حمام گله‌داری، از فراموش‌خانه تا جاذبه توریستی + عکس
این حمام وقفی متعلق به مسجد گله‌داری بوده و واقف آن تجارتخانه حاج شیخ احمد گله‌داری، از متمکنین و تاجران نامی، سخاوتمند و از چهره‌های ماندگار هرمزگان بوده است.
حمام گله‌داری که به‌اشتباه تنها حمام تاریخی بندرعباس نام‌گرفته و دومین حمام پس از حمام گپ واقع در خیابان امام موسی صدر بوده است، بعد از دهه 40 و با آمدن لوله‌کشی شهری و حمام به منازل، کم‌کم به مکانی متروکه تبدیل‌شده و در اوایل دهه 70 توسط سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در فهرست آثار ملی ثبت و احیا شده و در چند سال گذشته نیز یک دوره مرمت دیگر را گذرانده و امروز درب آن در روزهای زوج و ساعاتی مشخص برای بازدید عموم باز است.
چراغ حمام گله‌داری به دست انجمن راهنمایان گردشگری هرمزگان روشن شد
عضو هیئت‌مدیره انجمن راهنمایان گردشگری استان هرمزگان در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: از اواخر سال 92 پیگیر تأسیس انجمنی با عنوان راهنمایان گردشگری استان هرمزگان بودیم که در سال 93 و بعد از انتخاب هیئت مؤسس موفق به راه‌اندازی این انجمن شدیم.
ریما رستمی با بیان اینکه یکی از مشکلات اساسی‌مان نداشتن مکانی به‌عنوان دفتر انجمن بود، تصریح کرد: به‌عنوان سفیران فرهنگی استان و بازوی راست سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، از این سازمان درخواست کردیم حمام گله‌داری را به‌عنوان دفتر انجمن در اختیارمان قرار دهند.
وی ادامه داد: پس از شش ماه پیگیری مداوم تفاهم‌نامه‌ای با سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مبنی بر اینکه این بنا را به مدت یک سال در اختیارمان بگذارند تا به‌عنوان دفتر انجمن برای بازدید عموم باز باشد، منعقد شد.
رستمی افزود: با توجه به اینکه این بنا سال‌ها بسته و به‌طور مستمر باز نبوده است، یک شروع خوب برای احیای دوباره آن رقم خورد و بالاخره چراغ این حمام به دست انجمن راهنمایان گردشگری استان روشن شد و امروز بازدیدکنندگان زیادی از درون و بیرون استان دارد و تبدیل به یکی از جاذبه‌های توریستی مهم استان شده است.
عضو هیئت‌مدیره انجمن راهنمایان گردشگری هرمزگان بابیان اینکه با کمک فعالین انجمن توانستیم برخی از تجهیزات این حمام مثل کولر، یخچال، آب‌سردکن و پنکه را تهیه کنیم، خاطرنشان کرد: حمام را در حد توانمان تجهیز کردیم و در حال حاضر روزبه‌روز بازدیدکنندگان بیشتری به آن مراجعه می‌کنند.
حمام گله‌داری 9ماه است که بازگشایی‌شده
وی با اشاره به اینکه به‌اشتباه در خبرها نوشته بودند این حمام بعد از 9 ماه بازگشایی شده است، تصریح کرد: حمام گله‌داری 9 ماه است که برای بازدید عموم بازگشایی‌شده است.
رستمی بیان کرد: در جلسه‌ای که با مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان هرمزگان داشتیم قرار شد این حمام در روزهای زوج با حضور راهنما و یگان حفاظت، صبح‌ها از ساعت 9 تا 13 و همچنین بعدازظهرها از ساعت 16 تا 18 باز باشد و آقای ضیایی قول دادند که با حضور مستمر مأمورین یگان حفاظت آن را به شش روز در هفته برسانیم.
عضو هیئت‌مدیره انجمن راهنمایان گردشگری هرمزگان در خصوص 250میلیون تومانی که برای مرمت حمام گله‌داری هزینه شده، افزود: طبق اظهارات مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان هرمزگان این مبلغ اعتباری بوده که 150میلیون تومان آن قبل مدیریت ایشان وصول و صرف مرمت این بنا شده و 100میلیون باقی‌مانده هنوز وصول نشده است.
وی افزود: حمام گله‌داری نه‌تنها برای بازدید عموم باز است، بلکه با توجه به اینکه استان در پیک سفر است و مسافران زیادی دارد، خصوصاً در 3 ماه اخیر بازدیدکنندگان بسیاری داشته و دارد.
