتر ندیمی در سال 59 در روزنامه جمهوری و کیهان:

" هلال‌های تعبیه‌شده در این آرم از نقش مبارکی ریشه می‌گیرد که حضرت رسول‌(ص) بارها با شمشیر مبارک‌شان به عنوان امضا بر روی شن‌ها ترسیم کرده‌اند. این طرح 5 بخش دارد که نشان‌دهنده 5 اصل دین است. اصل توحید را در حکم عمود دو ساقهء اصلی در میان خود دارد. علاوه بر کلمهء الله که در ترکیب اصلی آن دیده می‌شود، لااله‌الاالله نیز در آن مستتر است. جزء قائم میانی در ترکیب با شکل تشدید( ّ ) که در خط فارسی و عربی نشانه شدت است، شمشیر را تداعی می‌کند؛ این همان تعبیر کلمهء «حدید» است. تقارن‌های این آرم هم نشانه تعادل و توازن است؛ این همان میزان است. بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین ویژگی این آرم همان بیان کلمه الله است که قالب و محتوا را در خود جای داده است. آرم به صورت کروی طراحی شد تا نشان‌دهندهء پیام جهانی آن باشد. "

توضیحات ندیمی در سال 62 در مجله پاسدار اسلام:

ندیمی در سال 1362 برای دومین بار و آخرین بار در گفت‌وگویش با مجله پاسدار اسلام درباره تبیین مفاهیم اثرش می‌گوید: "علاقه داشتم برای جهان اسلام یک نشان درست کنم. وقتی حضرت امام فرمودند که نشان شیر و خورشید باید عوض شود و کشور به نشان جدیدی نیازمند است، به صورت جدی ایده‌ام را پی‌گیری کردم و به مرور سیاه‌مشق‌های قبلی پرداختم. در این نماد سه رکن اساسی حکومت اسلامی از دیدگاه قرآن وجود دارد یعنی کتاب، ترازو و آهن و یا به عبارت قرآنی کتاب، میزان و حدید. جزء قائم میانی، در ترکیب با شکل تشدید که در خط فارسی و عربی نشانه شدت است شمشیر را تداعی می‌کند، قائم و ایستاده که خود نماد و قدرت و استحکام و ایستادگی است و این برداشت تعبیری از کلمه حدید است در کتاب الله (... انزلنا الحدید فیه باس شدید) و ترکیب کاملا متقارن شکل بیانی از حالت تعادل و توازن که این نیز برداشتی تعبیری است از کلمه میزان در کتاب خدا. والسماء رفعها و وضع المیزان.

5 جزء تشکیل‌دهنده علامت که اگر به 5 اصل پایه دین برگردد اصل توحید را در حکم عمود و ساقه اصلی در میان دارند، گذشته از آنکه در ترکیب کلی خویش کلمه الله را بیان می‌کنند و عصاره‌ای از کلمه توحید یعنی لا اله الا الله را نیز در دستور خود مستتر دارند. خطوط هلالی‌های طرح که در یک دایره محاط است با تداعی نصف‌النهارهای کره جهانی بودن دعوت اسلام را تجسم می‌بخشند. کلمه الله به صورت کروی طراحی شده تا نشان‌دهنده پیام جهانی آن باشد. هلالی‌های تعبیه شده در این آرم از نقش مبارکی ریشه می‌گیرد که حضرت رسول(ص) بارها با شمشیر مبارک‌شان به عنوان امضا بر روی شن‌ها ترسیم کرده‌اند اما پس از آن وی پرچم را نیز طراحی نمود."

او در توضیح طرحش ادامه می‌دهد: "این پرچم به امید دادن به دست حکومت امام زمان‌(عج) طراحی شد. رنگ‌های سبز و سفید و سرخ، علامت مخصوص جمهوری اسلامی و شعار الله اکبر همگی از ارکانی هستند که در قانون اساسی برای پرچم ایران در نظر گرفته شده‌اند."

دکتر ندیمی از شعار بودن الله اکبر، تکرار را اقتباس می‌کند: "این شعار 11 بار در رنگ سرخ و 11 بار در رنگ سبز یعنی 22 بار تکرار می‌شود و این اشاره‌ای است به 22 بهمن 57. قالب راست گوشه خط نوشته الله اکبر یادی است از کوبندگی این شعار و این همان خطی است (خط بنایی) که شعار الله اکبر را بر بلندای اذان و بر گنبدها و مناره‌های الله اکبر در مساجد اسلامی نقش می‌کرده و اکنون بر بلندای پرچم ایران نشسته است. کلمه قرمز الله منقوش بر پرچم جمهوری اسلامی بیانگر مبدأ و منت‌های آفرینش است الی الله المصیر و هدف و غایت حکومت اسلامی را نشان می‌دهد."

یک اظهارنظر در دیدارخصوصی:

او در سال های اخیر در یک دیدار خصوصی اظهار داشت: "«من که اصلاً این‌کاره نبودم. این طرح را باید گرافیست‌های بزرگ می‌کشیدند. کارِ من نیست. این کاری خدایی است، به من ربطی ندارد. این است که دوست ندارم خودم را سنجاق کنم. افراد فانی را به مسایل باقی متصل نکنید.»