انحراف از چشم‌انداز ۲۰ ساله گردشگری/ چقدر از ترکیه مثال بزنیم؟
محمد محب‌خدایی
که روز یکشنبه (دوم مهرماه) در نخستین نشست خبری خود پس از انتصاب به
عنوان معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به بهانه
تشریح برنامه‌های روز جهانی جهانگردی و طرح «شهر گردشگر» حاضر شده بود،
درباره‌ی طرحی که مورد تاکید رییس این سازمان نیز است، توضیح داد: «شهر
گردشگر» قرار نیست یک شهر ایده‌آل باشد، بلکه برنامه‌ریزی‌ها و مدیریت را
علاوه‌بر شهروندان بر جامعه گردشگر متمرکز می‌کند.
۴۰ برنامه برای گردشگری
به گزارش ایسنا، وی با بیان اینکه سازمان ۴۰ برنامه برای گردشگری دارد، به مقایسه هزینه‌کرد در صنعت نفت و گردشگری پرداخت و افزود: هر گردشگری که به ایران سفر می‌کند، حدود ۱۲۰۰ دلار ارزآوری دارد که برای جذب چنین سرمایه‌ای باید هزینه‌کردی داشته باشیم. همانطور که در نفت به ازای هر بشکه ۱۰ دلار و برای استخراج آن ۲۵۰ دلار هزینه می‌شود. ما نمی‌گوییم این هزینه‌ها را مستقیم به گردشگر بدهند، بلکه پیشنهاد می‌کنیم آن‌ها را به بخش‌های زیرساختی که در گردشگری نقش دارند تخصیص دهند تا تشویق شوند.
«محب خدایی» سپس استان‌ها را همچون ذخیره‌های نفت دانست و افزود: مشکل اساسی ما در گردشگری این است که توزیع متوازن اتفاق نیفتاده و گردشگران در هر تعطیلی سراغ نقاط شمالی کشور می‌روند، در حالیکه در نزدیکی تهران، سمنان با ظرفیت قوی وجود دارد که حتی لکه‌هایی از آن از شمال ایران زیباتر است. شاید رویه‌ای که در سفرهای داخلی پیش گرفته شده به خاطر مدل برنامه‌ریزی ما بوده و شاید مدیریت شهری تمرکزش بر گردشگری نبوده است. اینجاست که طرح «شهر گردشگر» می‌تواند به کار آید.
او همچنین نوروز را بهترین بازه زمانی برای ظرفیت‌سنجی استان‌ها در گردشگری مصداق آورد و اظهار کرد: اگر ظرفیت پذیرش مسافر تعطیلات عید را تحلیل کنیم، می‌توانیم بگوییم چه زیرساختی در گردشگری داریم و چه سهمی را می‌توانیم به خارجی‌ها اختصاص دهیم. ما باید با زبان ریاضی و آمار در گردشگری سخن بگوییم. با آمارهای تخمینی و شائبه‌انگیز نمی‌توانیم کاری را پیش ببریم.
وی اضافه کرد: شاهدیم ۷۰ درصد کشور در مقطع زمانی نوروز تعطیل است و اگر خدماتی به مسافران داده می‌شود، توسط ۳۰ درصد بخش خدماتی کشور است. اما اگر برنامه‌ریزی‌ها مطابق با استانداردهای شهر گردشگر باشد، مشکلات نوروز حل خواهد شد.
به ترکیه و فرانسه نگاه کنید
معاون گردشگری یادآور شد: در بسیاری از شهرها مدیریت و برنامه‌ریزی متمرکز بر جامعه ساکن است. محور خیلی از کارها براساس نیاز و ضرورت پاسخ دادن به جامعه شهروند است. در حالی که «شهر گردشگر» علاوه‌بر جمعیت ساکن، روی گردشگران نیز متمرکز می‌شود. طبق آمارهای جهانی، ۱۶.۶ درصد جمعیت جهان گردشگر است، یعنی نزدیک به بیش از یک میلیارد نفر. برای همین کشورهای موفق در گردشگری روی این جمعیت برنامه‌ریزی و تمرکز کرده‌اند، از جمله ترکیه و یا فرانسه.
