راز ساعتی که در دل طغرل نهفته است
برج طغرل در شرق آرامگاه ابن بابویه در خیابان ابن بابویه شهر ری واقع شده است و از آثار به جا مانده از دوره سلجوقیان می‌باشد و در برخی متون این محل، برج خلیفه یزید نامیده شده است.
به نوشته قزوینی رازی، طغرل در ری درگذشت و در گورخانه‌ای پر زینت مدفون شد و در برخی متون از دفن افراد دیگر آل سلجوق، همچون آلب ارسلان و طغرل سوم نیز در آرامگاه طغرل اول یاد شده است. از این‌رو می‌توان از آن به عنوان آرامگاه خانوادگی سلجوقیان یاد کرد.
ارتفاع برج بدون احتساب گنبد مخروطی شکلی که امروزه اثری از آن نمانده در حدود ۲۰ متر است، به عقیده برخی از کارشناسان این برج شبیه عقربه‌های ساعت بوده و می‌توان از روی تابش آفتاب بر روی کنگره‌های آن زمان را تشخیص داد.
برج طغرل از دیرباز، جهانگردان و پژوهشگران را به خود جلب کرده است و در سفرنامه‌ها به نام برج طغرل یا برج ری اشاره شده است.
معماری برج
برج در حال حاضر دارای دو ورودی جنوب شرقی و شمال غربی است. سر در ورودی جنوب شرقی یا سر در اصلی پر نقش و نگار و تا اندازه‌ای از بدنه برج بیرون آمده است.
سعی معمار بر آن بوده که به تناسب و تقارن نقشه پره‌ای برج صدمه‌ای وارد نیاید. از این رو، ورودی را در فضای میان دو پره ایجاد کرده است، اما در کل نقشه از هماهنگی و توازن گنبد قابوس برخوردار نیست. این ورودی طاقی ضربی دارد که از داخل، نوع چیدن آجرها به شکل جناغی است.
بر پیشانی سر در نیز تزیینات زیبایی وجود داشته که پس از تعمیر، اثری از آن باقی نمانده است و جای آنها لوحی مرمری با تاریخ ۱۳۰۱ هجری قمری در قاب‌بندی مستطیل نصب شده است.
این ورودی با ترکیبی ماهرانه و طاقچه‌سازی‌ها نمایشگر شیوه کاملاً معمارانه است، قاب‌بندی‌های تو در تو نمونه ساده‌تری از تزیینات مشابه آن در یادمان سمیران (طارم) است.
در گذشته ردیفی از طاس‌های تقریبا با سطح صاف در قاب بالای سر در قرار داشته است، شکلی که این برج را به یادمان‌های دیگر سلجوقی در شمال غرب ایران، مانند جامع دماوند، بنای پیر تاکستان و برج نقاره‌خانه در ری پیوند می‌دهد.
ساعت برج
برج طغرل علاوه بر این ویژگی فوق‌العاده، ویژگی منحصر به فرد دیگری در خود نهفته دارد که سرود زیبای اندیشه استاد سازنده خود را جلوه گر می‌کند و آن ساعت آفتابی منحصر به فردی است که در دل کنگره‌های آن پنهان دارد که شاید مورد مشابه آن در تاریخ علم کمتر یافت می‌شود.
همان طور که ذکر شد، حول این برج از نمای بیرونی ۲۴ کنگره با زاویه حاده جلوه گر شده که اگر در روبروی درگاه آن بایستید گویی شیری با دهانی باز به شما می‌نگرد.
در دقت در این بنا از آنجا که این کنگره‌ها دور تا دور این اثر را فرا گرفته به گونه‌ای خاص طراحی شده که اگر چنانچه طلوع آفتاب اتفاق بیافتد در جانب شرق بنا کم کم یکی از کنگره‌ها روشن می‌شود و آفتاب درون آن می‌تابد، اگر نیم ساعت از طلوع آفتاب بگذرد؛ نصف کنگره روشن می‌شود و اگر یک ساعت از طلوع خورشید بگذرد، یک کنگره به طور کامل روشن می‌شود.
اگر چنانچه دو ساعت بگذرد و کنگره روشن می‌شود، همین طور اگر سه ساعت بگذرد سه کنگره تا هنگامی که به لحظه‌ای می‌رسیم که خورشید روی نصف النهار منطقه قرار می‌گیرد، یعنی بیشترین ارتفاع خود را از افق دارد، در این هنگام خورشید درست در بالای سر در جنوبی برج قرار می‌گیرد.
اگر چنانچه خورشید از لحظه ظهر زوال پذیر و به جانب غرب گرایش یابد حال کنگره‌های جانب غرب شروع به روشن شدن می‌کند.
کاربردهای دیگر برج
این برج علاوه بر آنکه با داور فرزانگان و دلاوران عصر خود می‌باشد، استاد سازنده آن کاربردهای دیگری را در جاودانه ساختن آن به کار برده و معماری پنهانی را برای پی بردن به اسراری با آن عجین کرده است.
از جمله کاربرد دیگر این برج استفاده در شب های تار با استفاده از روشن کردن آتش بر باروی بلند آن برای راهنمای مسافران جاده ابریشم که از جانب خراسان به جانب ری می‌آمدند، بوده و در روز احتیاجات گاهشماری مردم را مرتفع نموده است.
