۴۰۰ میلیارد دلار زیر خاکی
اکنون رضا دهقان، معاون امور توسعه و مهندسی مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران می‌گوید با همکاری شرکت‌های داخلی، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها زمینه‌های این کار در حال فراهم شدن است. اما چگونه؟ دهقان به این سؤال پاسخ می‌دهد.
برنامه‌ای برای افزایش ظرفیت تولید نفت خام در دوران تحریم دارید؟
بله. ظرفیت‌سازی برای تولید نفت همواره در برنامه‌های شرکت ملی نفت بوده و هست. از برنامه عقب هستیم اما کار در این خصوص در حال انجام است. افق دستیابی به اهدافی که قبلاً اعلام می‌شد، به دلیل شرایط خاص کشور که از کنترل ما هم خارج بود، در بازه طولانی تری محقق خواهد شد.
از چه طریقی می‌خواهید این کار را انجام دهید؟
به دو روش افزایش تولید از محل توسعه‌های جدید و همینطور افزایش ضریب بازیافت نفت خام از مخازن نفتی در حال پیگیری این موضوع هستیم.
کدام روش زودتر به نتیجه می‌رسد؟
تولید از میادین جدید قطعاً سهل الوصول‌تر است. الآن در حال کار در میادین نفتی غرب کارون هستیم و تا پایان سال ظرفیت تولید در غرب کارون از 350 هزار بشکه در روز فعلی به 400 هزار بشکه در روز خواهد رسید. اما افزایش ضریب بازیافت موضوعی جدی است که ثروت کشور را افزایش می‌دهد. در این زمینه با محدودیت مواجهیم. به این منظور پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها در حال تحقیق و فعالیت هستند و ما نیز در حال فراهم کردن زیرساخت‌ها هستیم. برای بخشی از کار باید صبر کرد تا از وضعیت فعلی عبور کنیم.
برنامه تان برای افزایش ضریب بازیافت نفت خام چه بود و الآن می‌خواهید چه کاری انجام دهید؟
یک سری طرح‌ها به این منظور در نظر داشتیم که در رأس آنها قرادادهای «آی.پی.سی» یا همان مدل جدید قراردادهای نفتی بود. می‌خواستیم برنامه افزایش ضریب بازیافت را در قالب EOR و IOR (بهبود بازیافت نفت) عملی کنیم. این قرارداد بلند مدت بود و علاوه بر توسعه، موضوع بهره‌برداری را نیز در نظر می‌گرفت. در دوره بهره‌برداری فضایی ایجاد می‌شد که شرکت‌های صاحب تکنولوژی برای افزایش ضریب بازیافت نفت خام از مخازن نفتی سرمایه‌گذاری کنند. اکنون نیز این موضوع را با کمک شرکت‌های ایرانی دنبال می‌کنیم.
یعنی در قالب مدل جدید قراردادهای نفتی؟
بله. قراردادهای IPC فقط با شرکت‌های خارجی نیست. می‌توان با شرکت‌های ایرانی نیز این سبک قرارداد را امضا کرد. شرکت‌های ایرانی هم کم و بیش این توان را دارند. می‌توانند در توسعه از فعالیت‌ها و شرکت‌های دارای R&D (تحقیق و توسعه) استفاده کنند و همینطور از خارج کشور تکنولوژی لازم را فراهم کنند.
اگر این امکان در همکاری با شرکت‌های ایرانی وجود داشت؛ چرا سال‌ها قبل سراغ شرکت‌های داخلی نرفتیم؟
نکته نخست آنکه توان شرکت‌های ایرانی اکنون بیش از گذشته شده است و نکته مهم‌تر اینکه اگر چرخ قبلاً اختراع شده باشد، عقل سلیم حکم می‌کند که در صورت امکان برویم و آن چرخ را بیاوریم. اما اگر امکان دسترسی به این چرخ اختراع شده وجود نداشته باشد، همان عقل سلیم حکم می‌کند که برای به دست آوردن این چرخ روش‌های ممکن دیگری را برویم. اکنون استفاده از توان داخلی تنها راه ممکن است.
اهمیت افزایش ضریب بازیافت از مخازن نفت کشور چقدر است؟
هرصدم درصد افزایش ضریب بازیافت اهمیت ویژه‌ای دارد و می‌تواند به میزان ثروت کشور و حجم نفت قابل برداشت نفت از مخازن کمک کند.
