۴ میلیون خودرو فرسوده روزانه ۱۱ میلیون لیتر سوخت اضافی مصرف می‌کنند

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب- جوادحاتمی( روزنامه خراسان): «هنوز ۴ میلیون خودرو فرسوده در خیابان‌های کشور تردد می کنند.» معاون سازمان محیط زیست کشور با اعلام این خبر می‌گوید: «۵۰ درصد این خودروهای فرسوده در تهران تردد دارند و منبع اصلی آلودگی هوا نیز خودروهای فرسوده هستند.» 

در حالی که از ۶ سال قبل موضوع جدی جایگزینی خودروهای فرسوده و از رده خارج کردن این گونه وسایل نقلیه موتوری در دستور کار دولت‌ها و متولیان مربوط قرار گرفته است اما شواهد و آمار موجود حکایت از آن دارد که طی این مدت کمتر از «یک میلیون» خودرو فرسوده جایگزین و حذف شده است. با وجود برنامه ها، طرح ها و اقدامات متولیان چرا جایگزینی خودروهای فرسوده چندان موفقیت‌آمیز نبوده است؟ 

نارضایتی مالکان 

یکی از مهم ترین دلایل استقبال اندک مالکان خودروهای فرسوده در سالیان اول اجرای طرح به شفاف نبودن تعهدات دولت و مسئولان اجرای طرح و از طرفی بلاتکلیف ماندن طولانی مدت متقاضیان برمی گردد. در حالی که در چند نوبت ثبت نام از متقاضیان در سایت اینترنتی انجام و حتی خودروهای مالکان نیز تحویل گرفته شد ولی از واریز کمک بلاعوض دولت به حساب افتتاح شده خبری نبود.
نارضایتی‌ها از روند جایگزینی و پیچیده بودن هفت خان مراحل اداری و قانونی آن سبب شده بسیاری از رانندگان تمایلی به طرح جایگزینی خودروهای فرسوده نشان ندهند. 

«سجادی» مالک یک خودروی مدل ۵۷ که به دنبال فراخوان مسئولان در سایت اینترنتی ثبت نام کرده بود و بعد از یک سال از تحویل خودرو موفق به دریافت کمک بلاعوض 1.5میلیون تومانی دولت شده بود به ما می گوید: بابت بهای خودرویی که تحویل مرکز اعلام شده داده بودم این مبلغ پرداخت شد ولی آن زمان از معرفی به بانک برای اخذ وام خبری نبود و به سختی توانستم صاحب خودرو جدید شوم. وی با اشاره به این که خیلی از افراد با همین خودروهای فرسوده و ارزان قیمت در تهران و دیگر کلان شهرها مسافرکشی می‌کنند می‌افزاید: بعد از آن که اعلام شد کارت سوخت خودروهای فرسوده باطل خواهد شد و از طرفی به متقاضیان وام ۱۰ میلیون تومانی اعطا می شود استقبال از جایگزینی خودروهای فرسوده افزایش یافته است. 

یک مالک خودروی فرسوده که از طریق ثبت نام اینترنتی و معرفی به بانک تجارت موفق به جایگزینی خودروی خود شده است به ما می‌گوید: طرح جایگزینی خودروها دو اشکال اساسی دارد نخست این که نمایندگی‌ها و شرکت‌های خودروساز به تعهدات خود عمل نمی‌کنند و هر محصولی که دلشان بخواهد به متقاضی تحویل می دهند و از طرفی تسهیلات هم با سود بالایی در اختیار افراد قرار می‌گیرد و برای یک وام ۱۰ میلیون تومانی باید افزون بر ۱۴ میلیون تومان باز پرداخت کنیم و خودرو خیلی گران برای مصرف کننده تمام می‌شود. 

یکی دیگر از موانع موجود بوروکراسی اداری و هفت خان اسقاط خودروهای فرسوده است که متاسفانه به دلیل نبود متولی خاص در شهرستان ها و مراکز استان‌ها و محدودیت‌های زمانی در ثبت نام اینترنتی روند کار را کند کرده است. 

آلودگی بالای خودروی فرسوده 

برآوردهای سازمان بهینه‌سازی مصرف انرژی نشان می‌دهد که پیکان‌های فرسوده به طور متوسط در هر کیلومتر ۵۵ گرم مونوکسید کربن در هوا منتشر می‌کنند در حالی که خودروهای جدید به ازای همان مسافت فقط یک گرم مونوکسید کربن تولید می‌کنند. 

