قرص برنج؛ آفت‌کش دیروز، آدمکش امروز

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: تلاش یک ساعته تیم پزشکی یک بیمارستان برای زنده نگه داشتن دختر 18 ساله بی فایده ماند و یک نفر دیگر به آمار مرگ های ناشی از مصرف قرص برنج اضافه شد. از این دست اخبار هر چند روز یک بار در روزنامه و سایت ها دیده می شود، اما کیست که نداند بیشتر مرگ هایی که با قرص برنج اتفاق می افتند خودکشی بوده اند، نه مصرف اشتباه دارو. ناآگاهی مردم از عوارض قرص برنج دلیل دیگری است که مرگ هایی تلخ و دردناک برای خانواده ها به جای می گذارد. در موردی دیگر یک دختر برای اینکه خانواده اش برای او گوشی مورد علاقه اش را نمی خرند، قرص برنج می خورد و بی خبر از عوارض سریع و بی بازگشت این قرص با رؤیای همان گوشی از دنیا می رود.

قرص برنج چه بود و از کجا آمد؟ 

در كشور ما، استفاده از قرص هاي برنج حاوي فسفيد آلومينيوم در كشاورزي به دليل كارآيي بالای اين فرآورده برای از بين بردن آفات، قيمت ارزان، سهولت استفاده، عدم وجود باقي مانده در محصول و در دسترس بودن با استقبال زياد از سوي كشاورزان همراه بوده است. متأسفانه به دليل عواملي مانند سميت بالا و ميزان كشندگي زياد اين ماده و سهولت دسترسي به اين سم، در سالیان اخیر آمار نسبتاً بالای مسمومیت های ناشی از این عامل در کشور به ويژه در برخي استان ها مانند تهران، گيلان، مازندران، گلستان و لرستان رواج پیدا کرده است.

ممنوعیت واردات قرص برنج از سال 1384 

مسمومیت های ناشی از استفاده قرص برنج در کشور موجب شد تا اقداماتی برای ممنوعیت واردات و محدودیت در فروش قرص برنج توسط سازمان ها و نهادهاي مسئول در كشور انجام شود.

به گفته دکتر محمد جواد سروش، معاون مبارزه با آفات سازمان حفظ نباتات کشور، هیئت نظارت بر سموم کشاورزی، واردات هر گونه قرص برنج به کشور را از سال 1384 غیرقانونی اعلام کرده است و هیچ مجوزی برای واردات این قرص ها به کشور صادر نمی شود. سروش با تأکید بر جایگزینی و واردات ترکیبات دیگری برای مقابله با آفت برنج اظهار داشت: برای مقابله با آفت برنج، ترکیبات دیگری با اشکال کیسه ای و کروی در نظر گرفته شده است که این ترکیبات ضمن مقابله با آفت ها، عوارض قرص برنج را دارا نیستند و امکان استفاده های سوء به شکل قرص برنج را نیز ندارند.

متأسفانه به علت تمايل كشاورزان به مصرف اين سم جهت نگهداري محصولات به ويژه در مصارف خانگي يا نيمه صنعتي به دلايل ذكر شده قبلي، قاچاق اين فرآورده از كشورهاي همسايه و ايجاد بازار سياه اين سم در كشور وجود دارد و بسياري از موارد، افرادي كه از اين سم جهت خودكشي استفاده مي كنند اين قرص ها را از بازار سياه و غيرقانوني تهيه مي کنند كه اين واقعيت گویای لزوم برخورد جدی تر با این معضل است. قابل ذكر است نوع ديگري از فرآورده موسوم به قرص برنج جهت نگهداري و حفظ محصولات از آفات انباري به ويژه جهت مصارف خانگي در كشور ما موجود است و به صورت قانوني به فروش مي رسد که فاقد ماده سمي فسفيد آلومينيوم بوده و حاوي عصاره سير مي باشد. اين قرص ها كه به عنوان "قرص برنج با منشا گياهي" شناخته مي شوند، فاقد اثرات سمي و كشنده براي انسان مي باشند و مصرف آن در انسان بي خطر محسوب مي شود.

استفاده از قرص برنج برای خودکشی بیشتر در اردن، هند، عراق، سریلانکا و ایران گزارش شده است 

دکتر سلطانی نژاد، عضو هیئت علمی سازمان پزشکی قانونی کشور می گوید: در سال های اخیر، موارد زیادی از مسمومیت با میزان مرگ و میر بالا در اثر مصرف فسفیدهای آلومینیم، روی و کلسیم گزارش شده است که به جز موارد نادری از آن ها که به صورت تصادفی بوده، عمده آن ها به علت خودکشی بوده است. به گفته سلطانی نژاد مسمومیت های حاد کشنده ناشی از فسفیدهای فلزی بیشتر در کشورهای هند، سریلانکا، ایران، عراق و اردن گزارش شده و بروز این گونه مسمومیت ها در سایر کشورها به ویژه کشورهای اروپایی و آمریکایی کمتر است. این امر خود می تواند ناشی از مصرف این عوامل به علت ارزان بودن در دسترس بودن در کشورهای مذکور باشد، به طوری که در کشور هند در بین سال های 1990- 1980 میلادی اپیدمی ناشی از مسمومیت های تصادفی و عمدی با فسفیدهای فلزی گزارش شد.