وی اضافه کرد: کشورهای پیش‌رو در گردشگری استاندارد خدمات‌رسانی در فرودگاه‌ها، بیمارستان‌ها، صداوسیما و فروشگاه‌ها را مطابق با نیاز گردشگران تعریف کرده‌اند. ماهیت برنامه تلویزیونی آن‌ها خیلی فراتر از آن چیزی است که ما امروز عمل می‌کنیم. مثلا مراکش با یک فیلم «کازابلانکا» در ۷۵ سال پیش مقصد گردشگری شد. ترکیه هم امروز با سریال‌هایش چنین رویکردی را در پیش گرفته است. تمام اتفاقاتی که در سریال‌های ترکیه رخ می‌دهد براساس سناریوهای از پیش نوشته شده است. حتی برنامه‌های آشپزی آن‌ها در یک لوکیشن گردشگری و با استفاده از ظروف صنایع دستی اتفاق می‌افتد. در تبلیغات رستوران ترکیه ۷۰ درصد رستوران‌ها سنتی و تنها ۳۰ درصد مدرن نشان داده می‌شود، چون گردشگر را محور قرار داده است.
شهرداران مشاوران مدیران میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می‌شوند
«محب خدایی» گفت: ما هم باید محوریت استان‌ها و شهرهایمان را که حکم ذخایر گردشگری دارند، به این سمت سوق دهیم و برنامه‌ریزی و مدیریت شهری را در راستای جذب گردشگر تغییر دهیم. یکی از برنامه‌های ما این است که کلیه شهرداران و شوراهای شهر مشاوران مدیران کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در استان‌ها باشند و فضای رقابتی ایجاد شود.
وی ادامه داد: همه ارکان دولت به این نتیجه رسیده که گردشگری تنها راه حل بیکاری و اشغال‌زایی است، پس ما موظفیم برنامه‌ریزی کنیم، راندمان و بهره‌وری را در این بخش بالا ببریم. آیا اکنون وقت آن نرسیده که ریشه‌ای وارد گردشگری شویم؟ چون تا به حال فقط شاخ و برگ گردشگری را هرس کرده‌ایم و خاکی که پای آن ریخته‌ایم این صنعت را تقویت نکرده است.
معاون گردشگری در پاسخ به انتقاد یکی از خبرنگاران درباره اینکه چنین صحبت‌هایی برای مدیران استان‌ها کاربرد دارد و نه رسانه‌ها و نه مردمی که مصرف‌کننده نتیجه محصول گردشگری هستند، گفت: رسانه‌ها می‌توانند انتقال‌دهنده‌ی طرحِ "شهر گردشگری" باشند. ما آماده‌ایم در مشارکت و همکاری با شهرداران و شوراهای شهر برنامه‌ریزی‌ها و مدیریت را براساس گردشگری انجام دهیم و با بازاریابی نوین فضای تولید گردشگری را ایجاد کنیم.
وی سپس تداخل زمان برگزاری همایش‌هایی چون نفت را با فصل ورود گردشگران خارجی را از جمله مهمترین چالش‌ها که ناشی از بی‌برنامگی بوده دانست و اظهار کرد: یکی از وظایف ما این است که از هر فرصتی برای تولید سفر استفاده کنیم. وقتی وزارتخانه‌ها همایش‌های متقارن با زمان ورود گردشگر دارند باید با آن‌ها مذاکره کنیم تا جابجایی مکانی اتفاق افتد و فرصت ارزآوری نه تنها از بین نرود بلکه مضاعف شود.
او همچنین تأکید کرد: بحث اصلی امروز گردشگری زیرساخت نیست، بلکه بالا بودن قیمت خدمات است.
راه‌اندازی شبکه سفر ایران با مشارکت سازمان هواپیمایی
«محب خدایی» سپس برای نشان دادن تأثیر مثبت «شهر گردشگر» به مذاکره با سازمان هواپیمایی اشاره کرد و افزود: قرار شده شبکه سفر ایران با همراهی سازمان هواپیمایی ترسیم شود تا به این ترتیب مدیریت زمانی پروازها با تمرکز بر گردشگران و نه صرفا شهروندان اتفاق افتد.
وی بدون اشاره به جزییاتی از این شبکه و توافق با سازمان هواپیمایی علی‌رغم پرسش خبرنگاران، ادامه داد: هدف «شهر گردشگر» بهره‌برداری اقتصادی از داشته‌های موجود است. باید سیستم واحدی چرخه‌های گردشگری را هُل دهد. اگر ترکیه و دبی از این برهه زمانی گذر کرده‌اند، یک عامل هلدینگ داشته‌اند. ما هم برای حرکت به استراتژی نیاز داریم.
