کوتاهی دست ایران از فناوری، بهای دست‌درازی کاسبان
مشکل اصلی از هجمه‌ها و بدگویی‌ها علیه این فناوری آغاز شد که به طور مستمر و طوطی‌وار در برخی رسانه‌ها از زبان سودجویان تکرار می‌شود. در این نوشتار به مرور برخی از این موارد پرداخته‌ایم.
آفتاب‌‌نیوز :
زهرا حاجت‌پور* -امروزه بشر به کمک فناوری مهندسی ژنتیک امکان تولید گیاهانی با عملکرد بیشتر و دارای صفات مطلوبتر مانند مقاوت به آفات و بیماری‌ها را دارد. در میان دستاوردهای بشر به ندرت می‌توان یک فناوری مانند تراریخته را یافت که در عین سود‌آوری اقتصادی فراوان و کاهش فقر در حفظ محیط زیست تاثیر چشمگیری داشته باشد. طبق آمار‌های مراجع معتبر بین المللی کشت محصولات تراریخته باعث کاهش انتشار گاز دی اکسید کربن به مقدار 26.7 میلیون کیلوگرم تا سال 2015 شده است. این مقدار معادل خروج 12 میلیون خودرو از جاده‌ها به مدت یک سال است. همچنین 18 میلیون کشاورز فقیر از کشت محصولات تراریخته منتفع شده‌اند. بیست و یک سال از تجاری سازی محصولات تراریخته می‌گذرد و تنها در سال گذشته میلادی بیش از 180 میلیون هکتار از اراضی جهان زیر کشت این محصولات رفته است.
جمهوری اسلامی ایران نیز از دو دهه پیش در مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری کشاورزی پیشرو بوده و از سال 1383 توان تولید داخلی محصولات تراریخته را یافته است. قانون ملی ایمنی زیستی و سند ملی زیست‌فناوری هم از سال‌ها پیش تولید این محصولات پربازده و دوست‌دار محیط‌زیست را تکلیف کرده است. اما امسال هم، همچون سال های گذشته، نامی از ایران در میان تولید کنندگان محصولات تراریخته به چشم نمی‌خورد. به نظر می رسد با وجود حمایت های دولت و انجمن های علمی، به عنوان نمایندگان جامعه دانشگاهی و بخش‌های غیر دولتی، برخی کارشکنی‌ها در جهت منافع شخصی مانع از اجرای ساز و کارهای قانونی برای تولید ملی محصولات تراریخته در کشورمان شده است. این کارشکنی‌ها متعاقبا وابستگی شدید کشور به واردات را در پی داشته و سود کلانی را هم نصیب وارد کنندگان کرده است. آمارها نشان می‌دهد سالانه سه تا پنج میلیارد دلار به واردات محصولات کشاورزی و غذایی تراریخته اختصاص دارد. مشکل اصلی از هجمه‌ها و بدگویی‌ها علیه این فناوری پاک آغاز شد که به طور مستمر و طوطی‌وار در برخی رسانه‌ها از زبان سودجویان تکرار می‌شود. در این نوشتار به مرور برخی از این موارد پرداخته‌ایم.
تراریخته یا ارگانیک؟
هر چند وقت یکبار مشاهده می شود که محصولات تراریخته و ارگانیک با یکدیگر مقایسه می‌شوند. کم کم القا شد که این دو رقبایی هستند که حضور یکی تنها در غیاب دیگری امکان پذیر است. در حملاتی که علیه فناوری مهندسی ژنتیک به بهانه سلامتی محصولات ارگانیک صورت می گیرد مدعیان اظهار می کنند به دلیل سالم تر بودن محصولات ارگانیک و ناسالم بودن محصولات تراریخته، لازم است سیاست های بخش کشاورزی به سمت افزایش تولید محصولات ارگانیک سوق یابد. نگاهی به یافته های علمی و مستندات مراجع معتبر بین المللی گویای دو نکته مهم در رد این مدعا هستند. اول اینکه هیچ مرجع رسمی و نتیجه هیچ پژوهش معتبر علمی زیانی را برای محصولات تراریخته به اثبات نرسانده است. دوم اینکه به گواه همان مراجع و مطالعات معتبر محصولات ارگانیک با وجود برخی مزیت‌های محدود، از نظر سلامت و ارزش غذایی برتری نسبت به محصولات غیر ارگانیک ندارند و بزرگ‌نمایی جهانی سالمتر بودن محصولات ارگانیک از سوی صنایع چندملیتی و 30 میلیارد دلاری ارگانیک بیشتر جیب مشتریان این محصولات را هدف گرفته است تا سلامت آنها.
