غیر از گشت ارشاد؛ برای حجاب چه کرده‌ایم؟
تابستان که می‌شود بحث حجاب هم داغ‌تر از فصل‌های دیگر می‌شود؛ از یک‌سو تعقیب و گریز پلیس و بدحجابان شدت می‌گیرد و از سوی دیگر، آنها که امر به معروف و نهی از منکر را نرم‌تر پی می‌گیرند، دست به کار اقدامات فرهنگی می‌شوند. ما هم به همین بهانه در این گزارش به سراغ کتاب‌هایی رفته‌ایم که با موضوع حجاب نوشته شده‌اند.
طبق اطلاعات موجود در سایت خانه کتاب، از سال ۱۳۵۷ تا اول مرداد 98 تعداد ۷۷۳ عنوان کتاب با موضوع حجاب در خانه کتاب ثبت شده است که ۱۳۸ عنوان آن، کتاب‌های مرتبط با حجاب در رده سنی کودک و نوجوان است.
نسخه‌های مردانه برای حجاب زنانه
با وجود آنکه کتاب‌هایی که موضوعشان حجاب است، بیشتر بر حجاب زنان متمرکز هستند تا حجاب مردان و توقع می‌رود که بانوان صاحب‌نظر از حوزه و دانشگاه در حوزه مباحث مرتبط با خودشان فعال‌تر باشند، اما برعکس، آنها نقش بسیار کمی در پدیدآوری این کتاب‌ها داشته‌اند و مردان دست بالاتر را در تولید کتاب‌های حجاب دارند. گاه هم نام زنان و مردان در کنار هم به‌عنوان پدیدآورندگان یک اثر آمده است که در نوع خود اتفاق جالبی است.
از ۷۷۳ عنوان کتابی که اطلاعاتشان در سایت خانه کتاب وجود دارد، نویسندگان ۶۱.۰۶ درصد کتاب‌ها (۴۷۲ کتاب) مردان هستند و زنان تنها ۲۱.۳۵ درصد (۱۶۵ کتاب) را به‌تنهایی نوشته‌اند. همچنین در تهیه ۱۱.۱۳ درصد کتاب‌ها (۸۶ کتاب) زنان و مردان همکاری مشترک داشته‌اند و پدیدآورندگان ۶.۴۷ درصد کتاب‌ها هم یا اشخاص حقوقی بوده‌اند یا نامشان نیامده است.
رشد یک‌باره کتاب‌های حجاب در سالهای اخیر
پس از انقلاب تا دهه ۸۰ آمار کتاب‌هایی که درباره حجاب نوشته شده باشند، بسیار پایین است؛ به صورتی که از ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۹ تنها اطلاعات ۴۴ کتاب موجود است که این رقم، تنها معادل حدود شش درصد کتاب‌هایی است که پس از انقلاب درباره حجاب نوشته شده‌اند. بنابر این آمار حتی در بعضی سال‌ها هیچ کتابی درباره حجاب نوشته یا منتشر نشده است. با نگاه دقیق‌تر معلوم می‌شود ۹۴ درصد کتاب‌های درباره حجاب، از ابتدای سال ۱۳۸۰ تا مرداد ۱۳۹۸ منتشر شده‌اند. این نشان می‌دهد دغدغه بدحجابی از سال 80 آهسته‌آهسته شدت گرفته و از طرفی نشان‌دهنده این است فروش کتاب‌ها در موضوع حجاب (چه فروش سازمانی که نقش مهمی در بالا رفتن آمار کتاب‌های دینی دارد و چه تک‌فروشی) از سال 80 به بعد رشد چشمگیر داشته است و قبل از آن یا حجاب دغدغه پدیدآورندگان و نویسندگان نبوده یا نگاه به این موضوع فرهنگی نبوده و بیشتر راهکار چوب و چماق انتخاب می‌شده است.
انتشار کتاب‌هایی که موضوعشان حجاب است، در دهه ۹۰ اوج گرفته است؛ به صورتی که نسبت به دهه 8۰، نشر کتاب‌های جدید با این موضوع تقریباً دو برابر شده است و از ۲۴۱ کتاب در دهه ۸۰ به ۴۸۸ کتاب در دهه 90 رسیده و رشد 100 درصدی داشته است. اوج انتشار این کتاب‌ها هم در سال ۱۳۹۰ با ۷۷ عنوان کتاب بوده و بعد از آن، سالهای ۱۳۹۶ و ۱۳۹۳ به ترتیب با ۷۱ و ۷۰ عنوان کتاب، رکورددار انتشار این کتاب‌ها بوده‌اند.