او در پاسخ به این سوال که آیا اتاق فکری پشت ایده "شهر گردشگر" بوده گفت: حتما اتاق فکر داشته‌ایم و مدل‌های دنیا را که توانسته‌اند این دوره را پشت سر بگذارند بررسی کرده‌ایم و به یک نقطه تعادل رسیده‌ایم. ما باید به این پرسش پاسخ بدهیم که چرا فارغ از اتفاقات برجام، هنوز نتوانسته‌ایم از ظرفیت‌های گردشگری مثلا در بخش طبیعت‌گردی استفاده کنیم؟ در چشم‌انداز ۲۰ ساله باید پنج میلیون گردشگر طبیعت جذب کنیم. کدام استان چنین ظرفیتی دارد؟
انحراف از چشم‌انداز ۲۰ ساله
معاون گردشگری افزود: هشت سال تا پایان این چشم‌انداز ۲۰ ساله باقی مانده و ما از مسیر آن انحراف داریم. رسیدن به نقطه هدف مقداری جسارت می‌خواهد و نیاز دارد یک بار از زاویه جدید به آن نگاه کنیم.
وی که قبلا معاون گردشگریِ کیش بوده، در پاسخ به نقد دیگری درباره کلی‌گویی‌های مبهمی که از طرح «شهر گردشگر» در این نشست مطرح شده، بدون آنکه به جزئیات، پایلوت و بازه زمانی آن برای به نتیجه رسیدن بپردازد - در حالیکه در این نشست اشاره شد این الگو قبلا در کیش به اجرا گذاشته شده و اکنون قصد اجرای آن در سطح کلان کشور وجود دارد، آن هم در شرایطی که هنوز نگاه سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها به موضوع گردشگری فرابخشی نشده است - مدل‌هایی را از «شهر گردشگر» در ایران برای نقض این انتقاد مثال آورد و گفت: در حال حاضر تمرکز استان کرمان بر «شهر گردشگر» است. بسیاری از هتلداران نیز بر اساس چنین استانداری رویه‌شان را تغییر داده‌اند. در الگوی شهر گردشگر قرار نیست برنامه زمانی پروازها تغییر کند، اما شما در شهری مثل مشهد را می‌بینید که در برنامه پروازی علاوه بر جامعه ساکن به گردشگران نیز توجه داشته است. شاید این اتوماتیک‌وار بوده و به خواست چارترها تعیین شده، اما اکنون برنامه‌ریزی‌ها بهینه شده است.
محب خدایی اضافه کرد: قبلا این برنامه‌ها به صورت سنتی جریان داشت، ولی با تلنگری که طرح «شهر گردشگر» زد، برنامه‌ریزی‌ها و مدیریت‌ها جهت پیدا کرده است.
او در ادامه نمونه‌هایی که به زعم‌اش «شهر گردشگر» هستند را مطرح کرد و گفت: محوریت و برنامه‌ریزی جزیره کیش کاملا براساس استاندارد «شهر گردشگر» است. مشهد نیز یک نمونه کامل شهر گردشگر است که تمام اجزای شهر فقط جامعه ساکن را در نظر نگرفته است. ما حتی در بررسی‌ها به این نتیجه رسیده‌ایم که مشهد در حوزه زیارت امکان جذب هفت میلیون گردشگر را دارد. ابیانه و ماسوله نیز یک مدل اقتصادی گردشگری هستند. کرمان هم که کارهایش را در این راستا شروع کرده است. اما این الگو باید به تمام کشور تسری یابد، چون ظرفیت یک شهر پاسخگوی آمار چشم‌انداز ۲۰ ساله نیست.
معاون گردشگری درحالی که به خاطر ذکر نام برخی از این شهرها به عنوان مدل موفق گردشگری برخلاف نظریه‌های اثبات شده، مورد انتقاد قرار گرفت، در پاسخ به اینکه آیا مدل یا طرح «شهر گردشگر» به شهرداران داده شده گفت: بله، اما اصل داستان یک پیام و تلنگر بوده است. ما تا الان راهی را می‌رفتیم، ولی باید توجه کنیم راه دومی هم وجود دارد. خیلی از برنامه‌ها تا به حال لحظه‌ای بوده است، مثلا آخر هفته‌ها و تعطیلات کوتاه مدت موجی از سفر به سمت شمال ایران به راه می‌افتاد، ولی یک صاحب هتل که در طول هفته مسافر ندارد می‌تواند برق لابی خود را خاموش کند. باید توجیه اقتصادی باشد که بخش خصوصی و خدماتی قیمت تمام شده را پایین آورد. در «شهر گردشگر» به این مسائل می‌پردازیم.
