آیا خوزستان غیرقابل سکونت می‌شود؟
اقلیم در حال تغییر است، این را به آسانی می‌توان دریافت. شاهد آن زمستان‌ها معتدل و تابستان‌های داغ است اما آیا تغییرات اقلیمی می‌تواند در آینده مناطقی از کشور ما را غیرقابل سکونت کند؟
صدرنشین گرمترین شهرهای جهان
دمای بالای هوا در شهرهای جنوب کشور به ویژه در استان خوزستان، سبب شده تا این شهرها در رده گرمترین شهرهای جهان قرار بگیرند و رکوردهای تاریخی برجای بگذارند.
برای نمونه در روز دوشنبه ۳۱ تیر ماه، سه شهر امیدیه با دمای ۴۹.۶ درجه سانتی‌گراد، دزفول با دمای ۴۹.۳ درجه سانتی‌گراد و اهواز با دمای ۴۹ درجه سانتی‌گراد صدرنشین گرمترین شهرهای جهان شدند.
این آمار و ارقام چاشنی انتشار مطالبی در فضای مجازی شد که بسیاری از مردم را در جنوب کشور نگران کرد؛ «اهواز از نظر استانداردهای جهانی غیرقابل زیستن است و در ده سال آینده این اتفاق برای کل خوزستان اتفاق می افتد».
اما این ادعا تا چه حد با واقعیت مطابق دارد؟ و در صورت صحت آن، مردم اهواز و خوزستان چگونه می‌توانند در این شهر زندگی کنند؟
غیرقابل سکونت شدن خوزستان مبنای علمی ندارد
محمدجواد اشرفی، سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان می‌گوید: اگر حرفی زده می‌شود، باید دارای مبانی علمی باشد تا بر اساس آن نتیجه‌گیری شود.اگر مرجع رسمی و بر اساس مطالعات چنین مطالبی را منتشر کند، موضوع را بررسی می‌کنیم و اگر متوجه شویم سلامت مردم در خطر است، قطعا موضوع را به مردم اعلام و اقدامات بازدارنده را آغاز می‌کنیم.
خوزستان تا ۵۰ سال آینده مشکل آب ندارد
به گفته وی در چند سال گذشته همه بیان می‌کردند که تا سه سال دیگر خوزستان به کویر تبدیل می‌شود و این استان خشک خواهد شد و قابل زیستن نخواهد بود. همچنین بیان می‌شد که گرد و غبار باعث می‌شود شهر خالی از سکنه شود اما با بارندگی‌های خوب و اقدامات انجام شده، شاهد کاهش اثرات منفی گرد و غبار هستیم.
وی متذکر می شود: اینکه می‌گویند تا ۱۰ سال آینده خوزستان قابل سکونت نیست، صحت ندارد. غیر از آن طبق اعلام رئیس سازمان حفاظت محیط زیست تا ۵۰ سال آینده دو استان در کشور از نظر منابع آبی هیچ مشکلی نخواهند داشت و استوار خواهند ماند که نخستین استان خوزستان است و قطعا این گونه خواهد بود.
متوسط دمای کشور افزایش می‌یابد
اما محمدصادق احدی کارشناس هوا و اقلیم و معاون اسبق دفتر طرح ملی تغییر آب و هوا می‌گوید: ما در دفتر طرح ملی تغییرات آب و هوا در گزارش ملی اول، دوم و سوم، چند مدل جهانی اقلیمی را برای ایران ریزمقیاس نمایی کردیم تا ببینیم در دوره‌های آتی چه اتفاقاتی برای شرایط اقلیمی ایران خواهد افتاد. یعنی وضعیت بارش‌ها، حداقل و حداکثر دما، روزهای ابرناکی، روزهای داغ و روزهای یخبندان چگونه می‌شود.
