تبعیض در تخصیص یارانه‌ها؛ ۹۸۷ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان به چه کسانی می‌رسد؟

۱۳۰۰ هزار میلیارد تومان؛ میزان کل یارانه‌ای است که دولت تا پایان سال ۹۸ به شکل‌های مختلف پرداخت خواهد کرد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که ثروتمندان جامعه بسیار بیشتر از اقشار کم درآمد از این یارانه‌ها برخوردار هستند. به همین دلیل، یکی از اصلی‌ترین محورهای اصلاح بودجه سال ۹۹ تغییر در این نظام یارانه‌هاست.

هر سال چقدر یارانه پرداخت می‌شود؟

طرح اصلاح ساختاری بودجه چهار بخش درآمدزایی پایدار، هزینه کرد کارا، ارتقای ثبات، توسعه و عدالت را در برمی‌گیرد. این چهار هدف، تنها از دو راه اصلاح نظام یارانه پنهان انرژی و اصلاح سیاست‌های حمایتی کالاهای اساسی امکان‌پذیر است.

در حال حاضر یارانه‌های بودجه‌ای، ۲۲ درصد از کل منابع بودجه را به خود اختصاص داده‌است. میزان کل یارانه هایی که دولت هر سال پرداخت می‌کند، ۱۳۰۰ هزار میلیارد تومان است. از این میزان، ۹۸۷ هزار میلیارد تومان آن یارانه پنهان است. ۱۰۰ هزار میلیارد تومان نیز به عنوان یارانه بودجه‌ای و ۱۴۰ هزار میلیارد تومان به عنوان یارانه فرابودجه‌ای پرداخت می‌شود.

مجموع یارانه‌ پنهان در حوزه انرژی ۸۹۸ هزار میلیارد تومان است که تنها ۵۴۱ هزار میلیارد تومان از آن برای گاز طبیعی و ۴۳۶ هزار میلیارد تومان متعلق به فرآورده‌های نفتی است.

در کل جهان از نظر پرداخت یارانه‌های پنهان انرژی در رتبه اول قرار دارد. بر اساس آمار سازمان بین‌المللی انرژی ایران سالانه ۷۰ میلیارد دلار یارانه برای سوخت‌های فسیلی می‌پردازد. بعد از ایران در جایگاه دوم عربستان سعودی و چین قرار دارند که حجم یارانه پنهان سوخت این کشورها، حدود ۴۵ میلیارد دلار است.

این یارانه‌ها از یک طرف هزینه‌های سنگینی را به دولت تحمیل کرده است و از طرف دیگر نتوانسته اند که به هدف خود یعنی توانمندسازی اقشار کم‌تر برخوردار جامعه برسند.

مسعود خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی تهران چند وقت پیش اعلام کرده بود که تنها در مورد سوخت، ثروتمندان جامعه ۲۳ برابر بیشتر از دیگر اقشار از یارانه برخوردارهستند. خوانساری در یادداشتی گفته بود: «طبق برآورد سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در سال ۸۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان پرداخت می‌شود. سهم یارانه انرژی نیز از این عدد قابل‌توجه است. در شرایطی که کل وابستگی اقتصاد کشور به نفت حدود ۲۰۰ هزار میلیارد تومان است، آیا نمی‌شود به تدریج از کل اعتباراتی که به‌عنوان یارانه پرداخت ‌می‌شود، یک‌چهارمش را در بودجه صرف کنیم و یک‌چهارم را هم به‌صورت نقدی به دهک‌های آسیب‌پذیر جامعه بدهیم تا بتوانیم ساختار اقتصادی کشور را اصلاح کنیم؟ ورود به این عرصه نیاز به شجاعت و اقتدار دارد. محافظه‌کاری بیش از اندازه و توجه به برخی تحلیل‌ها که به وضوح آدرس غلط به تصمیم‌گیر می‌دهند، موجب شده تا مهم‌ترین اصلاح ساختاری اقتصاد ایران معطل بماند و همزمان منابع کشور هدر رود و مردم هم ناراضی‌تر از قبل شوند.»

رئیس اتاق بازرگانی تهران ادامه داد: «طبق آمارهای رسمی در سال ۱۳۹۷ در بخش یارانه سوخت ۱۲۳ هزار میلیارد تومان تنها به‌عنوان یارانه بنزین، ۱۳۰ هزار میلیارد تومان به‌عنوان یارانه گازوئیل و ۲۸۰ هزار میلیارد تومان برای گاز طبیعی پرداخت شده و در مجموع تنها یارانه این سه نوع انرژی ۵۳۳ هزار میلیارد تومان بوده است. حالا تصور کنید اگر این اعداد به تولید بیایند، چقدر ‌می‌توانند اثرات مثبتی داشته باشند و به اصلاح ساختار اقتصادی منجر شوند.»

چقدر تبعیض در تخصیص یارانه‌ها وجود دارد؟

بررسی جزئیات گزارش مرکز آمار از میزان هزینه خانواده‌ها در دهک‌های مختلف، نشان می‌دهد که ثروتمندترین‌های جامعه ۱۴ برابر بیشتر از فقیرترین‌ها هزینه می‌کنند. در سال ۹۷، دهک اولی‌ها که کم‌درآمدترین‌های جامعه به حساب می‌آیند، ماهانه یک میلیون تومان هزینه کردند؛ در حالی‌که دهک دهمی‌ها یعنی ثروتمندترین افراد به طور میانگین در کل کشور ماهانه ۱۴.۵ میلیون تومان هزینه داشتند. به این ترتیب نسبت هزینه ۱۰ درصد ثروتمند به ۱۰ درصد فقیر جامعه در سال ۱۳۹۷ به رقم ۱۴.۵رسیده که این رقم بیشترین سطح در دهه ۹۰ محسوب می‌شود. بررسی جزئیات آمارها از دهه هشتاد تا کنون نیز نشان می دهد که طی ۵ سال اخیر، شکاف میان خانوارهای پردرآمد و کم‌درآمد افزایش یافته است.

به گواه اقتصاددان‌ها، کارشناسان اقتصادی و اجتماعی و مقامات مسئول، یکی از اصلی‌ترین دلایل افزایش اختلاف طبقاتی، وضعیت فعلی نظام یارانه‌ای بوده‌است.

تبعیض در برخورداری از یارانه‌ها تنها محدود به بنزین و اختلاف ۲۳ برابری نیست. در یارانه‌هایی که به دارو اختصاص داده می‌شود، دهک دهم ۱۹.۵ برابر دهک اول از یارانه دولتی برخوردارند. برخورداری ثروتمندترین‌های جامعه نسبت به فقیرترین‌ها از یارانه کالاهای اساسی نیز ۴.۷ برابر بیشتر است. نسبت بهره‌مندی دهک دهم به دهک اول در یارانه برق ۳.۶ برابر و در یارانه گاز نیز ۲.۵ برابر است.

در نتیجه، انتفاع مردم از یارانه‌های دریافتی با هزینه دولت در زمینه یارانه پرداختی همسان نیست. در شرایطی که معیشت مردم به واسطه پیامدهای تحریم‌های ظالمانه در تنگنای سختی قرار دارد و بودجه دولت برای حمایت از معیشت و تولید بسیار محدود است، هدررفت منابع کشور بسیار نامطلوب‌تر است.

این در حالی‌است که اسناد بالادستی، یعنی سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، قانون هدفمند کردن یارانه‌ها و قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بر حمایت هدفمند از معیشت و تولید و لحاظ مصالح عامه در مورد انفال و ثروت‌های ملی تاکید دارند.