"بانوی سردار"؛ از واقعیت تا تخیل

سرویس فرهنگی*- اخیرا شبکه 3 اقدام به بازپخش سریال «بانوی سردار» که قبلاً از شبکه استانی جهار محال بختیاری پخش شده نموده است. پخش این مجموعه‌ی تلویزیونی واکنش‌های متفاوتی در فضای مجازی را در نفی و اثبات موضوع به دنبال داشت. پیش از بیان هر نکته‌ای دراین مورد باید اذعان کرد که نقد به مفهوم تخریب و یا فقط بیان عیب‌ها نیست بلکه در یک نقد منصفانه و علمی محاسن و معایب موضوع یکجا بیان می‌گردد. اصولاً برای واکاوی یک موضوع اجتماعی یا تاریخی نیاز به احاطه کامل علمی و فنی بر ان موضوع است. نقد و بررسی سریال بانوی سردار نیز به عنوان یک موضوع تاریخی و فرهنگی از این قاعده مستثنی نیست و بایستی با تسلط کامل تاریخی، جغرافیایی و هنری به تبیین این مجموعه پرداخته شود تا به هدف نقد که همان بیان حقیقت و پرداختن بهتر و دقیق‌تر به موضوعات تاریخی در آینده است برسیم.

از جهتی باید از سیمای جمهوری اسلامی تقدیر نمود که برای اولین بار هر چند ناقص و پر از ایراد و ابهام به یکی از اسطوره‌های بختیاری پرداخته است. اگر چه هنوز چند قسمت از این سریال بیشتر پخش نشده و هرگونه قضاوت ممکن است پیش‌داوری محسوب گردد، اما ضمن احترام به تمام دست اندرکاران این ‌ی تلویزیونی، ذکر برخی از محاسن و معایب سریال جهت تنویر افکار علاقمندان خالی از لطف نیست.

الف- محاسن

1-موسیقی تیتراژ، پایانی و متن سریال بسیار فاخر و از نظر مضمون و محتوا بیانگر رشادتهای دلاورمردان و شیرزنان بختیاری که در پهنای طبیعی و دشواریهای سیاسی و حوادث مرگبار همیشگی روزگاران مقاومت و پایداری کرده‌اند و خدنگ‌وار در بستر تاریخ و زندگی نسلی پس از نسلی زیسته و سرافراز مانده‌اند.

2-نغمه‌ها و آواهای ماندگار سلطان آواز بختیاری با لحن بعضاً حزن‌انگیز از جلوه‌های دلنشین و بسیار زیبای این مجموعه است.

3-پرداختن به موضوعاتی نظیر سوارکاری، تیراندازی زنان و مردان بختیاری و به تصویر کشیدن بخش‌های از سرزمین بحتیاری-بهشت گمشده-جلوه‌های زیبا و حیرت‌انگیز سریال است که هر بیننده‌ای را محو تماشای این صحنه‌ها می‌نماید.

اگر چه این محاسن، قسمت‌های جذاب و دیدنی سریال است، باید اذعان نمود که این موارد بیشتر به فرهنگ، سنن، جغراقیا و خصلت‌های ذاتی قوم بختیاری برمی‌گردد و به دست اندرکاران سریال ارتباطی ندارد.

ب-معایب

ایرادها و معایب این مجموعه‌ی تلویزیونی را می‌توان در دو جنبه مورد بررسی قرارداد: ایراداتی که به شکل و ساختار ظاهری سریال بر می‌گردد(ایرادات شکلی) و ایراداتی که به محتوا و متن سریال وارد است (ایرادات محتوایی)

1-ایرادهای شکلی

گویش بازیگران (گویش استفاده شده در سریال) با گویش و لهجه بختیاری سنخیتی ندارد، اگر چه از زمان این واقعه تاکنون قریب یک قرن می‌گذرد و گویش بختیاری‌ها دچار تغییرات زیادی شده است، اما زبان گفتاری سریال حتی با گویش و لهجه کنونی بختیاری هم مشابهتی ندارد.