بسیاری از مردم هرمزگان هنوز نمی‌دانند چنین حمامی وجود دارد
رستمی بابیان اینکه بسیاری از مردم هرمزگان هنوز نمی‌دانند چنین حمامی وجود دارد و درب آن برای بازدید عموم باز است، اضافه کرد: حتی توریست‌های خارجی با توجه به نقشه‌هایی که دارند این بنا را می‌شناسند و از آن دیدن می‌کنند، اما با وجود اینکه بارها به آژانس‌ها و هتل‌ها در این خصوص اطلاع‌رسانی کرده‌ایم، در انتقال این اطلاعات به مسافران ضعیف عمل می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه همه استان به‌خصوص هتل‌ها، آژانس‌ها، سفره‌خانه‌ها و رستوران‌ها باید در شناخته شدن این بنا کمک کنند، اظهار کرد: با توجه به اینکه این بنا در اختیار راهنمایان گردشگری استان است، افرادی که برای بازدید از حمام گله‌داری می‌آیند را به سمت موزه خلیج‌فارس و بناهای تاریخی دیگر استان هدایت می‌کنیم.
بهتر بود حمام به شکل اولیه خود باقی می‌ماند
عضو هیئت‌مدیره انجمن راهنمایان گردشگری هرمزگان در خصوص شکل مرمت این حمام تصریح کرد: فضای اصلی حمام خزینه‌ای گود بوده که برای رفتن به داخل آن پله‌هایی تعبیه شده بود، اما به علت آسیب‌های اساسی که این بنا طی سال‌ها دیده و برای اینکه فرو نریزد، این خزینه را پر و مسطح کردند، اما بدنه پایین حمام که برای ساخت آن از سنگ‌های ساروج استفاده شده، دست نخورده است و قسمت‌های بالایی آن تا سقف گنبد مرمت شده‌اند.
وی با اشاره به اینکه اگر حمام به شکل اولیه خود باقی می‌ماند، خیلی بهتر بود، بیان کرد: شاید به دلیل اینکه بنا در حال فروریختن بوده و فضا برای تردد در این قسمت سخت بوده این فضا را پر کردند و در خصوص شکل مرمت‌ها و علل آن باید با کارشناسان مربوطه صحبت کنید.
تا به حال 150 میلیون تومان برای مرمت حمام گله‌داری هزینه شده است
مدیرکل سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان هرمزگان در گفت و گو با ایسنا، گفت: حمام گله‌داری یکی از مهم‌ترین اماکن تاریخی فرهنگی شهر بندرعباس است.
محسن ضیایی در خصوص هزینه‌ی دویست و پنجاه میلیون تومانی مرمت این حمام تاریخی، تصریح کرد: 100 میلیون تومان از این مبلغ به سال جاری مربوط می‌شود که در بودجه‌ی دریافتی امسال شامل می‌شود و در مجموع در چهار سال گذشته 150 میلیون تومان برای مرمت این مکان هزینه شده است.
میراث‌فرهنگی در بنای حمام گله‌داری، مستأجر اداره اوقاف است
یکی از اهالی محله اِوَزی‌ها و از همسایگان قدیمی حمام گله‌داری در گفت‌وگو با ایسنا، عنوان کرد: این حمام ساخته دوره قاجار است و به دلیل اینکه در آن زمان امکانات استحمام در منازل نبوده و آب‌وهوای بندرعباس به‌گونه‌ای بود که از ماه‌های مهر و آبان سرد می‌شد و مردم به حمام آب گرم نیاز داشتند، زنده‌یاد شیخ احمد گله‌داری که از تاجران خیر و متمکن آن زمان بود، با نیت ارائه خدمات اجتماعی به مردم این مکان را تأسیس و به مسجد محل، معروف به مسجد گله‌داری وقف کرد.
طیب نیکونام با اشاره به اینکه در دوران کودکی در این حمام استحمام کرده و خاطرات زیادی در آن برایم رقم خورده است، افزود: این حمام در دو سانس زنانه و مردانه فعال بوده و در سانس بانوان کاملاً قرق می‌شد و زنان با تشریفات خاصی از صبح تا بعدازظهر خود را در حمام می‌گذراندند.
وی ادامه داد: بخش دیگری که در قسمت بالای این بنا واقع شده، حمام اختصاصی بوده که افراد متمکن و اعیانی در آن حمام می‌کردند.
