پشت پرده اوپک/در وین چه گذشت؟
آقای زنگنه گفته‌اند نشست اخیر اوپک آرام بوده؛ شما این آرامش را چطور ارزیابی می‌کنید؟
مفهوم
این را كه اجلاس ١٦٩ اوپك آرام بود، آقاى وزیر مى‌دانند؛ اما از بیرون
اجلاس هم مى‌شد آرامش حاكم بر اجلاس را حس كرد. معمولا وقتى قیمت‌ها سقوط
مى‌كند، تأثیر خود را بر فضاى اجلاس مى‌گذارد و جلسه‌ها متشنج و ناآرام
می‌شود و وزيران و اعضاي هیأت احساس خوبى ندارند؛ اما جوِ این اجلاس
دوستانه و آرام بود. شاید یكى از دلایل آن، افزایش نسبى سطح قیمت‌ها بود
كه در مرز بالاى ٥٠ دلار در هر بشكه ثبات پیدا كرد، همچنين رشد قیمت آن هم
سریع بود. قیمت در چند روز بیش از ٥٠ در‌صد افزایش يافت.
نشست‌های قبلی اوپک چگونه بودند؟
نشست‌هاى
قبلى اوپك و رفتار هیأت‌ها بيشتر منبعث از شرایط بازار نفت از یك سو و
روابط كشورهاى عضو از سوى دیگر است؛ اما اوپك امروز سازمانى بالغ است و
تجربه‌هايي ارزشمند دارد كه مى‌داند رفتار خود را چگونه در شرایط گوناگون
هماهنگ كند.
معمولا چه مباحثی نشست اوپک را ناآرام و تنش‌زا می‌کند؟ آیا چنین سابقه‌ای در نشست‌های قبلی هم وجود داشت؟
در
دوران جنگ تحمیلى، سخت‌ترین دوران اوپك را تجربه كردیم و سپس حمله صدام به
كویت رخ داد که دوران واقعا سختى بود، در آن دوره اغلب اعضاى اوپك به
یكدیگر نگاه نمی‌کردند و با يكديگر صحبت هم نمى‌كردند، البته سقوط قیمت‌ها
هم شرایط درون سازمانى را عذاب‌آور کرده بود. در اجلاس اخیر احساس اندوه و
نگرانى در میان اعضاي هیأت ونزوئلایى موج مى‌زد.
نگاه تحلیلگران بین‌المللی به اوپك این دوره چه بود؟
در
جلسه اخیر هیأت ایرانى مى‌درخشید. همه مى‌دانستند كه براى شنیدن مطلب اصلى
باید نزد ایرانى‌ها بیایند. وزیر جدید عربستان چند روز زودتر از اجلاس به
وین آمده بود و دوره آموزشى مي‌گذراند. البته باسابقه است و تجربه دارد.
برخورد دو وزیر اصلى اوپك دوستانه و در چارچوب اصول جارى سازمان اوپك بود؛
اما صاحب‌نظران به دیدگاه وزیر نفت ایران اهمیت زیادى مى‌دادند.
نظرتان درباره نشست اخیر چیست؟
وزيران
با مواضع از پیش اعلام‌شده به وین آمده بودند. ایران خواستار بازگشت اوپك
به اصول و قواعدى بود كه در اصل براى آن تشكیل شده است؛ اوپك سقف تولید و
نظام سهمیه‌بندى مى‌خواهد، اوپك قیمت كف بازار یا طیف قیمت لازم دارد.
تحریم، قاعده بازى در اوپك را مخدوش كرده است و ایران و اعضاى مسئول براى
بازگرداندن اوپك به مسیر درست بسيار تلاش مي‌كنند. ایران باید سقف تولید
رسمى خود را پس گیرد و براى دورانى كه از تولید محروم بوده هم سهمیه جبرانى
داشته باشد. البته این بدین معنا نیست كه سایر اعضا باید تولید خود را
به‌شدت كاهش دهند، زیرا تقاضا براى نفت در بازار جهانى رو‌به‌افزایش است.
اگر بخواهيد این دوره از نشست‌های اوپک را با نشست‌های قبلی مقایسه کنید، چه تفاوت‌‌هایی احساس می‌شود؟
یكى
از وقایع در‌خور توجه اجلاس ١٦٩ اوپك، پذیرش مجدد كشور گابن به عضویت اوپك
بود؛ گابن پیش از این عضویتش در اوپک را قطع كرده بود و در نتیجه در جلسه
اخیر در حكم یك كشور جدید وارد اوپك مى‌شد؛ اما وزيران اوپك با حمایت
نیجریه و آنگولا در پذیرش مجدد گابن درنگ نكردند. عمر بینگو، رئیس‌جمهور
متوفى گابن، روابط حسنه‌اى با جمهورى اسلامى ایران داشت. در اساس اوپك
سازمان تولیدكنندگان درشت است و براى تولیدكنندگان كوچك كه معمولا
دنباله‌رو قدرت‌هاى بزرگ هستند جایگاه مهمى وجود ندارد. البته از آنجا كه
براساس اساسنامه سازمان اوپك، هر عضو، مستقل از میزان تولید یك رأى كامل
دارد، عضویت گابن براى جمهورى اسلامى ایران غالبا جنبه‌هاى مثبتى دارد.
