آفتابنیوز : 1-چه عاملي باعث حادثه چرنوبيل شد؟
26 آوريل 1986، قسمت چهار راكتور RBMK در نيروگاه هستهاي چرنوبيل در اوكراين در جريان يك آزمايش از كنترل خارج شد و انفجار عظيمي را در ساختمان راكتور ايجاد كرد. قسمتي از ساختمان تخريب شد و مقدار زيادي پرتو در آن ناحيه آزاد شود ضرايب ايمني ديگر به كار نميآمدند، سوخت اورانيوم موجود در راكتور بيش از حد گرم شد و به صورت مذاب در موانع حفاظتي جريان پيدا كرد.
راكتورهاي RBMK در آن زمان، از سيستمي كه الان به آن نگهدارنده ميگويند برخوردار نبودند.
اين سيستم در واقع يك گنبد ساخته شده از سيمان و فولاد است كه علاوه بر سقف راكتور روي آن قرار ميگيرد و باعث ميشود تا در صورت بروز چنين حادثهاي پرتوها داخل راكتور بمانند و در فضاي خارج پخش نشوند. با گذشت زمان، عناصر راديواكتيوي مثل پلوتونيوم، يد، استرانتيوم و سزيوم در كل منطقه پخش شده بودند.
علاوه بر اين بلوكهاي گرانيتي كه بهعنوان متعادل نگهدارنده درRBML نگهداري ميشوند با ورود هوا به راكتور و گرماي ناشي از انفجار آتش گرفتند كه اين قضيه هم باعث شد پرتوهاي موجود در مركز راكتور به بيرون تابيده شوند.
2-بلافاصله پس از حادثه، چند نفر از مردم كشته شدند؟
انفجار اوليه منجر به مرگ دو نفر از كارگران شد اما 28 آتشنشان و كارگراني كه راكتور را تميز كردند تنها در فاصله سه ماه بعد از زلزله به دليل بيماريهاي ناشي از پرتوهاي راديواكتيو و ايست قلبي جان سپردند.
3-چند نفر از منطقه تخليه شدند؟
همه ساكنان شهر پريپيات با جمعيت بيش از 49 هزار نفر كه در فاصله سه كيلومتري نيروگاه قرار داشتند در ظرف 36 ساعت تخليه شدند. در هفتهها و ماههاي بعد 67 هزار نفر از ساكنين منطقه جابجا شدند و به جاهايي كه دولت برايشان درنظر گرفته بود رفتند. بهطور كلي، تخمينزده شده كه نزديك به 200 هزار نفر در اثر حادثه چرنوبيل مجبور به تغيير مكان شدند.
4-تأثيرات حادثه چرنوبيل بر سلامت افرادي كه در معرض پرتوهاي راديواكتيو قرار گرفته بودند چه بود؟
حداقل 1800 مورد سرطان تيروئيد كودكان در بين جوانان 14-0 ساله گزارش شد. اين ميزان سرطان تيروئيد خيليخيلي بيشتر از ميزان طبيعي آن است.
غده تيروئيد كودكان به شدت تحتتأثير پرتوهاي راديواكتيو عنصريد است. اين قضيه باعث ميشود سرطان به راحتي در كودكان آغاز شود و آن را ميشود هم با جراحي و هم با دارو درمان كرد.
مطالعات وضعيت سلامت روي كارگراني كه وظيفه تميز كردن راكتور را برعهده داشتند نشان داد ارتباط مستقيمي بين در معرض پرتوهاي راديو اكتيو قرار گرفتن و بروز سرطان در آنها وجود دارد. تأثيرات روانشناختي حادثه چرنوبيل نه تنها در آن زمان بلكه هنوز هم ادامه دارد. بلافاصله بعد از حادثه خودكشيهاي زيادي انجام شد. افراد زيادي به الكل معتاد شدند و افسردگي افزايش پيدا كرد.
5-چه عناصر راديواكتيوي وارد محيط اطراف شدند؟
بيشتر از 100 عنصر راديو اكتيو بعداز انفجار چرنوبيل وارد منطقه شدند. البته اكثر اين عناصر نيمه عمر كوتاهي داشتند و خيلي زود پرتوزايي خود را از دست دادند. يد، استرانسيوم و سزيوم خطرناكترين عناصري بودند كه آزاد شدند و به ترتيب نيمه عمري برابر با 8 روز، 29 سال و 30 سال داشتند.
