خشم و هیاهو در سراسر جهان/ چه اتفاقی درحال افتادن است و به کجا منتهی خواهد شد؟
ناآرامی، سراسر دنیا را فرا گرفته است؛ هرجا به یک دلیلی. در لبنان، اعتراض معترضان از قراردادن مالیات روی پیام‌رسان‌هایی ازجمله واتس‌آپ و فساد آغاز شد. در شیلی، افزایش قیمت بلیت مترو و ناعدالتی شایع؛ در هنگ‌کنگ، لایحه استرداد مجرمان به چین و اقتدارگرایی باعث آغاز اعتراض‌ها شد. در الجزایر، انتخاب رئیس‌جمهوری برای پنجمین‌بار و همچنین چندین دهه حکومت نظامی اعتراض و خشم مردم را برانگیخته است. در عراق نیز فساد و فقر فراگیر ناآرامی‌ها را گسترده کرده است.
معترضان در همه این شهرها، در چندماه گذشته در خیابان‌ها بوده‌اند، اما یک دلیل مشابه در میان همه این اعتراض‌ها وجود دارد: فشار بر طبقه متوسط، تحدید دموکراسی و ایمان به تغییر وضع اداره کشور. همه آنها عمیقا باور پیدا کرده‌اند که می‌توان کشور را به نحو بهتری اداره کرد، هرچند اگر آلترناتیو یا سیستم اداره جایگزینی به‌طور واضح وجود نداشته باشد.در سال 2019، در گوشه و کنار جهان، اعتراض‌های بزرگی شکل گرفت. روسیه، صربستان، اوکراین و آلبانی همگی شاهد اعتراض‌های بزرگی بودند. همچنین در بریتانیا علیه برگزیت، جنبش جلیق‌زردها در فرانسه و استقلال‌طلبی در منطقه کاتالونیا در اسپانیا. ناآرامی‌ها و تشنج در خاورمیانه نیز به‌طور فزاینده‌ای گسترده شده؛ تا جایی که برخی از آن به موج دوم بهار عربی یاد می‌کنند.در آمریکای جنوبی، برزیل، پرو، اکوادور، کلمبیا و ونزوئلا، شاهد ناآرامی‌های مردمی هستیم و این فهرست همچنان درحال ادامه‌یافتن است.
«ژاکلین فن‌اِشکِلِنبورگ»، استاد دانشگاه «وریج» در آمستردام که تغییرات و نزاع‌های اجتماعی را مطالعه می‌کند، می‌گوید: «آمارها نشان می‌دهند که میزان اعتراض‌ها به اندازه دهه60 میلادی درحال افزایش است و این اعتراض‌ها از سال 2009 آغاز شده یا شدت گرفته‌اند.»گرچه که همه اعتراض‌ها به خاطر دلایل اقتصادی و معیشتی نیست، اما گسترش شکاف‌ها میان داشتن‌ها و نداشتن‌ها، درحال رادیکال‌کردن بسیاری از مردم و خصوصا بسیاری از جوانان است.
آکسفام در ماه ژانویه اعلام کرد که 26 پولدار برتر جهان، صاحب ثروتی برابر با ثروت نیمی از جمعیت فقیر کره‌زمین هستند. میلیاردرها در سال 2018، به‌طور میانگین، روزانه 2.5میلیارد دلار بر ثروت خود افزوده‌اند؛ این درحالی است که ثروت نسبی 3.8میلیارد نفر (نیمی از جمعیت کره‌زمین که فقیر هستند) روزانه 500میلیون دلار، کم شده است.اما موضوع، فقط بر سر ثروت نیست. هزاران نفر در سراسر جهان به تظاهرات علیه عدم اقدام مناسب در مقابل تغییرات آب‌وهوایی پیوسته‌اند و خواهان اقدامات جدی و سریع برای مقابله با این بحران شده‌اند.گرچه که اینترنت، عامل تعیین‌کننده نیست- چراکه در دهه1960 هیچ رسانه اجتماعی وجود نداشت- اما به وضوح، عامل مهمی است. انفجار اطلاعات و دسترسی آزاد به این اطلاعات، باعث افزایش فهم و درک مردم جهان شده است. تحلیلگران می‌گویند، مقامات کشورهای مختلف با نظارت گسترده یا فیلترینگ، می‌توانند گردش آزاد اطلاعات را محدود کنند، اما نمی‌توانند با آن مقابله یا آن را متوقف کنند.