از نگاه اعداد؛ ما در ایران حدود 800 میلیارد بشکه نفت خام درجا داریم. میانگین ضریب بازیافت موجود هم حدود25 درصد است. با این حساب هر یک درصد افزایش ضریب بازیافت از مخازن نفت به معنی ظرفیت تولید 8 میلیارد بشکه نفت بیشتر است. البته در برخی از میادین مانند میادین مشترک غرب کارون حتی این رقم به حدود
5 تا 6 درصد هم می‌رسد. در غرب کارون 67 میلیارد بشکه نفت خام درجا داریم که افزایش این ضریب بازیافت می‌تواند بشکه‌های نفت بیشتری را از این میدان مشترک در اختیار کشور بگذارد. اما از نظر درآمدی هم هر یک درصد افزایش ضریب بازیافت نفت حدود 400 میلیارد دلار برای کشور درآمد جدید ایجاد می‌کند که مسأله مهمی است.
فکر می‌کنید شرکت‌های ایرانی موفق خواهند شد؟
امیدواریم. البته شرایط و رفتار مخزن‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. ضمن آنکه اگر قرار باشد به صورت گسترده و معنادار به مقوله افزایش برداشت بپردازیم باید با شرکت‌ها و کشورهای صاحب تکنولوژی تعامل داشته باشیم، فناوری‌های زیادی در این زمینه وجود دارد که حتی از برخی از آنها اطلاع نداریم و بر مبنای نوع سنگ و سیال و رفتار مخزن می‌توان تصمیم گرفت که کدام روش مناسب‌تر است.
روش ازدیاد برداشت مدنظرتان چیست؟
تمام روش‌های EOR و IOR اهمیت دارند. اکنون در برخی میادین تزریق آب و گاز به منظور ازدیاد برداشت در دستور کار است. اما برای مخازن دیگری که در حال ورود به نیمه دوم عمر خود هستند؛ علاوه بر این روش‌ها به دنبال راهکارهای دیگر نیز هستیم. امیدواریم که متخصصین و شرکت‌های داخلی با هر روشی از تحقیق تا آزمون و خطا به بخشی ازاین فناوری‌ها دست یابند.
با در نظر گرفتن شرایط تحریم، فکر می‌کنید که تولید 8 میلیون بشکه‌ای نفت که اخیراً به آن اشاره کردید محقق شود؟ آن هم در شرایطی که آخرین آمار تولید نفت خام کشور در محدوده 4 میلیون بشکه در روز بود؟
بیش از 30 سال است که ظرفیت تولید نفت خام ایران حدود 4 میلیون بشکه در روز بوده اما بعد از برجام شرکت‌های خارجی عدد‌های متفاوتی برای ظرفیت تولید نفت ایران عنوان کردند. این موضوع موافقان و مخالفانی دارد و همه چیز به رفتار و شرایط مخازن بستگی دارد. اخیراً نشستی را نیز در این مورد در کنگره نفت و نیرو برگزار کردیم و فقط می‌خواستیم از این طریق باب گفت‌و‌گو و تحقیق درباره این موضوع برای آینده باز بماند.
طبیعتاً با شرایطی که هست، فعلاً نمی‌توانیم و توسعه هم سخت‌تر می‌شود. هزینه‌ها و زمان اجرای پروژه‌ها نیز افزایش می‌یابد. اما غیرممکن نیست. اجرای طرح‌هایی که در سال‌های اخیر افتتاح کردیم نیز در همین شرایط بوده است. الآن 33 پروژه نگهداری و افزایش برداشت با پیمانکاران صددرصد ایرانی و طرح احداث خط لوله انتقال نفت خام گوره- جاسک و پایانه جاسک که بیش از80 درصد آن از پیمانکار تا تأمین کالای آن داخلی است؛ با همین نگاه در حال انجام است. کار داخلی و توسعه سخت هست اما می‌شود.