به همين دليل ايزوتوپهاي استرونتيوم – 90 و سزيوم – 137 هنوز در منطقه موجود هستند. همانطور كه يد باعث سرطان تيروئيد ميشود، استرونتيوم هم لوسمي يا سرطان خون ايجاد ميكند. سزيوم هم عنصري بود كه بيشتر از همه عناصر پراكنده شد و بيشتر از همه آنها هم در طبيعت باقي ميماند. اين عنصر بقيه اعضاي بدن را تحت تأثير قرار ميدهد و كار كبد و طحال را مختل ميكند.
6-منطقهاي كه تحت تأثير پرتوها قرار گرفت چقدر بزرگ بود؟
منطقهاي در حدود 150 هزار كيلومتر مربع در بلاروس، روسيه و اوكراين آلوده شد. اين منطقه فضايي به شعاع 500 كيلومتر در شمال نيروگاه را تشكيل ميداد. منطقهاي به شعاع 30 كيلومتر دورتادور نيروگاه هم به عنوان «منطقه ورود ممنوع» تعيين شده و هيچكس حق زندگي در آن را ندارد. پرتوهاي راديواكتيو در كل نيمكره شمالي بهوسيله باد و طوفانها پراكنده شدند كه البته ميزان آنها چندان قابل توجه نيست.
7-بعداز وقوع حادثه چگونه منطقه را پاكسازي كردند؟
كارگران امداد براي پاكسازي منطقه و نيروگاه بلافاصله دست بهكار شدند. اكثر اين كارگران، كارمندان نيروگاه و آتشنشانهاي اوكرايني به علاوه سربازان و معدنكاران روسي، بلاروسي، اوكرايني و معدنكاران ديگر نقاط اتحاد جماهير شوروي بودند. تعداد امدادگران دقيقاً مشخص نيست چون افراد زيادي درگير پاكسازي شدند. آمار ثبتنامهاي روسيه تقريباً 400 هزار كارگر بود كه البته 600 هزار نفر بهعنوان كارگر روزمزد در اين پروژه شركت كردند. براي اين افراد خدمات ويژهاي بهعنوان كساني كه در پاكسازي شركت كرده بودند درنظر گرفته شد.
وظايف اين كارگران متفاوت بود. آنها روي ساختمانها و شهرها كار ميكردند. به مردمي كه مجبور به تخليه شده بودند ياري ميرساندند. سيستمهاي تصفيه آب، زبالهدان و … درست ميكردند و مهمترين كارشان ساخت پوششي براي قسمت چهار نيروگاه بود تا عناصر پرتوزا در آنجا بمانند و از پرتوزايي آنها جلوگيري شود.
8-آيا بقيه كشورهاي اروپايي هم تحتتأثير پرتوها قرار گرفتند؟
كشورهاي اسكانديناوي و ديگر قسمتهاي جهان هم تحتتأثير پرتوهاي راديواكتيو قرار گرفتند. سزيوم و ديگر ايزوتوپهاي راديواكتيو توسط باد به شمال يعني كشورهاي سوئد، فنلاند و ديگر كشورهاي نيمكره شمالي رفتند.
در سه هفته اول پس از زلزله، ميزان پرتوها در نقاط مختلف جو در سراسر جهان بيش از حد معمول بود.
اما اين پرتوها خيلي زودكاهش يافتند. هيچ تحقيقي نتوانست رابطه مستقيمي بين حادثه چرنوبيل و افزايش خطر سرطان و ديگر مشكلات را در كشورهاي اوكراين، بلاروس و فدراسيون روسيه برقرار كند.
9-بعداز حادثه براي حيوانات و محيطزيست چه اتفاقي افتاد؟
در گياهان و حيوانات جهشهاي ژنتيكي رخ داد. شكل برگها عوض شد و حيوانات ناقص الخلقه به دنيا ميآمدند. با وجود بالا رفتن پرتوزايي در منطقه پس از حادثه، بعضي حيوانات هنوز در آنجا زندگي ميكنند. گوزن، گرگ، گراز و بعضي پرندگان هنوز در منطقه موجودند.
