اقتصاد ایران آمادۀ جهشی بزرگ

با احتساب ثبت ۱۱ میلیارد دلار سرمایه خارجی در یک سال پس از برجام و هدف‌گذاری جذب ۲۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در برنامه ششم، مجموع هدف‌گذاری برای جذب سرمایه خارجی ۳۶ میلیارد دلار برآورد شده است.

آفتاب‌‌نیوز :

۱۱۳ طرح با حجم سرمایه‌گذاری ۱۱ میلیارد دلار؛ این آماری است که درست یک هفته قبل محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت و رئیس سازمان اقتصاد ایران آمادۀ جهشی بزرگ

برنامه و بودجه اعلام کرد. آنطور که نوبخت روایت می‌کند، این میزان سرمایه‌گذاری دستاورد سه سال و نیمه دولت یازدهم است. هرچند که نیمی از این رقم بعد از توافق برجام به تصویب رسیده، اما دولت امیدوار است طی ماه‌های آینده تا پایان دوران ریاست جمهوری یازدهم ورودی سرمایه خارجی به کشور افزایش یابد. در این میان البته در برنامه ششم هم هدف‌گذاری جذب ۲۵ میلیارد سرمایه خارجی در دستور کار قرار دارد.

اقتصاددانان توسعه سرمایه‌گذاری خارجی را راه برون‌رفت اقتصادهای در حال توسعه به سوی توسعه‌یافتگی می‌دانند. واکاوی روند توسعه اقتصادی در کشورهای مختلف در مقاطع خاص نشان می‌دهد، کشورهای توسعه‌یافته بخشی از موفقیت خود را مرهون تصمیم‌گیری‌های درست برای جذب سرمایه خارجی می‌دانند. بررسی عملکرد حدود ۱۰ کشور که معجزه رشد اقتصادی بیش از ۶ درصد برای یک دوره طولانی تجربه کرده‌اند، جذب سرمایه‌گذاری خارجی در اولویت قرار دارد.

یکی از مشکلات کنونی اقتصاد ایران، میزان جذب سرمایه و در واقع رشد منفی سرمایه‌گذاری است. موضوعی که باعث شده تا اقتصاد ایران گرفتار رکودی طولانی‌مدت باشد. گزارش‌ها نشان می‌دهد، بالاترین رشد سرمایه‌گذاری حاصل شده در اقتصاد ایران، در طول سال‌های برنامه سوم اتفاق افتاد که سبب شد، برای دوره‌ای پنج ساله سهم سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران به حدود ۱۰ درصد برسد. اگرچه بخشی از رشد آن سال‌ها در سایه درآمد نفتی و هزینه آن در زیرساخت‌های اقتصادی صورت گرفت اما، در سال‌های بعد این موضوع موجب بیماری هلندی در اقتصاد شد. به طوری که در فاصله سال‌های دهه ۱۳۸۰ به دلیل وقوع بیماری هلندی و افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در بخش مسکن درآمد نفتی از مسیر کمک به رشد اقتصادی و توسعه منحرف شد.

ایران، در شرایط تحول اساسی

اقتصاددانان می‌گویند اقتصاد ایران در شرایط کنونی نیازمند یک تحول اساسی در زمینه سرمایه‌گذاری است؛ به‌ویژه آنکه، از منظر تحولات بازار جهانی نفت نیز ایران در موقعیت خاصی قرار گرفته و نمی‌توان چشم‌انداز با ثباتی را برای درآمدهای نفتی از پیش‌بینی کرد. درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت، کاهشی بی‌سابقه داشته و بنابراین درحالی جهش بزرگ سرمایه‌گذاری در اقتصاد کشور مورد تأکید قرار دارد که دوره وفور درآمدهای نفتی سپری شده و در نتیجه اقتصاددانان می‌گویند منابع نفت کمک چندانی برای دستیابی به اهداف موردنظر نمی‌کند.

مسعود نیلی اقتصاددان و مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور در پژوهشی که چندی پیش در این رابطه انجام داد، تاکید می‌کند: «در صورتی که در سال‌های آینده قیمت نفت در دامنه بین ۴۰ تا ۵۰ دلار باشد، درآمدهای حاصل از صادرات نفت، در دامنه‌ای تغییر می‌کند که چندان نمی‌توان با تکیه بر این درآمدها امید به وقوع تحولی مثبت داشت؛ بنابراین لازم است به فکر تامین منابع از بسترهای دیگری بود.»