افزایش مسمومیت با قرص برنج در سال های اخیر 

در کشور ما نیز مطالعات، شیوع نسبتاً بالای مسمومیت های حاد ناشی از فسفیدهای فلزی را نشان می دهد. برخي از مطالعات انجام شده در زمينه بررسي اين نوع مسموميت كه در مراكز دانشگاهي و سازمان پزشكي قانوني كشور انجام گرفته حاكي از آن است كه در ساليان اخير مسمومیت ناشی از فسفید آلومینیوم يكي از مهم ترين علل مسموميت هاي حاد منجر به فوت ناشي از مواد شيميايي در برخي از استان هاي كشور است. اين مسموميت ها بيشتر در رده سني 40-20 سال بوده و بيشتر آن ها به قصد خودکشی بوده است. آمار چهار سال اخیر (1387 تا 1390) نشان می دهد مرگ با قرص برنج رو به افزایش است. این رقم از 214 نفر (105 نفر زن/ 109 نفر مرد) در سال 1387 به 228 نفر (104 نفر زن/ 124 نفر مرد) در سال 1388 و در سال 1389 با رشدی 78.1 درصدی به 406 نفر (202 نفر زن/ 204 نفر مرد) رسید، تا اینکه باز در سال 1390 این رشد با شیب 14 درصد همچنان ادامه یافت تا این قرص بلای جان 463 نفر (204 نفر زن/ 259 نفر مرد) لقب بگیرد.

همین آمارها نشان می دهد که تهران، استانی است که طی چهار سال 1387 تا 1390 در مقام نخست مرگ ها، جای خود را با هیچ استانی عوض نکند. در سال 1387 در استان تهران، 101، در مازندران 50 و در گیلان 21 مرگ ناشی از مسمومیت با قرص برنج ثبت شد. در سال 1388 هم 122 مرگ در تهران، 29 مورد در مازندران و 26 مورد در گیلان اتفاق افتاد. در سال 1389 هم که مرگ های با قرص برنج نسبت به سال پیشین خود 78.1 درصد رشد داشت، تنها در استان تهران 212 مرگ روی داد و پس از آن گیلان با 70 و مازندران با 38 مرگ قرار گرفتند. 214 مرگ با قرص برنج در استان تهران در سال 1390، همچنان این استان را به عنوان دارنده بیشترین قربانی مصرف کنندگان این قرص مرگبار معرفی کرد. پس از تهران گیلان با 99 و مازندران با 41 مورد استان هایی بودند که در بین استان های کشور بیشترین تعداد مرگ با قرص برنج در آن ها ثبت شد.

قرص برنج هیچ پادزهری ندارد 

این استادیار سم شناسی می گوید: قرص برنج هیچ پادزهر اختصاصی ندارد. دکتر سلطانی نژاد می افزاید: با توجه به اینکه تاکنون مکانیسم دقیق بروز اثرات سمی فسفید آلومینیوم در انسان شناخته نشده است، هیچ پادزهر اختصاصی در درمان مسمومیت حاد با آن وجود ندارد و اقدامات درمانی تنها شامل اقدامات حمایتی ـ علامتی است.

علایم مسمومیت با قرص برنج 

از لحاظ زمان بروز علائم و نشانه هاي باليني مسموميت، بعد از 15-10 دقیقه از مصرف خوراکی قرص فسفيد آلومينيوم، علائم و نشانه ها ظاهر می شوند و مرگ در مدت کمتر از 6 ساعت ممکن است رخ دهد. اگر در عرض 6 ساعت پس از مسمومیت علائمی ظاهر نشود، بیمار بدون علامت خواهد ماند.

این متخصص سم شناسی می افزاید: در صورت مسمومیت خوراکی، علائم تحریکی دستگاه گوارش شامل تهوع، استفراغ و دردهاي شكمي مي باشد. بیشتر مرگ و میرها در خلال 12 تا 24 ساعت اولیه مسمومیت اتفاق افتاده و معمولاً ناشی از ایست قلبی ـ تنفسی است و مرگ و میر بعد از 24 ساعت اغلب ناشی از نارسایی کبدی و کلیوی است. علائم بالینی در این نوع مسمومیت، ناشی از درگیری سیستم قلبی ـ عروقی، گوارشي، عصبي و ریوی است.

به گفته دکتر سلطانی نژاد شایع ترین علائم و نشانه هاي باليني عبارت اند از: بی قراری، تحریک پذیری، گیجی، سرگیجه، لرزش، دوبینی، عدم تعادل، سرفه، تنگی نفس، دردهای شکمی، تهوع، استفراغ، در پاره ای موارد استفراغ سیاه رنگ، مدفوع سیاه رنگ، تعریق، ضعف و بی حالی، افت شديد فشار خون، کاهش برون ده قلبی، اختلال در ضربان قلب، ادم ریوی، سیانوز، اختلالات كليوي، زردی، بزرگ شدن كبد و طحال(هپاتو اسپلنومگالی)، تشنج و کاهش رفلکس های عصبی و سندرم زجر تنفسی حاد. افت شديد فشار خون و شوک شایع ترین علامت در مسمومیت های شدید است. در برخورد با افراد ممكن مسموم است بوی ماهی گندیده و یا سیر از تنفس بیمار استشمام شود.