واشنگتن در حال سوراخ‌کردن دیوار تحریم!
این روزنامه آمریکایی بامداد چهارشنبه به نقل از شش مقام آمریکایی نوشت: اوایل این هفته دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، در نشستی که در اتاق بیضی کاخ سفید با مشاوران خود برگزار کرد، با استدلال استیو منوچین، وزیر دارایی خود، برای تمدید معافیت‌های باقی‌مانده هسته‌ای ایران موافقت کرد.
به گفته این شش مقام آمریکایی، در‌حالی‌که مایک پمپئو، وزیر امور خارجه و جان بولتون، مشاور امنیت ملی ترامپ، به‌شدت مخالف تمدید این معافیت‌ها بودند، منوچین استدلال کرد در صورت لغو این معافیت‌ها، واشنگتن مجبور است روسیه، چین و شرکت‌های اروپایی را که در پروژه‌های هسته‌ای ایران فعال هستند، تحریم کند. ترامپ اردیبهشت سال گذشته خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد و تحریم‌های رفع‌شده به واسطه این توافق را بازگرداند. تحریم‌های آمریکا در دو مرحله در مرداد و آبان سال گذشته اعمال شد؛ اما معافیت‌های هسته‌ای همچنان تمدید شد تا اینکه در اردیبهشت سال جاری و هم‌زمان با سالگرد خروج واشنگتن از برجام، دو مورد از این معافیت‌ها لغو شد. آمریکا هرچند معافیت‌های مربوط با همکاری هسته‌ای اتحادیه اروپا، چین و روسیه با ایران را تمدید کرد؛ اما از تمدید معافیت انتقال آب سنگین مازاد به عمان و مبادله اورانیوم غنی‌شده با کیک زرد اجتناب کرد؛ این موارد در متن برجام ذکر شده بود.
اجرای یکی از مفاد برجام
آنچه اکنون مطرح شده است، از نتایج مذاکرات برجام بود. به عبارت دقیق‌تر، پیوست سوم «برنامه جامع اقدام مشترک» به مسئله «همکاری‌های هسته‌ای» بین ایران و امضاکنندگان توافق اختصاص یافته است. در بند اول از بخش «کلیات» این پیوست آمده است: «ایران و ۵+۱ تصمیم گرفتند در کنار سایر موارد، هرکجا مقتضی باشد و بدون لطمه به موافقت‌نامه‌های دوجانبه موجود، ازجمله از طریق همکاری‌های فنی آژانس، در حوزه‌های مختلف صلح‌آمیز هسته‌ای که در چارچوب این برجام قرار گرفته باشد، همکاری کنند؛ چنان‌که در این زمینه به تفصیل آمده است». در این پیوست، شرح داده می‌شود: اعضای ۵+۱ متقبل می‌شوند در زمینه‌هایی شامل «رآکتور‌های پیشرفته تحقیقاتی و قدرتی آب سبک و تأسیسات، فناوری‌ها و تجهیزات وابسته»، «پروژه مدرن‌سازی اراک»، «تأمین سوخت جدید»، «فعالیت‌های تحقیق و توسعه»، «ایمنی هسته‌ای» و «امنیت هسته‌ای» با ایران همکاری هسته‌ای داشته باشند.
اخلال در کارزار فشار حداکثری، تصمیم یا اجبار؟
اگر آنچه واشنگتن‌پست گزارش داده است به واقعیت بپیوندد، گامی برخلاف جهت کارزار «فشار حداکثری» برداشته خواهد شد. این کارزار که با پیگیری حامی اصلی آن، بولتون، راهبرد ایالات متحده در قبال ایران در بیشتر دوران ترامپ بوده است، بنا بوده با استفاده از تمام ابزار‌های در دسترس، حداکثر فشار اقتصادی و سیاسی ممکن را به ایران وارد کند تا این کشور را مجبور کند خواسته‌های آمریکا را بپذیرد. تمدید معافیت‌های هسته‌ای، در تضاد با چنین رویکردی قرار می‌گیرد. چنین تصمیمی ممکن است نشانه دیگری از بی‌اعتقادشدن ترامپ به این راهبرد به‌طور خاص و به مسیر ترسیم‌شده از سوی بولتون به‌طور عام باشد.