با این مدل‌ها، ضمن پیش‌بینی شرایط آینده می‌توانیم برای بلندمدت و میان‌مدت برنامه‌ریزی انجام دهیم. به این معنی که سیاست‌گذاران بررسی کنند الگوهای اقلیمی آینده ایران چگونه است و متناسب با آن برای فعالیت‌های توسعه‌ای برنامه‌ریزی انجام شود.
به گفته احدی نتایج این مطالعات نشان داد که در دوره ۲۰۱۰ تا ۲۰۴۰، به جز در مناطقی مانند کوهرنگ، شهرکرد و بخش‌هایی از آذربایجان که شاهد کاهش دما در ارتفاعات هستیم در بقیه مناطق، بطور متوسط حدود ۰.۹ درجه شاهد افزایش دمای ایران خواهیم بود. البته باید دانست که این مدل‌ها همان‌طور که از نام آنها پیداست برای پیش‌بینی و فاقد قطعیت است.
در یک الگو، خوزستان با افزایش ۱.۲ درجه سانتی‌گرادی دما روبه‌رو بود و در الگوی دیگر با افزایش ۰.۶ درجه و در جایی با افزایش ۰.۹ درجه، ولی در مجموع این چند مدلی که بررسی کردیم همه به اتفاق نتیجه را افزایش متوسط دمای کشور اعلام کردند.
افزایش دما نیاز به تغییر سیاست‌ها را ضروری می‌کند
این کارشناس هوا و اقلیم با بیان اینکه این افزایش دما، نیاز به تغییر سیاست‌های برنامه‌ریزی را ضروری می‌کند گفت: برای مثال اگر در خوزستان تاسیساتی یا نیروگاهی داریم که مدل‌های سرمایشی آن با کولر هوایی، تاسیسات نیروگاهی را خنک کند، با افزایش دمای محیط اطراف به ۵۰ درجه، عملا این سیستم قادر به خنک کردن توربین‌ها نخواهد بود.
بنابراین در برنامه‌های توسعه به‌ویژه در مورد پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌هایمان برای آینده در خوزستان باید سیاست‌ها و تجهیزات را به روزرسانی کنیم. یا اگر پروژه‌ای در دست طراحی و ساخت داریم، این طرح‌های اقلیمی را در نظر بگیریم.
به گفته احدی، نکته دیگر این است که اقلیم و محیط‌زیست چیزی نیست که بتوان اتفاقاتی که در آن افتاده را در کوتاه‌مدت و میان‌مدت ترمیم کرد، بلکه به عزم جهانی و بلندمدت نیاز دارد.
با ادامه شرایط کنونی، دمای زمین ۳ و نیم درجه افزایش می‌باید
وی دو دسته راهکار برای بهبود شرایط اقلیم برشمرد؛ یکی پیشگیری و دیگری درمان و در مورد آن توضیح داد: راهکارهای پیشگیری در درجه نخست کنترل انتشار گازهای گلخانه‌ای است که جامعه جهانی باید برای آن کمر همت ببندد. براساس تحلیل‌ها، تعهدات کنونی کشورها که تحت توافق پاریس است با آنچه که بتواند دمای کره زمین را تا دو درجه کاهش دهند تفاوت زیادی دارد و اگر وضعیت کنونی ادامه یابد، دمای کره زمین، ۳ و نیم درجه سانتی‌گراد افزایش خواهد داشت. بنابراین جامعه جهانی باید تعهدات بیشتری در مورد کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای انجام دهد.
باید به‌دنبال انطباق باشیم
معاون اسبق دفتر طرح ملی تغییر آب و هوا با بیان اینکه برای درمان باید ابتدا نقاط آسیب‌پذیر را شناسایی کنیم و به دنبال انطباق باشیم تصریح کرد: این راهکارهای انطباق هم ۱۰۰ درصد موثر نیستند بلکه اثرات سوء را کمتر می‌کنند ولی هیچ وقت نمی‌توانند آن را از بین ببرند.