فضای مکانی و زمانی سریال، ادبیات گفتاری آنان با زمان واقعه متفاوت است. بهتر بود، از بازیگران و کارشناسان بختیاری یا از کسانی که بر جزئیات مکانی، تاریخی و گویشی احاطه و تسلط داشتند، استفاده می‌شد.

پوشش بازیگران با لباس و پوشش کنونی بختیاری-چه برسد به صد سال قبل –سنخیت نداشته و ندارد.

تاکید بر باورها و سنت‌ها(عرفی یا اعتقادی) اگر چه پسندیده است، اما به نوعی دخالت ذهنیات و فضای کنونی در متن سریال است که باعث دور شدن از حقیقت و تحریف تاریخ می‌شود.

دکلمه‌ها و دیالوگ‌های بانوی سردار و اشعاری که بر زبان می‌آورد، از زیبای سریال می‌کاهد و تناسبی با حال و هوای سریال ندارد.

غارت و غارتگری دربین جماعتی اندک از اقوام مرسوم بوده و موضوعی غیرقابل انکار است، اما به گونه‌ای که در سریال مطرح شده، نوعی کم‌لطفی و دهن‌کجی و بد جلوه دادن است، که با روحیات سلحشوری و مردانگی بختیاری‌ها تناسبی نداشت و اصولاً نیازی به تصویر کشیدن این صحنه‌ها هم نبود.

2- ایرادهای ماهیتی

بارزترین ایراد سریال، از نظر ماهیتی این است که ماهیت و محتوای سریال از حقیقت تاریخی فاصله گرفته و آمیخته به نوعی تخیل و احساس گردیده است. وارونه جلوه دادن حقایق تاریخی و یا آمیختگی تاریخ با تخیل و احساس باعث شده تا این حقیقت تاریخی رنگ و صبغه افسانه به خود بگیرد و به یک افسانه تبدیل شود؛ تا جایی که بی بی مریم تاریخی-این اسطوره ملی بختیاری-با بی بی مریم سریال کاملا ًمتفاوت باشند. اتکاء به تاریخ شفاهی غیرمستند، عدم استفاده از منابع دسته اول، مشورت نگرفتن از مطلعین تاریخ بختیاری، عجله در تدوین، سطحی‌نگری، قهرمان‌پروری، تخیل و احساس باعث این تحریف شده است.

عدم احاطه وتسلط عوامل سریال به تاریخ حتی در بدیهی‌ترین و ابتدایی‌ترین مسایل نظیر، سن محمدعلی خان که دو سال بزرگتر از علیمردان خان بوده-در متن سریال علیمردان را بزرگتر معرفی نموده-کاملاً مشهود است و یا انگلسیها در حد فاصل سورشجان تا چغاخور به دنبال کدامین مخازن نفتی می‌گشتند؟ تمرین" چلوگه بازی" با رقص چوب بازی بختیاری، کدامین سنخیت را دارد؟... و موارد فراوان دیگر که بیان آنها موجب اطاله و تفصیل می‌شود دلیل بر اثبات این تحریف و وارونگی –احتمالاً از سر بی‌اطلاعی و ناخواسته-است.

مطابق یک اصل علمی و پژوهشی هر موضوعی را باید در ظرف زمان و مکان خود سنجید و تحلیل کرد  نه اینکه با نگاه و ذهنیت امروزی به تحلیل یک رویداد در صد سال و اندی قبل پرداخت، چنانکه دست اندرکاران سریال بانوی سردار این‌گونه عمل نموده‌اند و عملکرد بی بی مریم در این سریال با ذهنیات و فضای حاکم بر جامعه مطابقت دارد، به طوری که در قسمت‌هایی از این سریال ببیننده حس می‌کند کلاس معارف و یا درس اخلاق است.

*عزت‌اله عبدالهی نوروزی