طبق همین بررسی‌ها، خودروهای رنو فرسوده نیز به طور متوسط در هر یک کیلومتر مسافت 5.49 گرم مونوکسید کربن تولید می کنند که در مقایسه با مقدار مونوکسید کربن خودروهای جدید مقدار قابل توجهی است. از سوی دیگر «هیدروکربن‌ها» و «اکسیدهای نیتروژن» تولید شده توسط پیکان و رنوی فرسوده به ترتیب 3.6 و 5.4 گرم در هر کیلومتر می‌باشد در حالی که خودروهای جدید هیچ کدام از این آلاینده‌ها را تولید نمی‌کنند. 

مهندس «محمدحسین قادری» کارشناس محیط زیست در این باره به ما می‌گوید: مهم‌ترین منابع آلودگی هوا در کشور به ویژه کلان شهرها خودروهای فرسوده هستند و تنها راه حل بهبود شرایط آلاینده در کلان شهرها حذف خودروهای فرسوده و عرضه سوخت‌های استاندارد است. 

وی با اشاره به بالا بودن میزان درصد هیدروکربن‌های نسوخته، CO، مونوکسید کربن و آلاینده‌ها و متفاوت بودن آن‌ها به دلیل تنوع خودروهای فرسوده می‌گوید: با توجه به تردد خودروهای سنگین فرسوده در کلان شهرها درصد آلاینده‌ها وحشتناک‌تر می‌شود. 

به گفته وی به دلیل آن که هنوز عرضه گازوئیل کم گوگرد نیز همگانی نشده است ترکیبات گوگردی هم بر آلودگی هوا افزوده است. 

مصرف ۲ برابری سوخت 

اما یکی دیگر از مهم ترین کارکردهای حذف خودروهای فرسوده از چرخه تردد «صرفه‌جویی در مصرف سوخت» است که در شرایط فعلی با اجرای طرح هدفمندسازی یارانه ها بسیار موثر است. 

مهندس «قادری» کارشناس محیط زیست یکی از مشکلات خودروهای فرسوده را مصرف بالای سوخت در آن‌ها می‌داند و می‌گوید: علاوه بر احتراق ناقص و بدسوز بودن این نوع خودروها شاهد افزایش مصرف سوخت آن‌ها هستیم و طبیعی است خودرویی که مصرف ۱۲ تا ۱۴ درصدی سوخت دارد نسبت به خودرویی که ۷ درصد مصرف سوخت دارد حداقل ۲ برابر حجم آلایندگی دارد. 

سرپرست معاونت نوسازی ناوگان در ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت کشور نیز در مورد صرفه‌جویی حاصل از جایگزینی خودروهای فرسوده می‌گوید: یک دستگاه خودروی فرسوده ۵۰ درصد بیشتر از یک خودرو نو مصرف سوخت دارد که طبق محاسبات انجام شده با خروج یک میلیون دستگاه خودروی فرسوده، روزانه ۲میلیون و ۸۰۰ هزار لیتر در مصرف سوخت صرفه جویی خواهد شد. به هر حال یک محاسبه نشان می‌دهد که ۴ میلیون خودرو فرسوده در کشور روزانه ۱۱ میلیون و ۲۰۰ هزار لیتر سوخت اضافی مصرف می‌کنند. 

مدیر کل دفتر آلودگی هوای سازمان محیط زیست نیز دراین باره گفت: براساس طرح جامع کاهش آلودگی هوای 8 کلان شهر بزرگ از سال جاری از تردد خودروهای مدل زیر 82 و فاقد استاندارد لازم جلوگیری خواهد شد. 

دکتر جمالی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرخودرو، با تاکید بر اینکه اجرای این طرح مستلزم تامین اعتبار لازم آن در بودجه 90 می‌باشد، افزود: در حال حاضر کلیات این طرح در شورای‌عالی کاهش آلودگی هوا به تصویب رسیده است اما به جهت اینکه اجرای این طرح نیاز به اختصاص بودجه و تامین اعتبار دارد، بنابراین جلوگیری از تردد این مدل خودروها تا تامین اعتبار لازم امکان‌پذیر نمی‌باشد. 

وی اظهار داشت: از آنجا که جلوگیری ازتردد بیش از یک میلیون خودرو فرسوده نیازمند تامین اعتبار لازم جهت جایگزینی است و از سویی اجرای این پروسه زمانبر می‌باشد در حال حاضر امکان جلوگیری از تردد این خودروها در کلان‌شهرها تا زمان اعتبار لازم در بودجه 90 و ابلاغ آن قابل اجرا نیست. 

وی در ادامه با اشاره به اینکه از رده خارج کردن این خودروها نیازمند تدوین سازو کارهایی جهت جایگزینی خودروهایی با استاندارد بالاتر و ارائه تسهیلات به دارندگان این خودروهاست، خاطر نشان کرد:قطعا در صورت تامین بودجه لازم، طرح ممنوعیت تردد خودروهای زیر مدل 82 در کلان‌شهرها از سال 90 اجرایی می‌شود. 