برای مثال وقتی کاهش بارش‌ها قابل پیش‌بینی است باید به‌دنبال این باشیم که گونه‌های گیاهی شورپسند را کشت کنیم. حتما لازم نیست هندوانه که برای تولید هر کیلوی آن ۲۰ لیتر آب مصرف می‌شود بکاریم و صادر کنیم. بنابراین وزارت جهاد کشاورزی باید یک الگوی کشت و زرع را برای یک دوره میان مدت و بلند مدت ارائه و تدوین کند و کشاورزان را به سمت این الگوها ترغیب کند.
تغییر الگوهای سکونت‌گاهی را جدی بگیرید
احدی با بیان اینکه تغییر الگوهای سکونت‌گاهی نیز از جمله مواردی است که دولت‌ها باید برای آن فکری بکنند، گفت: خالی شدن برخی مناطق از سکنه، خود خطرات بسیاری از جمله تهیدات امنیتی را به‌دنبال خواهد داشت و حتما باید توسط دولت‌ها مدیریت شود. چون اتفاقی که به تازگی شاهد آن هستیم مهاجرت به مناطق خوش آب و هوا مانند شمال کشور است که می‌تواند همین اکوسیستم‌های جنگلی را هم از بین ببرد. اگر کسانی را که در سال‌های اخیر در مناطق شمالی کشور ویلا خریده‌اند آنالیز کنید، می‌بیند که عمدتا از اصفهان، یزد و خوزستان هستند.
افزایش روزهای داغ
وی تاکید کرد: با وجود آنچه گفته شد قطعا نمی‌توان گفت خوزستان در ۱۰ سال آینده قابل سکونت نیست. چون مدل‌های اقلیمی، بین ۱۵ تا ۵۰ درصد عدم قطعیت دارند و این ادعا صحیح نیست. با این وجود یکی از مشکلات موجود افزایش تعداد روزهای داغ است. روزهایی داغ گفته میشوند که متوسط دمای آنها از ۳۰ درجه سانتی‌گراد بالاتر است.
وی ادامه داد: نکته‌ای که کمتر به آن توجه می‌شود تشکیل جزایر حرارتی در شهرهاست. زمانی که در برنامه‌ریزی شهری بارگذاری ها خارج از توان اکوسیستم باشد، مشکلات عدیده‌ای به وجود می آید.
این کارشناس هوا و اقلیم توضیح داد: براثر ساخت و ساز نامناسب و تراکم واحدهای مسکونی، حرارت در برخی مناطق شهر حبس شده و فرصت تخلیه ندارد؛ به‌طوری که اگر متوسط دما ۱ سانتی‌گراد افزایش پیدا کند تشکیل جزایر حرارتی باعث می‌شود دمای محلی بین ۴ تا ۵ درجه سانتی‌گراد افزایش یابد.
همچنین خودروها تنها ۳۰ تا ۴۰ درصد سوخت مصرفی را تبدیل به انرژی حرکتی می‌کنند و بقیه به‌صورت گرما به هدر می‌رود. همین حجم بالای خودروها خود مانند این است که هزاران بخاری متحرک در سطح شهر در حال حرکت باشد و این خود افزایش مضاعف دما را موجب می شود.
وی در پاسخ به این سوال که آیا شهری وجود دارد که توانسته باشد با استفاده از تکنولوژی یا روش‌های خاص گرمای محیط را تعدیل کند توضیح داد: خیر. نکته این است که توان بشر در برابر توان طبیعت قابل مقایسه نیست. مقابله با تغییر اقلیم در توان بشر نمی‌گنجد که ما بتوانیم دمای یک شهر را خنک کنیم. اگرچه برخی مناطق دنیا با ایجاد پوشش گیاهی و درختان انبوه در اطراف شهرها یا ایجاد دریاچه‌های مصنوعی البته به‌صورت علمی اقداماتی برای تلطیف هوا انجام می‌دهند.