10-آيا الان امكان دارد كه از منطقه بازديد كرد؟
منطقه چرنوبيل را ميشود بازديد كرد. حتي منطقه ممنوعه را كه در واقع دايرهاي به شعاع 30 كيلومتر دور نيروگاه است و البته الان همه راكتورها بسته هستند. هرچند هنوز بعضي ايزوتوپها در فضاي منطقه وجود دارند و از خودشان پرتو ساطع ميكنند. اگر به مدت كوتاهي در معرض اين پرتوها قرار بگيريد زياد خطرناك نيستند. بعضي از ساكنان منطقه ممنوعه با اراده و تصميم خودشان به خانههايشان برگشته اند و در مناطقي زندگي ميكنند كه ميزان پرتوهاي راديو اكتيو در آن بيشتر از حد معمول است. هرچند، اين چندان كشنده نيست. قرار گرفتن در معرض پرتوها براي مدت كوتاهي خيلي كم خطرناكتر از قرارگرفتن در مقابل حجم عظيمي از پرتوهاي راديواكتيو در يك لحظه است. تا بهحال مطالعات توانستهاند وجود رابطه مستقيم بين پرتوهاي كم خطر ابتلا به سرطان را اثبات كنند.
11-چه روشهاي ايمني براي ديگر راكتورهاي RBMK درنظر گرفته شده تا دوباره چرنوبيل تكرار نشود؟
درسهايي كه از اين حادثه گرفته شد توسط آژانس بينالمللي انرژي اتمي به صورت يك نيروي محركه در طول يك دهه براي كشورهاي اروپاي شرقي و مركزي و كشورهاي اتحاد جماهير شوروي سابق درآمد. مهمترين كار، تهيه ليستي از ضعفهاي راكتورهاي VVR و RBMK بود. ارتقاي سيستمها و اعمال روشهاي ايمني بيشتر در كليه راكتورهاي RBMK در دستور كار قرار گرفت.
12-در مقايسه چرنوبيل با انفجار بمب اتمي در هيروشيما و ناكازاكي كدام قويتر بودند؟
حادثه چرنوبيل تقريباً 400 بار قويتر از بمبي بود كه در هيروشيما منفجر شد. هرچند بمبهاي اتمي كه توسط كشورهاي مختلف به صورت آزمايشي در فاصله سالهاي 1960 تا 1970 منفجر شدند، 100 تا 1000 برابر بيشتر از چرنوبيل ماده راديواكتيو وارد طبيعت كردند.
13-ساكنين قديمي چرنوبيل الان در چه وضعيتي به سر ميبرند؟
187 گروه كوچك از مردم درحال حاضر در منطقه ممنوعه زندگي ميكنند. عده كمي از ساكنين خواستند كه به اين منطقه برگردند اما به كودكان اجازه داده نشد كه در اين منطقه زندگي كنند.
اكثر مردمي كه كوچ كردند در شهرهايي كه تازه ساخته شده مثل اسلاووتيچ زندگي ميكنند.
14-حالا كه نيروگاه كاملاً بسته شده چه اتفاقي براي آن ميافتد؟
15 دسامبر سال 2000، آخرين راكتوري هم كه در چرنوبيل مشغول فعاليت بود بسته شد و پروژه انهدام آغاز گشت. در اين پروژه همه سوختها و زبالهها جابهجا و در جاي امني انبار ميشوند و تمامي نيروگاه و منطقه اطراف شامل هر ذره آب يا هردانه خاك كه ممكن است راديواكتيو باشد پاكسازي ميشود. الان 3 راكتور غيرفعال در چرنوبيل وجود دارد كه زمان درنظر گرفته شده براي پروژه پاكسازي آنها چندين دهه است.
اين پروژه تحت نظارت دولت اوكراين انجام ميشود و آژانس بينالمللي انرژي اتمي هم با ارائه خدمات مهندسي، برنامهريزي و مشاورهاي به اوكراين كمك خواهد كرد. سرنوشت راكتور چهارم كه باعث حادثه سال 1986 شد هنوز مشخص نيست.
15-وضعيت لايه محافظتي كه روي راكتور چهارم كشيده شده چطور است؟
با وجود هزاران وضعيت خطرناك و پيچيده، هزاران كارگر، اين لايه را درست كردند. اين لايه در فاصله 6 ماهه بعد از انفجار در حالي كه پرتوهاي راديو اكتيو در حداكثر ميزان خود بودند توسط كارگران ايجاد شد. سقف سيمان و فولادي سنگين با آخرين تكنولوژي ساخته شد و تعميرات و بازسازيهاي زيادي هم مثل تهويه و قويسازي سقف روي آن انجام شد. بانك اروپايي براي بازسازي و توسعه براي پروژه اين لايه محافظتي در هشت يا نه سال آينده، 765 ميليون دلار دراختيار بنياد لايه محافظتي چرنوبيل قرار داده است.