باید پذیرفت که تراریخته و ارگانیک دو صنعت مفید، متفاوت و گاهی همسو هستند. عرضه محصول سالمتر و کمک به حفظ محیط زیست از طریق مصرف کمتر آلاینده های شیمیایی در کشت گیاه، هدف مشترک هر دو این فناوری ها است. در واقع با نگاهی دانش بنیان به روشنی در می یابیم که ارگانیک و تراریخته نه تنها یکدیگر را نفی نمی کنند بلکه امکان تلفیق آن ها نیز وجود دارد.
اما این دو نوع محصول بازارهای مصرف متفاوتی را در میان اقشار مختلف جامعه هدف قرار داده اند. هزینه تولید محصولات ارگانیک به دلیل محدودیت هایی که در حجم و فرآیند کشت شامل آن ها می شود بسیار زیاد است. نهایتا محصول ارگانیک با بهای بسیار زیادی در اختیار مصرف کننده قرار می گیرد این فرآیند، ارگانیک را تبدیل به تولیداتی لوکس کرده که تنها عده قلیلی از افراد هر جامعه توانایی استفاده از آن را دارند. در حالی که در تولید ارقام مختلف تراریخته به دلیل مقاومت محصولات به آفات و بیماری ها و عدم نیاز به مصرف سموم در کنار افزایش سلامت محصول، هزینه تولید آن کاهش می یابد و نهایتا محصول ارزانتری به دست مصرف کننده می رسد.
سطح زیر کشت محصولات ارگانیک در جهان با وجود قدمت و تبلیغات زیاد، کمتر از چهل میلیون هکتار گزارش شده است. این در حالی است که مطابق آخرین آمارها سطح زیر کشت جهانی محصولات تراریخته بیش از 180 میلیون هکتار است. جالب است بدانیم بزرگترین تولید کننده های محصولات ارگانیک از ابر تولید کننده های محصولات تراریخته هم هستند. ایالات متحده آمریکا، کانادا، هند، چین، آرژانتین از پیشتازان تولیدات ارگانیک و تراریخته هستند. اما در ایران همان‌طور که پیش از این اشاره شد عده ای با کوبیدن بر طبل ممانعت از تولید ملی محصول تراریخته، با تظاهر به نگرانی برای سلامت جامعه و امنیت غذایی، یکی از مولفه های حمایت از تولید محصولات ارگانیک را منع کشت محصولات تراریخته می‌دانند. این عده برای سرپوش گذاشتن بر فعالیت‌های نامشروع خود چنان از سلامت محصولات مختلف کشاورزی و غیر تراریخته بودن آن ها به عموم مردم خبر می دهند که گویی محصول تراریخته، که با استفاده از فناوری‌های نوین و با رعایت مقررات دقیق و به مدد پژوهش‌های بسیار تولید شده است، جام شوکرانی است که نوشیدن آن مرگ حتمی مصرف کننده را به دنبال خواهد داشت. طبیعتا در این میان نه تنها به سلامت محصولات تراریخته و برتری این محصولات نسبت به ارقام غیرتراریخته اشاره نمی شود بلکه برای پر کردن خلا ناشی از ادعاهای غیر علمی خود، اذهان عمومی را به سمت هراس از دستاوردهای فناورانه سوق می‌دهند. از طرفی به دلیل اینکه این افراد با سخنان عوامانه و غیرمعتبر، در جامعه علمی و دانشگاهی مطرود هستند، عنوان "دانشمند مستقل" را به پوششی برای پنهان کردن فاصله خود با جامعه علمی به کار می‌برند.