با وجودی که اقتصاد ایران تجربه چندانی در جذب سرمایه‌های مستقیم خارجی نداشته و تعامل با دنیا به صورت عمده، بر اساس صادرات نفت، تا حدودی صادرات غیر نفتی و واردات کالا دنبال شده، اما به توصیه اقتصاددانان برای خروج از کلاف پیچیده جذب سرمایه خارجی، آسان‌ترین راه حل، مدد گرفتن از سرمایه‌گذاری خارجی است. هرچند که در یک سال گذشته به دلیل فرصتی که توافق برجام ایجاد کرده، این موضوع می‌تواند پیش درآمدی برای دنبال کردن این هدف شده اما این مسیر نیازمند بسترسازی و حرکت مداوم است.

در ۲۰ سال گذشته، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی با هدف صادرات، اقتصادهای بسیاری را متحول کرده است. اقتصادهایی که در شرایطی به مراتب بدتر از اقتصاد ایران قرار داشته‌اند. برزیل و تایوان دو نمونه این کشورها هستند که امروز در مقام اقتصادهای نوظهور قرار دارند. اگرچه برخی تحلیل‌گران اقتصادی بدبینانه می‌گویند جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی برای کشورهایی با شرایط ایران به دلیل شرایط منطقه‌ای و بی‌ثباتی سیاست‌ها، نمی‌تواند تداوم داشته باشد، اما ظرفیت جهانی در چند سال گذشته به شدت رشد کرده و حتی امروز کشوری مثل عراق در شرایط آشفته سیاسی - امنیتی توانسته تنها در مدت شش سال گذشته ۱۲ میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کند.

از هدف‌گذاری تا عملکرد

اقتصاددانان متفق‌القول می‌گویند ایران بهترین شرایط جذب سرمایه خارجی را در منطقه دارد. داشتن نیروی انسانی جوان و تحصیل‌کرده، برخورداری از زیرساخت‌های صنعتی قابل توجه و باسابقه نسبت به کشورهای منطقه، در اختیار داشتن ظرفیت تولیدی و پیمانکاری رقابت‌پذیر در سطح منطقه، برخورداری از جایگاه اول از نظر ذخائر گاز جهان و جایگاه سوم از نظر ذخائر نفت جهان ذخایر فراوان معدنی، جایگاه ممتاز از منظر ترانزیت بین المللی، و پتانسیل های عظیم گردشگری مذهبی، تاریخی، فرهنگی و سلامت از جمله این ظرفیت هاست.

با چنین پیش شرط هایی،دولت یازدهم در یکسال پس از توافق برجام حرکت خود را آغاز کرده است. گزارش جذب سرمایه‌گذاری خارجی در یکسال گذشته نشان می دهد که در ۷ بخش اقتصاد کشور ورود سرمایه‌گذاری خارجی شتاب گرفته است.

صنایعی مثل،نفت، برق،پتروشیمی ها و گاز پیشرو ترین بخش اقتصاد ایران در جذب سرمایه خارجی هستند.به طوری که هم‌اکنون بخش صنعت با جذب ۳۵ طرح به ارزش یک میلیارد دلار پیشروترین بخش محسوب می‌شود. در میان سرمایه‌گذاران خارجی که با ایران قرارداد بسته‌اند، آلمان و اسپانیا گوی سبقت را از هیأت‌های خارجی که در یک سال گذشته به ایران آمدند، ربوده‌اند؛ به طوری که اسپانیا با ۳ میلیارد و ۲۰۰ در جایگاه اول و آلمان با ۲ میلیارد و ۹۶۲ میلیون دلار در جایگاه دوم قرار دارند. مجموع سرمایه‌های خارجی طی یک سال گذشته ۱۱ میلیون و ۸۰۲ میلیون دلار به ثبت رسیده است.این رقم می‌تواند اقتصاد ایران را برای جهش بزرگ آماده کند. جهشی که ابتدا سبب خروج اقتصاد از رکود شده و سپس اقتصاد را به ریل توسعه بازمی‌گرداند.

سطح کل سرمایه‌گذاری خارجی در جهان از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۴ میلادی در محدوده ۴۰۰ تا ۱۹۰۰ میلیارد دلار نوسان داشته است. اگرچه این مقدار در سال ۲۰۱۴ با ۱۶ درصد کاهش نسبت به سال قبلش، به حدود ۱۲۰۰ میلیارد دلار کاهش یافته اما پیش‌بینی‌ها از رشد اقتصاد جهان در سال آینده حکایت از رشد سرمایه‌گذاری خارجی دارد.