نیکونام بابیان اینکه اداره حمام گله‌داری دووجهی است، اضافه کرد: وجه اصلی آن به دلیل اینکه وقف مسجد گله‌داری است، با تولیت اوقاف اداره شده و وقفنامه دارد و از جهت تاریخی و میراثی توسط سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اداره می‌شود.
وی با اشاره به اینکه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در خصوص بنای حمام گله‌داری مستأجر اداره اوقاف است، خاطرنشان کرد: درگذشته این حمام در دست مستاجرینی بود که قصدشان بیشتر تجارت بود و می‌خواستند ازاینجا به‌عنوان انبار استفاده کنند و اگر به همان شکل پیش می‌رفت، شاید امروز تبدیل به یک ساختمان تجاری یا مسکونی می‌شد.
حمام گله‌داری از دست سودجویان نجات یافت
همسایه قدیمی حمام گله‌داری بابیان اینکه از زمانی که سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در بندرعباس فعال شد و به فکر احیای آثار باستانی استان افتاد وضعیت بناهای تاریخی استان شکل بهتری به خود گرفت، افزود: به همت سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری این بنا در فهرست آثار ملی ثبت و از دست سودجویانی که برایش اهداف و برنامه‌های تجاری داشتند، نجات یافت.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه استان هرمزگان مخصوصاً شهرستان بندرعباس آثار تاریخی زیادی ندارد، این بنا بسیار حائز اهمیت است.
نیکونام با تأکید بر اینکه حفظ نیت خیر مسئله مهم و قابل‌تأملی است، افزود: نیت زنده‌یاد شیخ احمد گله‌داری در بنا نهادن و وقف این حمام بسیار مهم بوده و می‌تواند الگو و انگیزه‌ای برای اشاعه فرهنگ خیراندیشی در جامعه باشد.
حمام گله‌داری تنها حمام تاریخی بندرعباس نیست
وی با بیان اینکه حمام گله‌داری قرینه حمام بزرگی به نام حمام گپ (گپ در گویش محلی به معنای بزرگ است) در کنار منبر گپ در خیابان امام موسی صدر شمالی بندرعباس بوده است، اضافه کرد: حمام گپ در حال حاضر متروکه است و به دور آن فنس کشیده‌اند و اگر دخالت سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نبود، الآن آنجا هم تبدیل به ساختمانی تجاری یا مسکونی شده بود.
نیکونام با اشاره به اینکه سعی و تلاش مسئولین سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری این است که حمام گپ را هم احیا کنند، اظهار کرد: زمانی که سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اقدام به احیای حمام گله‌داری کرد، این بنا زیر خروارها زباله و خاکروبه بود و حدود 20 کامیون خاک و خاکروبه از این مکان خارج شد و تا جایی که بنده شاهد بودم پایگاه افراد بی‌خانمان و معتاد بود.
وی در خصوص مصالح به‌کاررفته در ساخت این بنا عنوان کرد: مصالح آن سنگ ساروج، سنگ خارا و گچ بوده که گچ آن از بندر خمیر به اینجا آورده و توسط معماران بومی و محلی ساخته شده است.
وقتی غذا آبگوشت بود، می‌فهمیدیم زن‌ها به حمام رفته‌اند
این همسایه قدیمی حمام گله‌داری در بیان خاطره‌ای از این حمام ابراز کرد: وقتی برای استحمام به این حمام می‌آمدم گروهی دلاک که از اهالی فین در اینجا مشغول به کار بودند و دستمزدشان 2 تومان و دستمزد دلاکی که مشت‌ومال می‌داد، 5 زار و روی‌هم رفته 25 زار بود.
وی با اشاره به اینکه به دلیل کوچک بودن شهر همه همدیگر را می‌شناختند و فضای دوستانه‌ای در حمام برقرار بود، ادامه داد: دو روز در هفته خانم‌ها به این حمام می‌آمدند و حمام قرق می‌شد و در آن دو روز غذای همه خانه‌ها آبگوشت بود.
نیکونام در ادامه افزود: 5روز در هفته ماهی و غذای دریایی می‌خوردیم و روزهایی که غذا آبگوشت بود، می‌فهمیدیم زن‌ها به حمام رفته‌اند.