به اعتقاد برخی تحلیلگران، هدف نهایی ترامپ از این راهبردها، اجبار ایران به پذیرش خواسته‌ها در مذاکره است؛ اما مسیری که با طراحی بولتون پی گرفته شده است، به تقابل سیاسی و نظامی بیشتر منجر می‌شود. اخبار جسته‌وگریخته‌ای از اظهار نارضایتی علنی و غیرعلنی ترامپ از وضعیت پرونده ایران از سال گذشته می‌رسید؛ اما جدی‌ترین نمونه این تضاد خواسته‌ها، زمانی بود که ترامپ اعلام کرد در واکنش به ساقط‌شدن پهپاد آمریکایی به دست ایران در اواخر خرداد امسال، عملیاتی برای حمله به ایران طراحی شده بوده که او دستور عملیات را لغو کرده است.
برخی رسانه‌های آمریکایی گزارش دادند ترامپ بعد از اتخاذ تصمیم اقدام نظامی علیه ایران در نتیجه رایزنی با تیم سیاست خارجی‌اش، در نتیجه گفتگو با مشاوری خارج از کاخ سفید، از این تصمیم منصرف شده است. کمی بعدتر چند رسانه شامل ایندیپندنت خبر دادند ترامپ در گفتگو با نزدیکانش رویکرد بولتون و باقی مشاوران را «مشمئزکننده» خوانده است و گفته آنها می‌خواهند رئیس‌جمهور را به سمت جنگ ببرند. ناکامی‌های تیم سیاست خارجی دولت در پرونده‌هایی مانند ونزوئلا نیز از دلایل کاهش اعتماد ترامپ به بولتون ذکر شده است.
از سوی دیگر، ممکن است این تصمیم حاصل اذعان دولت آمریکا به محدودیت‌هایی باشد که در اعمال فشار به دیگر کشور‌ها دارد. چند هفته پیش پولیتیکو گزارش داده بود دولت مشغول بررسی صدور دوباره معافیت واردات نفت از ایران برای چین است.
طبق این گزارش، استدلال تیم اقتصادی دولت برای این تصمیم، آن بوده که چین قصد ندارد از واردات نفت ایران دست بکشد و اگر راهی برای معاف‌دانستن چین از تحریم‌ها تنظیم نشود، آمریکا یا باید اقدامات مجازاتی علیه چین اتخاذ کند یا تخطی آشکار چین از خواست خود را بدون واکنش باقی بگذارد. معافیت‌هایی که حالا واشنگتن‌پست از بازگشت آنها خبر می‌دهد نیز ممکن است حاصل بی‌نتیجه‌شدن تلاش کاخ سفید برای اقناع متحدان و رقبایش باشد.
نتیجه رایزنی‌های اروپایی با واشنگتن
از اخبار پیشین چنین برمی‌آید که اروپا نیز در روند اتخاذ این تصمیم نقش‌آفرینی کرده است. روز‌های گذشته، پایگاه خبری المانیتور به نقل از منابع آگاه مدعی شده بود طرف‌های اروپایی برجام با مقامات آمریکایی درباره معافیت‌های تحریمی در موضوع سایت فردو و رآکتور اراک گفتگو کرده‌اند. منابع آگاه گفتند دیپلمات‌های سه کشور اروپایی طرف برجام، شامل انگلیس، فرانسه و آلمان، به‌تازگی با مقامات وزارت امور خارجه و شورای امنیت ملی آمریکا درباره معافیت‌های تحریمی مرتبط با سایت فردو و رآکتور اراک دیدار کرده‌اند.
مقام‌های اروپایی گفته‌اند در این رایزنی‌ها پاسخ‌های متناقضی از طرف دولت آمریکا دریافت کرده‌اند. به گفته آنها، شورای امنیت ملی عموما با تمدید این معافیت‌ها مخالف است؛ اما وزارت امور خارجه گفته است متحدان اروپایی خواهان تمدید معافیت‌ها هستند و از این موضوع خرسند خواهند شد. از دید برخی ناظران، این ممکن است نشانه‌ای از تلاش اروپایی‌ها در عمل به وعده‌هایشان باشد.