عقب بودن از برنامه 

متاسفانه در بحث جایگزینی خودروهای فرسوده هم از برنامه چهارم توسعه عقب هستیم و به نظر می‌رسد باید در برنامه پنجم که از سال جاری عملیاتی شده است با جدیت این موضوع دنبال شود تا به اهداف مورد نظر برسیم. 

طبق قانون برنامه چهارم توسعه، دولت موظف شده بود از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ به ترتیب سالانه ۲۰۰ هزار، ۳۰۰ هزار، ۴۰۰ هزار، ۵۰۰ هزار و ۶۰۰ هزار دستگاه خودرو فرسوده را از رده خارج کند. اگرچه برنامه چهارم یک سال تمدید شد ولی شواهد نشان دهنده عدم توفیق در نیل به اهداف برنامه است و اظهارات مطرح شده نشان از به وجود آمدن برخی تغییرات در این برنامه دارد. 

به گزارش ایسنا، هرچند برنامه چهارم توسعه در مشخص کردن تعداد خودروهای فرسوده‌ای که باید از ناوگان حمل و نقل کشور خارج شود صراحت داشته است اما به نظر می‌رسد روند به تاخیر افتادن این برنامه همچنان ادامه دارد. 

در حالی که کل خودروهایی که تا اوایل سال ۸۹ (پایان ۵ سال برنامه چهارم) از رده خارج شده اند تنها حدود ۷۵۰ هزار دستگاه بوده است که معادل تعهدات ۲ سال و نیم برنامه چهارم است اما «رجبی» معاون نوسازی ناوگان ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت مدعی است که شمار خودروهای فرسوده از رده خارج شده نسبت به سال ۸۸ در سال ۸۹، ۶۰ درصد رشد داشته است و به این ترتیب از سال ۸۵ تاکنون ۹۸۰ هزار دستگاه خودرو از رده خارج شده است در حالی که دربرنامه چهارم می بایست در مجموع یک میلیون و ۹۰۰ هزار دستگاه خودرو فرسوده حذف می‌شد که در با وجود تمدید یک ساله برنامه عقب ماندگی از برنامه چهارم مشهود است. 

جشن خروج! 

اما خبرهایی از برگزاری جشن «خروج یک میلیون خودرو فرسوده» طی یک ماه آینده به گوش می‌رسد. 

«امیررضا رجبی» سرپرست معاونت نوسازی ناوگان در ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت کشور به ما می گوید: تاکنون ۹۸۰ هزار دستگاه خودروی فرسوده در کشور از رده مصرف خارج شده است و طی یک ماه آینده به مرز خروج یک میلیون دستگاه خودروی فرسوده خواهیم رسید و جشن خروج یک میلیون خودروی فرسوده را با تقدیر از افرادی که در این طرح مشارکت داشته اند برگزار خواهیم کرد. 

وی با اعلام این که از رده خارج کردن خودروهای سواری شخصی با سن بالای ۳۰ سال به صورت رسمی از اول سال ۸۵ آغاز شده است می‌افزاید: با افزایش حمایت های دولت در سال ۱۳۸۹ شاهد رشد ۶۰ درصدی اجرای این طرح نسبت به سال ۸۸ بوده‌ایم و ۳۰ درصد خودروهای از رده خارج شده پارسال بدون جایگزین بوده است. 

چه باید کرد؟ 

اما برای تسریع در از رده خارج کردن خودروهای فرسوده چه باید کرد؟ با تاخیر در این اقدام هر سال بر سن خودروها افزوده شده و شمار خودروهای فرسوده نیز افزایش می‌یابد. آیا روند فعلی جایگزینی خودروهای فرسوده به کاهش آلودگی هوا در تهران و دیگر کلان شهرها کمک خواهد کرد؟ 

«قادری» معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی معتقد است هر سال تاخیر در حذف خودروهای فرسوده طول عمر خودروهای فرسوده را بالا می‌برد و برای آن که طول زمان تردد خودروی فرسوده روند کاهشی داشته باشد باید مصوبات دولت جدی‌تر باشد. 

وی لزوم «سرمایه گذاری بیشتر دولت» را در این طرح خاطرنشان می‌کند و می‌گوید: اغلب مالکان خودروهای فرسوده افراد ضعیف و کم درآمد هستند و باید شرایط تعویض خودرو فرسوده و تحویل خودروی نو به آن‌ها آسان تر باشد چرا که با تقاضای آن‌ها می‌توان خودروهای فرسوده را جمع آوری کرد یا اسقاط و بازیافت انجام داد و این نوع خودروها را از چرخه حمل و نقل خارج کرد. 