یک انقلاب اجتماعی درحال وقوع است که خواهان دموکراسی مشارکتی است
«تی‌یری دمونت‌بریال» عضو موسسه روابط بین‌الملل فرانسه می‌گوید: «سیستم سنتی اِعمال قدرت از بالا به پایین، به‌طور جدی درحال به چالش‌کشیده‌شدن است. یک انقلاب اجتماعی درحال وقوع است که خواهان دموکراسی مشارکتی است.»
به گفته او، حالا نه‌تنها با «جریان اطلاعات» روبه‌رو هستیم، بلکه چیزی به نام «جریان انسانی» هم وجود دارد: «جوانانی که در بهار عربی حضور داشتند، به هر طریقی افرادی را می‌شناختند که خارج از مرزهای کشورشان و درکشورهای پیشرفته زندگی می‌کنند و این موضوع، باعث احساس محرومیت نسبی در آنها می‌شد و این جوانان نیز با خود می‌اندیشیدند که «من هم آن زندگی را می‌خواهم.»
افزایش اعتراض‌ها به هیچ‌وجه ضمانتی برای پیروزی این اعتراض‌ها نیست. «یوسف شریف»، تحلیلگر سیاسی و یکی از نویسنده‌های تحقیقات جدید درمورد موفقیت جنبش‌های اعتراضی می‌گوید: «به صحنه آمدن (ایجاد تظاهرات) دیگر کار دشواری نیست. مشکل این است که پس از آغاز اعتراض‌ها چه باید کرد و چگونه به اهداف مورد نظرتان که برای آنها اعتراض می‌کنید، برسید. این سخت‌ترین بخش کار است.»
او می‌گوید که اعتراض‌ها و خیزش‌ها با شعارهایشان تعریف می‌شوند، اما تغییرات سیستماتیک کار بسیار سختی است: «شما می‌توانید بخشی از یک سیستم را درهم بشکنید و تغییر دهید، اما تغییر همه سیستم، که متشکل از موسسات و شبکه‌های پیچیده است، کار بسیار دشواری است.»
ماهیت بدون رهبری اعتراض‌ها، گرچه مقابله با آنها را برای دولت‌ها دشوار می‌کند (چراکه فرد مشخصی برای بازداشت وجود ندارد)، اما همین موضوع پایداری این جنبش‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و دشوار می‌کند.
هنگ‌کنگ
چه کسانی تظاهرات می‌کنند؟
هسته اصلی اعتراض‌ها را جوانانی تشکیل می‌دهند که بسیاری از آنها دانشجویان دانشگاهی هستند. اما افراد مختلفی از سطوح مختلف اجتماعی نیز به این اعتراض‌ها پیوسته‌اند.
دلیل اعتراض چیست؟
در اصل لایحه استرداد مجرمان به چین و محاکمه آنها در دادگاه‌های تحت کنترل حزب کمونیست، دلیل اصلی آغاز اعتراض‌ها بود. گرچه این لایحه به حال تعلیق درآمد اما حالا معترضان خواهان مقابله با وحشی‌گری‌های پلیس و نحوه مواجهه دولت با اعتراض‌ها هست. آنها همچنین مخالف نفوذ چین در هنگ‌کنگ هستند.
واکنش مقامات چیست؟
بیش از 2هزار نفر بازداشت شدند و پلیس درحال اِعمال رفتارهای سخت‌تری است تا اعتراض‌ها را خاموش کند. ازجمله استفاده از گاز اشک‌آور و آبپاش‌هایی که فلفل در آنها وجود دارد و گاهی هم استفاده از تیرهای جنگی. مقامات، درخواست جوامع مدنی برای برگزاری راهپیمایی را رد می‌کنند و همچنین ممنوعیتی را برای پوشیدن ماسک صورت اِعمال کرده‌اند.
چه خواهد شد؟
پنج ماه از آغاز اعتراض‌ها می‌گذرد و از تعداد افرادی که در این اعتراض‌ها شرکت می‌کردند، کم شده است. با این حال نشانه‌های اندکی وجود دارد که این تظاهرات پیش از رسیدن به خواسته‌هایشان به پایان خواهد رسید.
لبنان
چه کسانی تظاهرات می‌کنند؟
بخش بزرگی از جامعه از مذاهب و نگرش‌های سیاسی مختلف که باعث آغاز یک جنگ داخلی 15 ساله در سال 1975 شد، همگی در این تظاهرات شرکت می‌کنند. آمارها نشان می‌دهد که یک‌میلیون و 300هزار نفر؛ یعنی 20درصد از جمعیت این کشور، در روز یکشنبه، در بزرگترین اعتراض‌های تاریخ این کشور حضور داشتند.