برجام و تغییر نگاه به نفت
شرکت‌های خارجی که بعد از برجام برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت به تهران آمدند، با بازگشت تحریم‌ها و فشار امریکا مذاکرات را ناتمام گذاشتند و به کشورشان بازگشتند. آمدن آنها برای صنعت نفت ایران دستاورد ملموسی نداشت اما یک اتفاق بزرگ در این مذاکرات رقم خود. آن هم، تغییر زاویه نگاه مدیران ایرانی بود. آنها با دانشی که در اختیار داشتند، افق دید مدیران صنعت نفت را وسیع‌تر کردند. امکان افزایش ظرفیت تولید نفت خام از میادین موجود نیز از همین جا نشأت می‌گیرد. هرچند که برخی از کارشناسان می‌گویند که شرکت‌های نفتی خارجی بلندپروازند و در تخمین میزان تولید از مخزن بی‌توجه به رفتار و ویژگی‌های سنگ وسیال آن دارند. اما چه کسی مطمئن است که ایران نمی‌تواند به تولید بیش از 8 میلیون بشکه در روز دست یابد؟ وقتی میانگین ضریب بازیافت نفت خام از میادین نفتی ایران 5/24 درصد است و میانگین ضریب بازیافت در میادین نفتی جهان حدود 34 درصد است. شرکت‌های نفتی خارجی نرخ تخلیه مخازن نفتی ایران را بالاتر از تصور مدیران ترسیم کردند و با آمار و اطلاعات نشان دادند که تولید 4 میلیون بشکه‌ای نفت خام ایران در بهترین حالت ممکن، به نوعی فرصت سوزی بوده و ایران می‌تواند بیش از 8 میلیون بشکه در روز ظرفیت تولید داشته باشد. همسایه ما یعنی کشور عراق این راه را رفته است و به پشتوانه همین فناوری‌های نوین است که امروز می‌گوید ظرفیت تولید 7 میلیون بشکه در روز را هدف قرار داده است. افزایش ضریب بازیافت نفت خام از مخازن نفتی به عنوان یکی از تأکیدات مهم در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی نیز هست.
این اولویتی ضروری است که سال‌های سال مورد بی‌توجهی قرار گرفته؛ اما زمان در حال گذر است. ایران تقریباً 800 میلیارد بشکه ذخیره نفت درجا دارد که تنها حدود 160 میلیارد بشکه از آن را می‌تواند برداشت کند. اگر زودتر دست به کار نشویم، مابقی درون مخزن می‌ماند و غیر‌قابل استحصال می‌شود. این حق آیندگان است و باید با راهبردی مناسب و اثرگذار، تکنولوژی مورد نیاز را به دست آورد و تولید صیانتی از مخازن را حداکثری کرد. شاید بتوان گفت که بزرگترین ضعف بالادستی صنعت نفت ایران از همان روز نخست تاکنون همین موضوع بوده است. در اهمیت این موضوع می‌توان بیان کرد که افزایش یک درصدی ضریب بازیافت از میادین نفتی می‌تواند به افزایش 8 میلیارد بشکه ذخیره نفت اثبات شده کشور بینجامد. اگرچه در برخی از میادین ایران فعالیت‌هایی به منظور افزایش ضریب بازیافت صورت می‌گیرد، اما نگاهی به آمارهای حجم و تعدد میادین تحت تزریق نشان می‌دهد که اجرای این روش‌ها چندان به نحومطلوب و با توجه به پتانسیل میادین ایران نبوده است.
در برنامه ششم توسعه قرار بود که ضریب بازیافت میادین نفتی کشور یک درصد افزایش یابد؛ تحقق این برنامه نیازمند اهتمام جدی تری است. تغییر نگاه مدیران بعد از برجام باید با اجرا همسو شود. در این راستا، تقویت پروژه‌های فعلی تزریق گاز و آب، اجرای پروژه‌های جدید ازدیاد برداشت با اولویت میادین بزرگ و برنامه‌ریزی، طراحی و اجرای روش‌های تخلیه ثالثه از مخازن نفتی باید پیگیری شود. نفت یک منبع خدادادی و طبیعی است اما نوع استفاده ما از آن مسأله‌ای است مدیریتی. البته قرار نیست که این ازدیاد برداشت نفت و یا ظرفیت‌سازی منجر به افزایش خام فروشی شود. می‌توان نفت را تبدیل به ارزش افزوده کرد. مسئولان می‌گویند که حرکت در این مسیر آغاز شده است. با این حال لازم است که شتاب آن بیشتر شود.