وی لزوم «تدبیر» توام با «اندیشه» را برای تسریع در روند جایگزینی خودروهای فرسوده ضروری می‌داند و می‌افزاید: تغییر وضعیت خودروهای فرسوده بدون بالا بردن قدرت خرید افراد کم درآمد و اعطای تسهیلات مناسب امکان‌پذیر نیست. 

«تمدن» استاندار تهران هم مدعی است در راستای کاهش آلودگی هوا، طرح نوسازی خودروهای فرسوده استان تهران در سال ۹۰ شتاب خواهد گرفت. معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به طرح جامع کاهش آلودگی هوا در ۸ کلان شهر کشور می‌گوید: «در طرح جامع آلودگی کشور مطرح شده است که خودروهای فرسوده کشور طی ۳ سال آینده از مدار خارج شوند.» 

اما آیا این اقدام شدنی است؟ چه راهکارها و الزاماتی مورد نیاز است؟ 

دکتر «محمد علی شاعری» معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست کشور به ما می‌گوید: در طرح جدید جامع آلودگی هوای کشور که مهم‌ترین تفاوت آن ۵ ساله شدن زمان اجرای آن است محور اصلی طرح «ساماندهی و خروج خودروهای فرسوده» است. منابع متحرک که شامل خودروها هستند ۸۰ درصد آلودگی هوای تهران را به خود اختصاص داده اند که در این ارتباط سه مولفه استاندارد خودرو، خروج خودروهای فرسوده و کیفیت سوختی که در اختیار خودروها قرار می‌گیرد مهم است. 

به گفته وی چون محور اصلی طرح جامع فعلی ساماندهی و خروج خودروهای فرسوده است وما ۴ میلیون خودروی فرسوده در کشور داریم که نیمی از آن‌ها در تهران تردد دارند لذا بر همین اساس با تامین اعتبار برای خروج خودروهای فرسوده و همکاری ستاد سوخت، برای از رده خارج کردن آن‌ها تفاهمات انجام شده است و پیش‌بینی شده در طول ۳ سال در تهران خودروهای فرسوده خارج و خودروهای جایگزین وارد شوند که با این کار ۸۵ درصد آلودگی هوای تهران رفع می‌شود. 

جالب این که این طرح هم هنوز در حد حرف است و به گفته «محمدی‌زاده» معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست طرح جامع کاهش آلودگی هوا با محوریت خروج خودروهای فرسوده و... به کمیسیون زیربنایی دولت جهت تصویب ارائه شده است. در این طرح باید سالانه هزار میلیارد تومان منابع بانکی برای خروج خودروهای فرسوده در کشور گذاشته شود تا شاید بتوان ۳ ساله تمام خودروهای فرسوده را از مدار خارج کرد! 

با این حال سرپرست معاونت نوسازی ناوگان ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت کشور از طرح‌های جدید برای جایگزینی خودروهای فرسوده در بخش حمل و نقل عمومی و خودروهای شخصی خبر می‌دهد و می‌گوید: نوسازی ۶۰ هزار تاکسی با سن بالای ۱۰ سال از آذرماه پارسال در حال انجام است و برای خودروهای شخصی با سن 3۵ سال (مدل زیر ۵۴) که بلاتکلیف و غیرقابل جایگزین بودند نیز با تهیه طرح «اسقاط در برابر ارزش لاشه» امکان نوسازی این خودروها نیز فراهم شده است. 

چکیده گزارش 

بیش از ۶ سال از ورود دولت به موضوع حذف و جایگزینی خودروهای فرسوده می‌گذرد ولی تا به حال کمتر از یک میلیون دستگاه خودروی سواری در کشور حذف شده است. در حالی که بیش از ۷۵ درصد آلودگی هوا در کلان شهرها به تردد خودروهای فرسوده برمی‌گردد و مصرف سوخت آن ها ۲ برابر استاندارد است متاسفانه روند جایگزینی یا حذف این خودروها کندتر از برنامه زمان‌بندی و مصوبات مراجع قانونی است. کمتر از نیمی از اهداف برنامه چهارم در حذف حدود ۲ میلیون خودرو محقق شده است و همچنان ۴ میلیون دستگاه خودرو فرسوده مهمان خیابان شهرها هستند و با یک حساب ساده درمی‌یابیم که روزانه بیش از ۱۱ میلیون لیتر سوخت اضافی مصرف می‌کنند. به نظر می‌رسد باید دلایل استقبال کمرنگ مالکان از جایگزینی و حذف خودروهای فرسوده بررسی و تدابیر لازم برای تسریع در این اقدام که گویا در طرح جامع کاهش آلودگی هوا ۳ سال فرصت دارد، اتخاذ شود. سرمایه گذاری بیشتر دولت، اعطای تسهیلات و کاهش بوروکراسی اداری و بانکی موثرترین راه برای تسریع در خروج خودروهای فرسوده از چرخه حمل و نقل است.