تا کِی می‌خواهیم درباره ضعف‌های گردشگری صحبت کنیم؟
او در پاسخ به نقد خبرنگار دیگری درباره مثال‌های مکرر معاون گردشگری از کشور ترکیه، آن هم در حالیکه معاون وزیر گردشگریِ ترکیه قبلا برنامه‌ها و زیرساخت‌های گردشگری ایران را به چالش کشیده و همچنین نادیده گرفتن نقش زیرساخت در توسعه گردشگری و مثال زدن نوروز به عنوان دوره زمانی موفق برای ظرفیت‌سنجی در حالی که هر سال با بحران‌هایی چون تلفات جاده‌ای و زیست محیطی دست و پنجه نرم می‌کند، گفت: مشکل ما معرفی ظرفیت‌ها است و در کنار آن معرفی برنامه‌ها. متأسفانه در بیشتر صحبت‌ها و تبلیغات به مشکلات می‌پردازیم. ما تا کی می‌خواهیم درباره ضعف‌های گردشگری صحبت کنیم؟ یک جا باید از بارقه‌های امید بگوییم. ضمن آنکه گردشگری ایران اکنون در دوره گذار است.
محب خدایی درباره نقدی که به مثال‌هایش از ترکیه وارد شد، گفت: تعداد گردشگرانی که با شرکت‌های هواپیمایی خارجی وارد ایران می‌شوند، هم‌افزا هستند. اگر ظرفیت گردشگریِ کشور ما بیشتر شناسانده شود، این ایرلاین‌ها هم برای ما ظرفیت می‌گذارند. مشکل اساسی ما با ترکیه این است که چرا تُرک‌ها به ایران می‌آیند، اما طبق اظهارات نمایندگان هواپیمایی این کشور که بیشترین پروازهای خارجی را به ایران دارد، در حالیکه تور ۱۲ روزه ایران به نرخ ۱۸۰۰ دلار فروخته می‌شود، همین تور با خدمات مشابه در منطقه بالکان ۵۰۰ دلار قیمت دارد. خیلی از مواقع ما مثال می‌زنیم که هزینه سفر به یک جزیره ایرانی گران‌تر از سفر خارجی است. آنچه باعث شده ما از زیرساخت به کاهش نرخ خدمات گرایش پیدا کنیم، چنین شرایطی است.
وی همچنین از برنامه مشترک این سازمان با یکی از شرکت‌های هواپیمایی ترکیه برای معرفی ظرفیت‌های ایران خبر داد و گفت: این مدل قبلا برای کیش اجرا شده؛ صحبت کرده‌ایم که نمونه آن را برای شهرهای دیگر ایران پیاده کنند.
معاون گردشگری درباره مبهم بودن این طرح و شفاف نبودن جزئیات اجرایی آن تأکید کرد: ما قرار نیست چرخی را دوباره اختراع کنیم. این برنامه‌ها در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قبلا وجود داشته و ما با بررسی دوباره و اصلاح آن به جریان انداخته‌ایم.
یک اجلاس با حضور مقامات، سهم روز جهانی گردشگری
محب خدایی همچنین در این نشست که به بهانه روز جهانی گردشگری برگزار شده بود بدون اشاره به جزئیاتی از برنامه‌های این مناسبت گفت: اجلاسی به مناسبت روز جهانی گردشگری با سخنرانی مقامات کشور برگزار می‌شود که در حاشیه آن نمایشگاهی از صنایع دستی، گردشگری و میراث فرهنگی برپا خواهد شد.
مقایسه گردشگری ایران با ترکیه یا کشورهایه توریستی دیگه بدلیل آزادی هایی که برای توریستها علی الخصوص توریستهای غربی هست قیاس مع الفارقه ، توریستها صرفا جهت دیدن صنایع دستی و اماکن تاریخیه یک کشور به اونجا سفر نمبکنن بلکه در کنار ان امکانات دیگه ای هم میخان که ما قادر به جوابگویی اون نیستیم. 