وی بابیان اینکه خانم‌ها با تشریفات خاصی به حمام می‌آمدند و چون تا بعدازظهر می‌ماندند با خود خرما و ارده، نخود و تخمه می‌آوردند، اضافه کرد: در آن زمان دیدار جوان‌ها باهم آزاد نبود و خانواده‌ها برای پیدا کردن همسر برای پسرانشان افرادی را می‌فرستادند تا دختران موردنظرشان را ببیند و باب خواستگاری‌ها هم به‌وسیله دیدن افراد محرم در حمام باز می‌شد، همچنین اجرتی هم برای کسی که اجیر شده بود، در نظر می‌گرفتند.
حاج شیخ احمد گله‌داری تاجری خیر و سخاوتمند
نیکونام در پایان در بیان خاطره‌ای از حاج شیخ احمد گله‌داری گفت: با وجود اینکه حاج شیخ احمد گله‌داری بسیار متمکن بود، اما همیشه ساده لباس می‌پوشید، به‌گونه‌ای که خیلی‌ها متوجه موقعیت او نمی‌شدند.
وی در ادامه افزود: وی در دهه 30 در مسافرتی به هند به شخصی فقیر که در حال تعمیر دوچرخه‌اش بوده، برمی‌خورد و جویای وضعیت زندگی و کارش می‌شود و وقتی متوجه شرایط نابسامان او می‌شود، حواله‌نامه‌ای به او می‌دهد تا برای وصول آن به تجارت‌خانه‌ای در هند برود.
نیکونام ادامه داد: آن شخص حواله را وصول کرده، با آن کار می‌کند و صاحب کارخانه می‌شود و سال‌ها بعد به دنبال شیخ می‌گردد و با پیگیری‌ها مداوم، او را یافته و برایش نامه‌ای مبنی بر اینکه «من با کمک شما سرمایه‌دار شدم و شما در سرمایه من سهم دارید» می‌فرستد، اما شیخ احمد گله‌داری درخواست او را رد کرده و خطاب به او می‌گوید: «نیت بنده تنها پیشرفت و ترقی شما بوده و هیچ سهمی از این سرمایه نمی‌خواهم».
مصالح بادوام حمام هم در مقابل رطوبت بالای منطقه تسلیم شده‌اند
حمام گله‌داری در حاشیه‌ی خلیج‌فارس و در بلوار ساحلی شهر بر روی بستری رسی که قابلیت نفوذپذیری آن به علت اشباع شدن از آب دریا بسیار زیاد است، بنا شده است.
به علت رطوبت فراوانی که این منطقه دارد مصالح بکار رفته، در این بنا بیشتر از سنگ‌های "دریایی – اسفنجی" و "ساروج" محلی و "گچ دست‌کوب" است، مصالحی که دلیل انتخابشان قدرت جذب بالای رطوبت بوده است و این روزها، همین سنگ‌های بادوام هم در مقابل رطوبت بالای منطقه تسلیم شده‌اند و رفته‌رفته تخریب می‌شوند.
فضای معماری حمام گله‌داری مانند سایر حمام‌های دیگر نواحی کویر مرکزی، دارای فضاهای بینه، سر‌بینه، گرمخانه و خزینه است. بنا دارای پنج گنبد بزرگ و کوچک است که در ورودی راهرو هشتی کوچک قرار دارد تا با دما و رطوبت، فضای داخلی تنظیم شود. فضای "بینه" به شکل هشت‌گوش ساخته‌شده و در اطراف آن چهار صفه یا سکوی نشیمن و رختکن دیده می‌شود، وسط سالن "بینه" حوضچه هشت‌ضلعی کوچک قرار دارد.
سیستم گرمادهی حمام شامل انبار سوخت، آتشدان، دیگ، دودکش‌ها و گودال جمع‌آوری خاکستر است و فضای گرم‌کننده حمام که به علت نگهداری گرما در عمق زمین قرارگرفته که آب مصرفی این بنای تاریخی از چاهی به عمق ده متر که هنوز پابرجاست، تأمین می‌شده که این عمل با استفاده از نیروی کمکی گاو که در لهجه محلی هرمزگانی «گاو و گوچه» گفته می‌شد، صورت می‌گرفت، یعنی چرخ گاو، دائم درحرکت بوده و آب را از چاه به انبار ذخیره می‌ریخت.
در وسط سقف حمام روزنه‌هایی به‌عنوان نورگیر در هر یک از فضاها وجود دارد که عمل نورگیری و تهویه در حمام توسط همین روزنه‌ها صورت می‌گرفت، بدین ترتیب که با باز و بسته کردن آن در فصولی از سال دما و رطوبت داخل حمام را تنظیم می‌کردند.
گزارش از: لیدا رضایی، خبرنگار ایسنا، منطقه خلیج‌فارس
