تراژدی "جمال خاشقجی"؛ فاجعه برای عربستان و بن سلمان، فرصتی برای ایران؟

عربستانِ بن سلمان حالا و بعد از رسوایی عجیب و غریبی که در پس تراژدی جمال خاشقجی گریبانگیرش شده است، در گوشه رینگ قرار گرفته است. اما سوال اینجاست چرا سعودی و بن سلمان دست به چنین کاری زدند؟ عربستان سعودی و محمد بن سلمان بیش از همیشه تحت فشار قرار گرفته‌اند. اما آیا این به معنی پایان راه جوان ۳۳ ساله سعودی است؟ بعید به نظر می‌رسد. به ویژه که دونالد ترامپ هم علنا اعلام کرد که نمی‌تواند برای قتل یک روزنامه نگار در ترکیه که آمریکایی هم نیست و تنها گرین کارت این کشور را دارد، از قراردادهای میلیارد دلاری فروش اسلحه به ریاض بگذرد.

آفتاب‌‌نیوز :

عربستانِ بن‌سلمان چه چیزی را در ذهنتان تداعی می‌کند؟ احتمالا جواب بعضی‌ها جاه‌طلبی، ماجراجویی، شجاعت باشد. برخی‌ها هم شاید او را مصلح، پیشرو و تغییردهنده سنت‌های غلط بدانند. اما به نظر می‌رسد غالب جواب‌ها چیزی جز این موارد باشد. چرا که احتمالا خیلی‌ها او و عربستان تحت نظر او را نمونه‌ای از یک حکمرانی استبدادی که بدون در نظر گرفتن شئونات دموکراسی، حق شهروندی، انتقادپزیری و حتی انسانیت، رفتار می‌کند، ارزیابی نمایند.

به گزارش آفتاب‎نیوز؛ این قضاوت البته نشات گرفته از موهومات نخواهد بود بلکه مروری است از آنچه که در حدود ۳ سال و اندی از روند بالا رفتن بن‌سلمان از نردبان قدرت در آل سعود گذشته است. او پله پله پیشرفت کرد تا به مرد شماره یک خاندان سلطنتی سعودی بدل شود.

تراژدی خاشقجی؛ فاجعه برای عربستان، فرصتی برای ایران؟| سخنگوی وزارت خارجه: برای اظهارنظر درباره خاشقجی زود است

عربستان تحت سلطنت بن سلمان در این سه سال و اندی رفتارهای خلاف عرف و ناسازگار با منش محافظه‌کاری آل سعود کم از خود بروز نداده است. از آغاز یک جنگ نظامی با یمن گرفته تا آتش افروختن هرچه بیشتر بر جنگ سیاسی با رقیب قدرتمند، یعنی ایران. از قطع رابطه یک‌باره با قطر و محاصره و تهدید به تصرف این همسایه کوچک در خلیج فارس گرفته، تا انتقاد ناپذیری از کانادا و اخراج سفیر این کشور از ریاض؛ از به اصطلاح گروگان گرفتن سعد حریری، نخست وزیر لبنان در عربستان گرفته تا جنجال و رسوایی ناشی از ناپدید شدن روزنامه نگار سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول.

البته که در این میان نباید تصویری که بن سلمان در بهبود وضعیت زنان و اعطای حق رانندگی و دیگر آزادی‌های اجتماعی به جامعه عربستان هدیه داده است، گذر کرد، اما منصفانه اگر به موزیکی که ارکستر بن سلمان برایمان می‌نوازد گوش فرا دهیم، سازهای ناکوک بیش از نواهای دلربا شنیده می‌شود.

پاسخ در عین پیچیدگی ساده به نظر می‌رسد. ریاض در سالهای اخیر اقدامات خلاف شئونات بین‌المللی کم از خود نشان نداده است. بخشی از آنها را برشمردیم اما در مقابل، کدامیک از این موارد مورد شماتت نظام بین‌الملل قرار گرفت؟ هرچند برخی رسانه‌های آزاد در اروپا نسبت به روندی که او در عربستان در پیش گرفته لب به اعتراض و انتقاد گشودند و سیاستمداران دولت‌های خود را به دلیل آنچه شیفته دلارهای سبز سعودی شدن نامیدند، ملامت کردند، اما خروجی تمام این سرزنش‌ها چه بود؟ قراردادهای جدید عربستان با آمریکا و اروپا و در نقطه مقابل این ایران بود که به ویژه از سوی واشنگتن مسئله و دلیل بحران در خاورمیانه معرفی شد.