مقامات اروپایی مدت‌هاست در گفتگو‌های دوجانبه با ایران و موضع‌گیری‌های عمومی تأکید می‌کنند در تلاش‌اند تا برای نجات برجام و رسیدگی به مواضع ایران، با واشنگتن تعامل کنند. به‌نتیجه‌رسیدن رایزنی‌هایی که المانیتور گزارش داده می‌تواند علاوه‌بر نشانه‌ای از تصمیمات کاخ سفید، حاوی این پیام به ایران نیز باشد که رویکرد اروپایی‌ها، چنان‌که گاهی مقامات وزارت خارجه ایران اشاره می‌کنند، «از حرف فراتر» هم رفته است.
تماس دوباره مکرون و روحانی
این در حالی است که سه‌شنبه‌شب، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، تماسی تلفنی با حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران داشت. محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهوری، در گفتگو با خبرنگاران در‌این‌باره توضیح داد: «دیشب تماسی که آقای مکرون با آقای روحانی داشتند، نزدیک به صد دقیقه به طول انجامید که این موضوع نشان‌دهنده آن است که ما هم در منطقه و هم در دنیا منطق داریم و در دیدگاه‌هایی که مطرح می‌کنیم هم درباره مسائل امنیتی و هم در رابطه با سایر مسائل حرف برای گفتن داریم». در دو ماه اخیر این چهارمین بار است که مکرون با روحانی تماسی تلفنی دارد.
کاخ الیزه با انتشار بیانیه‌ای، با اشاره به گفت‌وگوی تلفنی رؤسای‌جمهور ایران و فرانسه تأکید کرد: «این وظیفه فرانسه است که برای موافقت تمام طرف‌های برجام با یک مذاکرات باز تلاش کند». کاخ ریاست‌جمهوری فرانسه با انتشار این بیانیه گفت: مکرون در این تماس با روحانی به گفتگو و رایزنی پرداخته و بر خواست خود برای کاهش تنش میان ایران و آمریکا تأکید کرده است.
به گزارش ایسنا، روحانی در این تماس نتایج سفر نماینده ویژه خود به فرانسه را مثبت ارزیابی کرده و بر ادامه گفتگو‌ها در مسیر اجرای کامل تعهدات طرفین در برجام تأکید کرده است. مکرون نیز در مقابل، سفر نماینده ویژه روحانی به فرانسه را مثبت ارزیابی کرده است. رئیس‌جمهور ایران در این تماس بار دیگر به تحقق‌نیافتن منافع اقتصادی برجام برای ایران و تلاش ناکافی اروپا در‌این‌باره اشاره کرده و گفته است پایبندی کامل ایران در شرایطی که طرف مقابل به تعهدات عمل نمی‌کند، «برای ملت ایران پذیرفتنی نیست». مکرون وعده داده است که «همه تلاش خود را برای تأمین منافع ایران در برجام به کار خواهیم گرفت». او همچنین در پاسخ به حرف‌های مکرون درباره تلاش برای کاهش تنش گفته است ایران از هر ابتکاری «در دستیابی به راه‌حل‌های عادلانه» استقبال می‌کند.
ایران: با ادامه این وضعیت، گام سوم کاهش تعهدات را برمی‌داریم
اما از آنچه مقامات ایران در هفته‌های اخیر مطرح کرده‌اند به نظر می‌رسد این اتفاق حداکثر حسن نیت طرف اروپایی را به ایران نشان دهد و تأثیری در اقناع ایران در جهت توقف روند کاهش تعهداتش نداشته باشد. ایران از اردیبهشت امسال، بعد از گذشت یک سال از خروج آمریکا از برجام اعلام کرد دیگر طرف‌های برجام تعهد کافی به مفاد این توافق نداشته‌اند و طبق یکی از بند‌های توافق که واکنش متقابل به عمل ناکافی به تعهدات را پیش‌بینی کرده‌است، ایران به صورت گام‌به‌گام روند کاهش تعهدات به برجام را کلید می‌زند. ایران در گام اول از سقف ۳۰۰ کیلوگرم ذخیره‌سازی اورانیوم غنی‌شده عبور کرد و در گام دوم از سقف ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی گذشت. مقامات ایران تأکید داشته‌اند اقدامات در راستای کاهش تعهدات در صورت عمل امضاکنندگان به تعهدات برگشت‌پذیر خواهند بود.