تبلیغ سبک زندگی بدوی در مقابل فناوری‌های پاک نمونه‌ای از این هراس افکنی هاست که چندی است امنیت روانی مردم را به مخاطره انداخته است. تلاش این گروه کم شمار که با برخی حمایت‌های آشکار خارجی سعی دارند مسیر دستیابی ایران به فناوری‌های روز دنیا را سخت‌تر و پرپیچ و خم کنند این پرسش را ایجاد می‌کند که چرا افرادی که در واحدهایی همچون انجمن تجاری و صنفی ارگانیک فعالیت می‌کنند به جای پرداختن به مسائل بازرگانی ادعای نگرانی در زمینه مسائل علمی همچون سلامت محصولات تراریخته، و نه حتی ارگانیک، را مطرح می‌کنند. کاسبانی که این بار در پوشش حمایت از غذای سالم و امنیت غذایی به تشویش اذهان عمومی می‌پردازند هرگز به این حقیقت اشاره نکرده‌اند که محصولات ارگانیک قطعا تا کنون جان چند نفر را در سراسر جهان گرفته اند یا ممکن است دارای سموم سرطان‌زای طبیعی مانند آفلاتوکسین یا باقیمانده سموم به اصطلاح ارگانیک باشند تا معلوم شود غذای سالم چیست و چه محصولی سلامت مصرف کننده را تهدید می‌کند.
ممنوعیت تراریخته‌ها در سطح جهان
37 کشور در جهان محصولات تراریخته را ممنوع کرده‌اند. یا 37 کشور اروپایی استفاده از محصولات تراریخته را ممنوع کرده‌اند. تراریخته‌ها توطئه رژیم اشغالگر قدس برای تقطیع نسل مسلمانان، در حالی که مصرف تراریخته‌ها در اسرائیل ممنوع است ایران این محصولات را وارد می‌کند و .... اینها نمونه شایعاتی است که در زمینه محدودیت‌های قانونی استفاده از محصولات تراریخته ترجیع بند چند رسانه معدود شده است یا نقل محفل برخی جریان‌های خاص است.
برای رفع شبهه ممنوعیت مصرف محصولات تراریخته در جهان ذکر چند نکته لازم است. اول اینکه برای تشخیص مواضع نظام‌های حقوقی کشورها و ممنوعیت یا مجاز بودن مصرف تراریخته ها در یک کشور تنها مرجع معتبر، قوانین آن کشور است. در بسیاری از موارد با ارجاع به یک وب‌سایت یا رسانه به ذکر نادرست مواضع کشورها یا نظام‌های حقوقی مختلف پرداخته می‌شود. معلوم نیست مدعیان ممنوعیت تراریخته در سطح جهان با مراجع بین المللی معتبر همچون سازمان خوار و بار جهانی و سازمان جهانی بهداشت هم آشنایی دارند یا با وجود ظاهر علمی خود به جستجوی گوگل و مراجعه به منابع وبلاگی بسنده کرده‌اند. این امر در موارد متعدد موجب شده است بدون اینکه شخص متوجه باشد مواضع و تحلیل‌های غلط در ذهن او جایگزین شود. نمونه این امر ادعای ممنوعیت واردات و مصرف محصولات تراریخته در روسیه است. همچنین یکی از سران این جریان ادعا می‌کند مصرف محصولات تراریخته در 37 کشور اروپایی ممنوع است. این در حالی است که قاره اروپا دارای 44 کشور است و 28 کشور اروپایی عضو اتحادیه اروپایی هستند. مصرف محصولات تراریخته در همه کشورهای عضو اتحادیه اروپایی مجاز است. معلوم نیست چگونه حاصل تفاضل 28 از 44 برابر با 37 شده است. ناگفته نماند که حتی در کشورهایی که عضو اتحادیه اروپایی نیستند هم قانونی مبنی بر ممنوعیت مصرف محصولات تراریخته یافت نمی‌شود و این خلاف‌گویی آشکار است.
به عکس ادعاهای مذکور، اتحادیه اروپا از سال 1990 قانونی را برای صدور مجوز تولید و مصرف محصولات تراریخته به تصویب رسانده است. اولین محصول تراریخته در سال 1992 به استناد این قانون در اروپا مجوز تولید و مصرف دریافت کرد که مربوط به واکسن اوژسکی (هاری کاذب) بود. مجوز اولین محصول زراعی تراریخته نیز در سال 1994 به استناد این قانون برای تنباکوی مقاوم به بروموکسینیل صادر شد. هم اکنون در اتحادیه اروپا برای 71 محصول تراریخته مجوز کشت و مصرف صادر شده است. فهرست مجوزهای کشت و مصرف صادره از سوی اداره ایمنی غذایی اتحادیه اروپا برای 71 رخداد تراریخته در پایگاه اینترنتی کمیسیون اتحادیه اروپا آمده است.