استمرار این مسیر احتمالا اعتماد به نفس و اطمینان خاطر کاذبی به جوان پر سودای سعودی هدیه داده بود و تصور می‌کرد می‌تواند از سر راه بردارد هرکه را که ذره‌ای خلاف او می‌اندیشد.

اما این‌بار ابعاد فاجعه و البته نوع سیاست‌ورزی ترکیه سبب شد تا ورق تحولات به شکلی سخت علیه ریاض رقم خورد. ترکیه هرچند به صورت قطره‌چکانی و از سوی رسانه‌ها و شخصیت‌های سیاسی و امنیتی که تمایلی نداشتند نامشان فاش شود، جزئياتی از معمایی که در کنسولگری عربستان رخ داده بود پرده بر می‌داشتند، اما در عین حال می توان گفت که موضع رسمی دولت ترکیه و اردوغان محتاطانه و عاقلانه بود.

روندی که چند سالی بود حلقه مفقوده سیاستگذاری آنکارا در عرصه سیاست خارجی به نظر می‌آمد. اردوغان با بیم و امید و نه از سر اطمینان و اعتقاد از این پرونده سخن گفت. او هرچند ابراز امیدواری کرد که روزنامه‌نگار سعودی زنده باشد، اما از طرف مقابل به دستگاه‌های امنیتی‌اش اجازه داد تا جزئیات این فاجعه را آرام آرام به جامعه جهانی تشنه این موضوع تزریق کنند.

وزیر خارجه سابق سوئد در واکنش به ادعای سعودی‌ها که تیم ۱۵ نفره فقط برای گردش به استانبول سفر کرده بودند: «چه حیف که «توریست‌های سعودی» تنها بعد از چند ساعت حضور در کنسولگری عربستان در استانبول، با جتی خصوصی بازگشتند و مکان‌های دیدنی استانول را از دست دادند.»

عربستان سعودی و محمد بن سلمان بیش از همیشه تحت فشار قرار گرفته‌اند. اما آیا این به معنی پایان راه جوان ۳۳ ساله سعودی است؟ بعید به نظر می‌رسد. به ویژه که دونالد ترامپ هم علنا اعلام کرد که نمی‌تواند برای قتل یک روزنامه نگار در ترکیه که آمریکایی هم نیست و تنها گرین کارت این کشور را دارد، از قراردادهای میلیارد دلاری فروش اسلحه به ریاض بگذرد.

ایران چگونه می‌توانست از جنجال خاشقجی بهره‌برداری کند؟

اما این موضوع ایران را از بطن توجهات بین‌المللی دور کرده است، تهران هرچند در بسیاری از محافل آمریکایی، به ویژه آنها که روابط گرمی با ریاض و تل آویو دارند مسئله خاورمیانه معرفی می‌شود اما این نگاه در پایتخت‌های اروپایی دیده نمی‌شود.

حالا ایران با بهره‌جویی از یک دیپلماسی هوشمندانه می‌تواند از موج ایجاد شده علیه سعودی به سود خود بهره جوید.

در وانفسایی که سعودی یک روزنامه‌نگار منتقد آنهم از نوع نرم و ملایم را به سبک فیلم‌های فرانسیس فورد کاپولا به خلوتِ کنسولگری می‌کشاند و بر اساس برخی گزارش‌های تایید نشده، نیروهای امنیتی‌اش به شیوه‌‌های قرون وسطایی، مشاور پیشین شاهزاده متنفذ (ترکی فیصل) را (احتمالا) قطعه قطعه می‌کنند، ایران با یک بهره برداری تبلیغاتی می‌توانست بنزین بیشتری بر آتش برآمده از دلارهای سبز رقیب منطقه‌ای خود، عربستان، بریزد.

یاران دیروز بن سلمان چگونه مخالفان امروز او شدند؟

تا همین‌جای کار هم ابعاد این فاجعه تا اندازه‌ای گسترده است که حامیان غربی بن سلمان به ویژه در آمریکا کار سختی را در پیش دارند تا ورق تحولات را بار دیگر به سود ریاض و علیه تهران برگردانند. به ویژه وقتی بدانیم که ترکیهِ اردوغان به شکل بی‌سابقه‌ای عملگرایانه بازی می‌کند و برخلاف اصل ثابت سیاست‌ خارجی این کشور در سالهای اخیر، هیچ شتاب‌زدگی و عجله‌ای در تصمیمات دستگاه حاکم آنکارا در قبال این پرونده به چشم نمی‌خورد.

بن سلمان کار را به جایی رسانده که حامی سفت و سختش در نیویورک تایمز هم لب به انتقاد از روند حکمرانی او در عربستان می‌گشاید. توماس فریدمن که یک سال پیش در مقاله‌ای چالش برانگیز و جنجالی، بن سلمان را تنها مردی در خاورمیانه خوانده بود که می‌تواند تغییر را در این منطقه به معنای واقعی ایجاد کند، بعد از فاجعه خاشقجی، حرف خود را پس گرفت و در مقاله‌ای تند، انتقادهای بسیاری را علیه بن سلمان طرح کرد.

دیری نمی‌پاید که ابعاد پنهان این پرونده فاش خواهد شد. با حجم اطلاعات گسترده‌ای که ترکیه از سوی دستگاه‌های امنیتی‌اش روانه رسانه‌های محلی و منطقه‌ای و بین‌المللی کرده است، تصور اینکه ریاض بتواند خود را از تبعات این جنجال و رسوایی برهاند، بعید می‌نماید. بن سلمان البته از پس این بحران زنده خارج خواهد شد، اما او دیگر بن سلمان سابق نخواهد بود و احتمالا کمتر از اقدامات جسورانه، ماجراجویانه و متحورانه او خواهیم شنید.

شاید جمال خاشقجی درست پیش‌بینی کرده بود که مشکل دستگاه حاکمه ریاض و شخص بن سلمان این است که از مشاوره‌های درستی بهره نمی‌برد. بن سلمان اگر پاکسازی های اطرافش را تا این اندازه گسترده نکرده بود، احتمالا پیدا می‌شد خیرخواهی که ایده جنجالی «سر‌به نیست کردن یک روزنامه‌نگار» آنهم در کنسولگری در کشوری دیگر را از سرش بیندازد.

آیندگان احتمالا جان کلام جمال خاشقجی در نقد بن سلمان را از یاد نخواهند برد، آنجا که گفت: «یادمان باشد که فرمانروایی 'تنها یک نفر' در کشورهای مختلف شکست خورده است. این در تاریخ ثابت شده است. خودکامگی محکوم به شکست است.»

واکنش کاخ سفید به تهدید اقدام متقابل عربستان سعودی علیه ایالات متحده آمریکا

در همین حال، کاخ سفید با رد تهدیدهای متقابل عربستان سعودی به احتمال مجازات این کشور از سوی ایالات متحده آمریکا از ریاض خواست تا درباره ناپدید شدن جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار برجسته سعودی به شکل سریع، جامع و شفاف تحقیق کند.

به گزارش آسوشیتدپرس همزمان با بالاگرفتن بحران دیپلماتیک میان ریاض و واشنگتن، دو سناتور جمهوری‌خواه اعلام کردند کنگره آماده است تا در صورت استنکاف دونالد ترامپ از توقف معاملات نظامی با عربستان، راسا وارد عمل شود.

دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا روز یکشنبه در مصاحبه با شبکه سی‌بی‌اس گفت در صورت اثبات کشته شدن آقای خاشقجی در کنسولگری سعودی در استانبول، واشنگتن ریاض را به شدت تنبیه خواهد کرد. شماری از مقام‌های رسمی و رسانه‌های نزدیک به عربستان سعودی پس از این سخنان، از توان مقابله به مثل این کشور در برابر مجازات‌های احتمالی واشنگتن خبر دادند. یکی از گزینه‌های مطرح شده از سوی برخی رسانه‌ها کاهش عرضه نفت در بازار بود.

لَری کادلو، مشاور اقتصادی کاخ سفید روز دوشنبه از ارائه توضیح درباره شکل احتمالی این «تنبیه شدید» خودداری کرد. با این حال وی به خبرنگاران گفت: «در صورت لزوم مجازات‌های سختی [علیه عربستان] در پیش خواهیم گرفت. وی با رد احتمال تاثیرگذاری سعودی بر بازار نفت به‌عنوان یک حربه در برابر مجازات‌های احتمالی ایالات متحده افزود: «آمریکا بازیگر برتر انرژی جهان است و ما در وضعیت خوبی قرار داریم. به نظر من با توجه به تولید بسیار بالای ما، می‌توانیم با هرگونه کاهش [عرضه نفت به بازار] مقابله کنیم.»

این مقام ارشد کاخ سفید با این حال تاکید کرد طبق برنامه فعلی استفان منوچین، وزیر خزانه داری ایالات متحده برای شرکت در نشستی درباره مبارزه با تامین مالی گروه‌های تروریستی به عربستان سفر خواهد کرد. با این حال آقای کادلا می‌گوید در صورت تغییر شرایط این سفر هم لغو خواهد شد.

تردید در اجرایی شدن «تهدید»های دونالد ترامپ علیه ریاض از سخنان شخص رئیس جمهوری ایالات متحده نشات می‌گیرد. آقای ترامپ در نخستین واکنش به ناپدید شدن جمال خاشقجی گفته بود «نمی‌خواهد قرارداد ۱۱۰ میلیارد دلاری فروش سلاح به عربستان سعودی را متوقف کند» چرا که چنین کاری «به ضرر کارخانه‌های آمریکایی است.»

در حالی که هنوز تصوری از واکنش احتمالی دولت آمریکا به قتل احتمالی خاشقجی وجود ندارد، مارکو روبیو و جف فلیک از سناتورهای جمهوری‌خواه کنگره اعلام کردند این نهاد پیشاپیش برای «واکنش سریع و قاطع» به عربستان سعودی آماده شده است. آقای روبیو سناتور جمهوری‌خواه فلوریدا در این باره گفت: «احتمالا روابط میان ایالات متحده و ریاض نیاز به یک بازنگری جدی دارد و اگر دولت ترامپ به «سکوت» ادامه دهد، ایالات متحده اعتبار خود در زمینه حقوق بشر را از دست خواهد داد. این سناتور جمهوری‌خواه برخلاف نظر کاخ سفید خواستار لغو فوری سفر وزیر خزانه‌داری به ریاض شد.

جف فلیک، سناتور جمهوری‌خواه ایالت آریزونا هم اعلام کرد در صورت اثبات قتل خاشقجی، احتمالا پشتیبانی تسلیحاتی ایالات متحده از عربستان سعودی در جنگ یمن متوقف می‌شود اما فروش سلاح به این کشور ادامه خواهد یافت.

عربستان سعودی، اولین مقصد سفرهای خارجی دونالد ترامپ پس از ورود وی به کاخ سفید در سال ۲۰۱۷ بود. واشنگتن و ریاض از زمان به قدرت رسیدن آقای ترامپ و خروج باراک اوباما از کاخ سفید علاوه بر قراردادهای بزرگ تسلیحاتی، رویکرد مشترکی نسبت به چالش‌های مختلف خاورمیانه از جمله توافق هسته‌ای ایران و جنگ داخلی سوریه دارند.

سخنگوی وزارت خارجه ایران: برای اظهار نظر درباره خاشقجی زود است

بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان نیز می‌گوید تا زمان مشخص شدن رسمی سرنوشت روزنامه‎نگار سعودی، در این رابطه اظهار نظر نمی‌کند.