مقامات ایران، توقعات خود را برای توقف روند کاهش تعهدات تصریح کرده‌اند. در آخرین موضع‌گیری در‌این‌باره، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران، دیروز در جمع خبرنگاران گفت: ایران در شرایط موجود حتما گام سوم را عملی خواهد کرد: «آقای روحانی، همکاران بنده و خود بنده اعلام کرده‌ایم که کار‌های اروپا تا امروز هیچ تناسبی با تعهدات و توقعات آنها ندارد؛ پس اگر می‌خواهند توقعات خود را عملی کنند باید به تعهدات خود که همان فروش نفت، حمل‌و‌نقل نفت و بازگشت پول نفت ایران است، برگردند». ظریف اضافه کرد: «ما در حال حاضر از تعهدات آنها درخصوص سرمایه‌گذاری در ایران چشم‌پوشی می‌کنیم ولی لازم است تعهدات اولیه خود را عملی کنند».
ظریف در صحبت‌های خود صراحتا عملیاتی‌شدن اینستکس را از جمله توقعات ایران خواند: «اروپا تعهداتی هم در داخل خود برجام و هم پس از خروج آمریکا از برجام دارند و ما این مسئله را برای آنها تشریح کردیم که این تعهدات داده شده، اما اجرا نشده است. اینستکس هم یک مرحله مقدماتی بوده و هنوز عملیاتی نشده است و اگر هم عملیاتی بشود باید پول نفت وارد این سامانه شود و نباید این‌طور باشد که اینستکس وسیله‌ای برای اجرای دستورات آمریکا شود». او افزود: «اینستکس ابزاری برای اجرای تعهدات اروپا است و معلوم است که این سازوکار نمی‌تواند همکاری اروپا را داشته باشد و اروپا باید این جرئت را به خود بدهد که به تعهدات خود عمل کند».
پیش‌تر، بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران نیز فروش نفت از طریق اینستکس را از ملزومات اساسی کارایی آن عنوان کرده بود. زنگنه، اوایل تیر در‌حالی‌که برای اجلاس اوپک در وین بود، به خبرنگاران گفت: اینستکس بدون واریز پول نفت پاسخ‌گو نیست: «اگر اینستکس را به عنوان یک عملیات در نظر بگیرند، بدون واریز مطمئن پول به آن یا با واریز سه یا چهار میلیون دلار یا یورو، این سازوکار پاسخ‌گو نیست؛ باید پول نفت به آن واریز شود».
اواخر تیرماه زنگنه بار دیگر تأکید کرد: «در صورتی این راهکار اروپایی جواب می‌دهد که از طریق آن پول نفت به کشور بیاید اگر انتقال پول نفت با استفاده از اینستکس نشود، اینستکس معنایی ندارد». عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی نیز در‌این‌باره گفته بود: «اگر هم اروپا موقتا محذوراتی در خرید نفت ایران دارد، یک خط اعتباری بلندمدت با بازپرداخت آتی نفتی، یک راه‌حل موقت قابل بررسی است. خود اروپایی‌ها هم در مذاکرات اشاره‌ای به راه‌حلی شبیه به این داشته‌اند».
وزیر خارجه ایران، دیروز همچنین درباره گفت‌وگوی رؤسای جمهور ایران و فرانسه نیز اشاره کرد: «ما مطرح کرده‌ایم که آمریکا باید تعهدات خود را اجرائی کرده و از تروریسم اقتصادی و اعمال فشار برای متوقف‌شدن فروش نفت ایران دست بردارد. اروپا هم تعهداتی دارد که باید آن را اجرائی کند». او ادامه داد: «صحبت روحانی با مکرون در این زمینه است و مکرون هم اعلام کرده است هم با آمریکا و هم در داخل اروپا در حال رایزنی است. ما هیچ‌گاه مخالف گفتگو نیستیم و گفتگو با مکرون و سایر اعضای اروپایی برجام و ۱+۴ را ادامه می‌دهیم».