کمیسیون اروپا هفتم فوریه 2006 در پاسخ به شبهه ممنوعیت تراریخته در اروپا با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد:
اجماعی عمومی میان دانشمندان وجود دارد که محصولات تراریخته فی‌نفسه غیر ایمن نیستند و آنها را به صورت مورد به مورد ارزیابی می‌کنیم. این رویکرد نهادهای رسمی بین‌المللی مانند سازمان جهانی بهداشت، کدکس الیمانتریوس، سازمان خوار و بار جهانی و سازمان همکاری و توسعه اقتصادی نیز هست. اتحادیه اروپا به این رویکرد و همچنین شرایط پروتکل کارتاهنا درباره ایمنی زیستی [نقل وانتقال فرامرزی محصولات تراریخته] پایبند است...
تا کنون [2006] برای بیش از 30 محصول تراریخته در اروپا مجوز مصرف صادر شده است... اتحادیه اروپا بر خلاف ادعاها یکی از بزرگترین واردکنندگان سویا و کنجاله سویا است و بیشتر سویای وارداتی آن از سویای تراریخته است که در کشورهای اصلی تولیدکننده سویای تراریخته مانند امریکا، برزیل و آرژانتین کشت می‌شود. بنابراین این ادعا که مجوز محصولات تراریخته در اروپا معلق شده است صحیح نیست. ممکن است فرایند صدور مجوز برای برخی کشورها طولانی به نظر برسد. مدت طولانی‌تر برای ارزیابی ملاحظات ایمنی محصولات تراریخته در اروپا مربوط به پیچیدگی این امر و تأخیر شرکت‌ها در ارائه اطلاعات لازم بوده است.
کمیسیون اروپا همچنین در یک گزارش جامع 268 صفحه‌ای در سال 2010 در این باره تأکید کرده است: «نتیجه‌ی 130 پروژه تحقیقاتی و 500 تحقیق مستقل در طول 25 سال نشان می‌دهد محصولات تراریخته هیچ تفاوتی به لحاظ آسیب‌های احتمالی با محصولات دیگر ندارند... [در عین اینکه در نگاه اول] ممکن است شبهات وارد شده علمی به نظر برسد اما اینطور نیست.»
اتحادیه اروپا از وارد کنندگان اصلی کنجاله و دانه‌های سویا (32 میلیون تن در سال 2013 که 96 درصد دانه و 90 درصد کنجاله سویای مصرفی اروپا را تشکیل داد) و محصولات ذرت (سالانه بین نیم تا سه میلیون تن) است که بیشتر آن به مصرف تغذیه دام و طیور می‌رسد. سهم سویا و ذرت تراریخته از کل محصول وارداتی حدود 90 درصد برای سویا و 25 درصد برای ذرت است. امریکا دومین تأمین کننده دانه‌های سویا و سومین تأمین کننده کنجاله سویای وارداتی به اتحادیه اروپا است.
در مورد جمهوری اسلامی ایران هم با توجه به اینکه بیش از 80 درصد خوراک دام و طیور (ذرت و کنجاله سویا) و بیش از 90 درصد روغن نباتی (سویا، کلزا و ذرت) مصرفی از کشورهای آمریکا، برزیل و آرژانتین وارد می‌شود، در نتیجه در حال حاضر متاسفانه در این زمینه وابستگی بالایی وجود دارد. آنچه امروز پژوهشگران ما با اتکا به فرهنگ ما می‌توانیم مقام معظم رهبری در صدد تحقق آن هستند "واردات" محصولات تراریخته نیست که متاسفانه از پانزده سال پیش تا کنون با منع تولید بومی تراریخته تا سالانه 5 میلیارد دلار رسیده است، بلکه "تولید ملی" این محصولات در داخل کشور است. اکنون پژوهشگران ما قادرند همه صفر تا صد تولید محصولات تراریخته را بر اساس صنعت بومی خودمان تولید کنند و در کشور و حتی در خارج به نام خود ثبت کنند. مخالفت‌ها با "تولید ملی" محصولات تراریخته تنها زمینه را جهت وابستگی کشورمان به کشورهای بیگانه و افزایش مصرف سموم فراهم کرده است.
* دبیر اجرایی مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید