پیام‌های مدرن شدن ابزار خودکشی

«من خودم قصد خودکشی داشتم. چند بار هم اقدام کردم، اما موفق نشدم تا اینکه متوجه شدم در برخی کشورهای اروپایی سازمان‌هایی هستند که به افراد در خودکشی کمک می‌کنند. بنابراین کانالی راه‌اندازی کردم تا از طریق آن پولی به دست آورم و بتوانم به یکی از این سازمان‌ها بروم و به زندگی‌ام پایان دهم.» این بخشی از صحبت‌های متهم جوانی است که با راه‌اندازی کانال تلگرامی به افرادی که قصد خودکشی داشتند، سیانور می‌فروخت، آن هم به مبلغ یک میلیون تومان. حالا دادسرای امور جنایی تهران کیفرخواست این متهم را با عنوان «تشویق به خودکشی از طریق ارائه راهکارها و آموزش اینترنتی و دخالت در امور پزشکی» صادر کرده است. موضوعی که گویا این روزها در فضای مجازی باب شده و مشتریان خودش را نیز دارد.

غلامرضا خوش‌فر، جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه گلستان می‌گوید: اگر بخواهیم از زاویه علم جامعه‌شناسی و بُعد اجتماعی به خودکشی نگاه کنیم، در حال حاضر آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی در جامعه افزایش پیدا کرده، همبستگی و انسجام اجتماعی کمتر شده و همین باعث شده جامعه در حالت نابسامانی قرار گرفته و شرایطی به‌وجود آید که پیروی از هنجارها کمتر اتفاق بیفتد. در واقع در چنین شرایطی، ناهنجاری‌ها به‌قدری زیاد شده است که مردم هنجاری برای پیروی کردن نمی‌بینند. البته نه اینکه نبینند، هنجارها وجود دارند، اما چون جامعه حالت آسیبی پیدا کرده، رفتارهای انحرافی مانند خودکشی زیاد شده است.

البته به اعتقاد او این موضوع فقط مختص جامعه ایران نیست. در طول تاریخ، نابسامانی‌ها در جوامع افزایش آمار خودکشی را در پی داشته است، مثلاً در بحران اقتصادی ۱۹۲۹ آمریکا هم افزایش میزان خودکشی را در اسناد می‌توان دید. در این میان، در چنین شرایطی مردم ابزاری را برای خودکشی انتخاب می‌کنند که می‌دانند قطعاً آنها را به کام مرگ خواهد کشاند.

سیانور بهترین گزینه

سیانور از قدیم‌الایام جزو ابزاری برای خودکشی به حساب می‌آمد. نام این ماده کشنده حتی در تاریخ سیاسی ما هم وجود دارد. بسیاری از اعضای گروه مجاهدین خلق همراه خود سیانور حمل می‌کردند که در صورت به دام افتادند در کمترین زمان ممکن خود را از بین ببرند و هیچ راه برگشتی برای آنها وجود نداشته باشد و اطلاعاتی از آنها درز نکند. البته در گذشته پیدا کردن سیانور حتماً مشکلاتی داشته است. افراد برای خرید آن در همین تهران مجبور بودند به ناصر خسرو بروند و آن را از دلالان با قیمت بالا بخرند، تازه امکان آن وجود داشت که ناخالصی داشته باشد. اما حالا گویا فضای مجازی این کار را راحت‌تر کرده است. چرا که هم راهی برای کسب درآمد برای افراد سودجوست و هم مسیری آسان برای آنهایی که برای مردن عجله دارند.

خوش‌فر می‌گوید: محدودیت‌های اجتماعی و به‌ویژه اقتصادی باعث شده افراد فکر خودکشی را در ذهن بپرورانند و زودتر به این نتیجه برسند که خود را از بین ببرند و همین باعث می‌شود به دنبال ابزاری باشند که بدون معطلی و فوت وقت و بدون اینکه دچار زجر شوند و هزینه‌ای به آنها تحمیل کند، به هدفشان که همانا مردن است برساند. سیانور تمام این ویژگی‌ها را دارد. او ادامه می‌دهد که اگر شما با فردی که افکار خودکشی دارد مصاحبه کنید، مطمئناً می‌گوید ابزاری را انتخاب می‌کند که ویژگی‌های سیانور را داشته باشد.

مردان از ابزار خشن‌تر استفاده می‌کنند

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در جامعه ما امروز آمار اقدام به خودکشی بیش از خودکشی است، می‌افزاید: تفکیکی که بین جنسیت و اقدام به خودکشی شده، نشان می‌دهد زنان بیشتر از مردان اقدام به خودکشی می‌کنند، اما موارد اقدام به خودکشی در آقایان بیشتر منجر به مرگ می‌شود، چراکه مردان از ابزار خشن‌تری استفاده می‌کنند یا دسترسی راحت‌تری به ابزارهای سریع دارند. در حالی که خانم‌ها ممکن است از قرص استفاده کنند که با یک شستشوی معده رفع می‌شود.

سؤالی که وجود دارد این است چرا سیانور که در داروخانه و مراجع رسمی قابل دسترس نیست در فضای مجازی به‌راحتی در دسترس است؟ خوش‌فر در جواب این سوال می‌گوید: من به‌تازگی شنیدم آسان‌ترین راه دسترسی به مواد مخدر از طریق فضای مجازی است. در واقع، در حال حاضر، دسترسی به خلاف و ناهنجاری‌ها و استفاده منفی از فضای مجازی بسیار راحت است و دیگر نیاز نیست افراد دنبال مثلاً مواد مخدر، مشروبات الکلی، خدمات جنسی بروند، بلکه از طریق یک آدرس و یک سفارش همه اینها برای آنها فرستاده می‌شود و حالا هم سیانور و ابزار خودکشی به آن اضافه شده است. در واقع افراد همان‌طور که از سایت‌های قانونی به‌صورت تضمینی محصول خریداری می‌کنند و حتی اگر باب میلشان نبود آن را پس می‌فرستند، می‌توانند چنین خدماتی را با کمک فضایی راحت، قابل دسترس و بدون نظارت دریافت کنند.

ابزار خودکشی خود پیام است

البته خوش‌فر معتقد است که ممکن است فردی که قصد خودکشی دارد با انتخاب ابزار خودکشی خاص پیامی را به اطرافیانش برساند. او می‌گوید: ویلبر شرام می‌گوید وسیله همان پیام است. این جمله خیلی کلیدی و جالب است. امروز انواع و اقسام شبکه‌های ارتباطی تا پیام‌رسان علاوه بر اینکه یک وسیله ارتباطی به حساب می‌آیند، حامل یک پیام هستند و نشان می‌دهند که ما متعلق به چه جامعه و زمانی هستیم. نوع وسیله خودکشی که یکی از عناصر اصلی خودکشی است خود می‌تواند حامل یک پیام باشد. افراد در روستا قرص برنج را انتخاب می‌کنند. همه می‌دانند که قرص برنج بلااستثنا منجر به مرگ می‌شود، همین نشان می‌دهد این فرد به دنبال نمایش نیست و واقعاً می‌خواهد خود را بکشد. کسانی هم که به اوج ناامیدی در زندگی خود رسیده‌اند، این پیام را ارسال می‌کنند که دیگر دلیلی برای زنده ماندن ندارند. اما مثلاً یک جوان شهری امروزی برای اینکه به برخی اهداف خود نرسیده با خوردن چند قرص که در خانه هم موجود است اقدام به خودکشی می‌کند و با یک شستشوی معده به زندگی بازمی‌گردد. این جوان به دنبال این است که توجه‌ها را به سمت خود جلب کند. در واقع این یک نوع نوآوری انحرافی است و در واقع افراد با اقدام به خودکشی و انتخاب ابزار ابتدایی که منجر به فوت نمی‌شود، می‌خواهند به خانواده‌ها، مدرسه، نهادها و جامعه بفهمانند که ساختار موجود، اجازه رسیدن آنها به اهدافشان را نمی‌دهد.

به اعتقاد این جامعه‌شناس، این پیام‌ها جدی است و باید از سوی مسئولان جدی گرفته شود وگرنه در درازمدت آمار آن غیرقابل کنترل خواهد بود و شاخص‌های اجتماعی جامعه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.