البته در کنار این افزایش تعداد عنوان کتاب‌ها، باید به این نکات هم توجه شود که سودجویی از طریق نوشتن کتاب‌هایی با چنین عناوینی به‌منظور گرفتن بودجه از برخی نهادهای خاص هم بیشتر شده است. کتاب‌هایی هم در این زمینه با تیراژهای بسیار پایین صرفاً برای رزومه‌سازی نوشته شده است.
برای نمونه، کتابی با عنوان «پوشش و احکام آن» را ناشری به نام «راه دکتری» در ۵۰ نسخه منتشر کرده است. این انتشارات متعلق به یک گروه آموزشی است و از روی تیراژ ناچیز کتاب می‌توان فهمید که هدف از انتشار آن چه چیزی بوده است.
در بین کتاب‌های موضوع حجاب، کتاب‌سازی هم از اتفاقات تلخ است که دیده می‌شود. یعنی کسی با جمع‌آوری چند حدیث و حکایت و داستان از کتاب‌های مختلف و با کنار هم قرار دادن این مطالب، کتابی با عنوان جدید می‌سازد و به ناشر می‌سپارد و بعد از چاپ با همین کتاب کاذب، به سراغ سازمان‌ها و نهادها می‌رود و چند برابر هزینه چاپ را دریافت می‌کند.
نیم میلیون تیراژ برای «مسئله حجاب»
با این حال، کتاب‌های ماندگاری هم در حوزه حجاب نوشته شده است. شهید مرتضی مطهری پیش از انقلاب، کتاب معروفی با نام «مسئله حجاب» نوشت و چندی بعد از نوشتنش، نقدها و پاسخ‌ها درباره این کتاب در قالب کتاب دیگری با عنوان «پاسخ‌های استاد به نقدهایی بر: کتاب مسئله حجاب» منتشر شد.
«مسئله حجاب» هم از نخستین کتاب‌هایی است که در دوره معاصر درباره حجاب نوشته شده و هم مؤثرترین و پرتیراژترین کتاب در این حوزه. تیراژ این کتاب از ابتدای انقلاب تاکنون، بدون در نظر گرفتن ترجمه‌های کتاب به زبان‌های دیگر، در مجموع بیش از ۵۲۶ هزار نسخه است و امسال صد و نوزدهمین چاپ آن منتشر شده است. این کتاب به زبان‌های دیگر از جمله انگلیسی، روسی و تاجیکی ترجمه شده است و نسخه صوتی آن هم در دسترس است. البته مخالفتها با کتاب استاد مطهری کم نبود و هنوز هم مخالفان جدی در حوزه دارد و به همین دلیل، تبلیغ و ترویج این کتاب از سوی برخی از دستگاه‌های دولتی و عمومی کمتر انجام شده است.
تأثیر کتاب بر فرهنگ حجاب
حال با این حجم رو به ازدیاد کتاب‌هایی که درباره حجاب منتشر می‌شود، این سؤال در ذهن پررنگ می‌شود که کیفیت این کتاب‌ها کجا سنجیده شده و اصلاً حاصل همه اینها در مناقشه حجاب چیست؟
در شرایطی که بخش قابل توجهی از این کتاب‌ها با تکیه بر بودجه نهادهای فرهنگی و غیرفرهنگی مختلف منتشر می‌شوند و حتی برخی از آنها تنها بر این مبنا منتشر می‌شوند که از سوی این سازمان و آن ارگان، خریداری شوند و هدیه داده شوند، سؤال اینجاست که این کتاب‌ها آیا می‌توانند اوضاع حجاب را بهتر کنند و تاکنون چقدر در بهبود وضعیت حجاب در جامعه ما تأثیر داشته‌اند.
1- آیا میدانید از محل واردات و توزیع پارچه چادر مشکی چه سودی حاصل می شود و نصیب چه کسانی می شود؟
2- آیا میدانید مدلهای متنوع مانتو توسط چه کسانی طراحی می شود و موج رنگ سال و مدل سال از کجا سرچشمه می گیرد؟
3-آیا می دانید که فروشنده ها مانتوهای آنچنانی را به مشتریان خاص عرضه می کنند؟
4- آیا می دانید نوع پوششی که تا قبل انقلاب در ایران رایج بود نتیجه یک کار فرهنگی تقریبا صد ساله بود. یعنی از اولین سفر ناصرالدین شاه به اروپا آغاز و تا سال 57 ادامه یافت؟ یک فرهنگ سازی تحت عنوان تمدن غربی و مدرنیته به معنای خاص آن که قطعا پشت آن سودجویی های کلان فرارد کنندگان لوازم آرایشی و بهداشتی، لباس و .. وجود داشت.
5- میزان افرادی که عفاف و حیا را رعایت می کنند نسبت به سالهای 58الی 62 کمتر شده یا بیشتر؟ چرا؟