آیا اعضای اوپک دیدگاه خاصی درباره قیمت‌ها در بازار داشتند؟
انتظار
اعضا درباره قیمت نفت در اوپك منبعث از شرایط اقتصادى آنهاست. براى مثال
ایران، عراق، عربستان، كویت و امارات در سطح قیمت ٥٠،٦٠ دلار راضى هستند.
ونزوئلا، نیجریه و آنگولا به قیمت ١٠٠،٩٠ دلار و بالاتر نياز دارند.
درباره سقف تولید هم سخنی به میان آمد؟ نظر اعضا چه بود؟
دو
موضوع براى وزيران نفت اوپك مهم است: ١- ظهور تولیدكنندگان غیراوپك و در
رأس آنان روسیه و ٢- نفت شیل یا نفت‌هاى خام غیر‌متعارف. عربستانى‌ها
معتقدند با سیاست افزایش تولید اوپك، ضربه جبران‌ناپذیرى به نفت شیل وارد
كرده‌اند و تولید آن را از پنج میلیون بشكه در روز به سه میلیون تقلیل
داده‌اند. درباره روسیه هم معتقدند برنامه‌هاى ظرفیت‌سازى روسیه را مختل
كرده‌اند و برنامه افزایش ظرفیت تولید روسیه را تا سال ٢٠٢٠ تا سطح سه تا
٤,٥ میلیون بشكه در روز در سطح قیمت‌هاى كنونى ناممكن کرده‌اند. ریاض
همچنین معتقد است از ظرفیت‌سازى گسترده در دیگر كشورها مانند مكزیك نیز
جلوگیرى كرده است. در گذشته سازمان اوپك علاوه بر دو اجلاس عادى تابستانى و
زمستانى، بنا بر ضرورت تعدادى اجلاس‌هاى فوق‌العاده داشت و گاه تا ماهى یك
اجلاس وزارتى اضطرارى یا فوق‌العاده تشكیل مى‌شد. این رویه خیلى به اوپك
كمك مى‌كرد و سازمان را در معرض تحولات بازار قرار مى‌داد. بحث یك اجلاس
فوق‌العاده در سپتامبر در الجزیره در اجلاس دوم ژوئن مطرح شد كه امیدوارم
تحقق پیدا كند.
شما به‌عنوان یک کارشناس محمد بارکیندو، رئیس جدید اوپك را چگونه می‌بینید؟
آقاى
البدرى هشت سال با‌اقتدار و با حمایت عربستان دبیرخانه اوپك را در اختیار
داشت، ژنرال و وزیر نفت دوره قذافى، در اواخر رویه خود را تغییر داد و به
رویه‌اى شبه‌نظامى دبیرخانه اوپك را مدیریت كرد. بازار جهانى نفت دستخوش
تحولات مهمى شد. بازارهاى آتى و سلف، تأثیرهاي نرخ ارز، كاركرد بورس‌هاى
نفتى، تغییرات رویه و روابط تولیدكنندگان و مصرف‌كنندگان، ظهور گاز
به‌عنوان یك سوخت ممتاز و مكمل و شاید مهم‌تر از اینها تحولات مهم در
خاورمیانه، هر‌یك توجهي جدى را طلب مى‌كند كه دبیرخانه غالبا از آن غافل
بود. امید مى‌رود با انتخاب محمد باركیندو، دبیرخانه اوپك، بازسازى و
نوسازى شود. او در دوره‌اى كه مسئولیت دبیر كلى را بر عهده داشت، كارهاي
مثبتى براي تقویت دبیرخانه اوپك انجام داد.
در این نشست، قدرت كدام‌یك از دو عضو قدرتمند اوپك (ایران و عربستان) غالب بود؟
در
اوپك، عربستان و ایران دو قدرت اصلى هستند. ایران باید تا قبل از اواسط
٢٠١٧ به رقم ٤,٥ میلیون بشكه در روز دست پیدا كند و از سوى دیگر به یك
صادركننده خالص گاز تبدیل شود. بازار جهانى در حال ارزیابى سیاست‌هاى
جمهورى اسلامى است. ریاض در حال محك‌زدن توان تبدیل ایران به یك قدرت
اقتصادى منطقه‌اى است. خاورمیانه سال ٢٠١٦ را خیلى بد شروع كرد؛ اعدام رهبر
شیعیان عربستان و در پي آن قطع كامل روابط سیاسى دو كشور، كشته و زخمى‌شدن
عمدى یا شاید سهوى تعدادى از زائران ایرانى خانه خدا، حمله عربستان به
یمن؛ متأسفانه عربستان با بد رویه‌اى از برجام استقبال كرد. اینك تحلیلگران
سخت در حال مطالعه هستند تا دریابند روابط جارى، مقدمه یك برخورد جدى بین
دو قدرت منطقه‌اى است یا اینكه فرایند اختلاف پشت سر گذارده شده و دو كشور
به سوي یك مرحله عادى‌سازى حركت مى‌كنند. رفتار وزیر جدید نفت عربستان در
استاندارد و كلاس روابط جارى دو كشور مثبت ارزیابى مى‌شد.