دلیل اعتراض چیست؟
دولت با ائتلافی ناپایا، تقسیم‌شده و ناکارآمد است و نتوانسته یا تمایلی نداشته تا بر روی جاده‌های خراب کشور، به‌روز‌رسانی شبکه برق (که قطع برق به یک مشکل روزانه مبدل شده) و سیستم جمع‌آوری زباله و رفع بیکاری جوانان سرمایه‌گذاری کند. آغاز اعتراض‌ها اما اِعمال مالیات بر روی تماس‌های واتس‌آپ بود که دولت اعلام کرد از این طریق می‌خواهد بخشی از بدهی بزرگ خود را جبران کند.
واکنش مقامات چیست؟
از آنجا که کابینه حاکم متشکل از احزاب سیاسی مختلف است، برای دولت ناممکن است که با صدایی واحد با معترضان سخن بگوید. به طور کلی رهبران سیاسی سعی کرده‌اند که با معترضان ابراز همدلی کنند اما در عین حال از سیستم موجود دفاع کرده و خواهان بازگشت به قانون شده‌اند. هفته گذشته کابینه با بسته اصلاحی موافقت کرد و روز گذشته نیز سعد حریری، نخست‌وزیر لبنان، استعفا کرد. برخی با تفنگ سعی داشتند که معترضان را بترسانند و ارتش نیز با استفاده از گاز اشک‌آور با معترضان مقابله می‌کند.
چه خواهد شد؟
با استعفای سعد حریری و ادامه اعتراض‌ها و تقسیمات عمیق سیاسی و مذهبی، نگرانی‌هایی در مورد گسترش ناآرامی‌ها وجود دارد. از آنجا که این جنبش اعتراضی هیچ رهبری ندارد، حتی اگر بتواند دولت را سرنگون کند، مشخص نیست که چه گزینه‌ای به جای آن قرار خواهد گرفت.
شیلی
چه کسانی تظاهرات می‌کنند؟
اعتراض‌ها از شهر سانتیاگو آغاز شد. جوانان و دانشجویان در قلب این اعتراض‌ها قرار دارند. با این حال اما معترضان اعتراض‌ها را به خارج از پایتخت و شهرهای دیگر کشانده‌اند. بسیاری از اعتراض‌ها صلح‌آمیز است اما در این میان عده‌ای هم دست به دزدی و حمله به سوپرمارکت‌ها، ایستگاه‌های زیرزمینی، ساختمان‌های دولتی و یکی از روزنامه‌های محافظه‌کار زده‌اند.
دلیل اعتراض چیست؟
آغاز اعتراض‌ها در حقیقت به دلیل افزایش قیمت بلیت مترو بود. در اوایل ماه اکتبر، بچه‌های دبیرستانی در مقابله با تصمیم دولت به ایستگاه‌های مترو هجوم بردند و از آن پس اعتراض‌ها گسترده‌تر شد و موضوعات دیگری را ازجمله اعتراض به نابرابری‌ها، خدمات عمومی ناکافی، دستمزدهای کم و سرکوب‌های دولتی دربرگرفت.
واکنش مقامات چیست؟
«سباستین پینه‌را» رئیس‌جمهوری راست میانه شیلی در نگاه اول سازش‌ناپذیر می‌آمد. او هفته گذشته شرایط را اضطراری اعلام کرد و دستور استقرار هزاران نیروی نظامی را در خیابان‌های سانتیاگو داد. او سپس «وضعیت جنگی» را با بزهکاران شیاطینی اعلام کرد. بیش از 2600 نفر بازداشت شدند و 15 نفر نیز جان‌شان را از دست دادند. پینه‌را درنهایت با رهبران مخالفان دیدار کرد و از یک‌سری اصلاحات اجتماعی ازجمله افزایش حداقل حقوق‌ها سخن گفت و بابت «کوته‌بینی» برخی از رهبران سیاسی شیلی عذرخواهی کرد.
چه خواهد شد؟
مشخص نیست که آیا تلاش پینه‌را برای آرام‌کردن اوضاع به نتیجه می‌رسد یا نه؛ خصوصا این‌که شیلی ماه دیگر میزبان رهبران جهان ازجمله دونالد ترامپ و شی‌جینپینگ، رئیس‌جمهوری چین، در اجلاس همکاری‌های اقتصادی آسیا و اقیانوسیه خواهد بود- با این حال برخی از مخالفان معتقدند که این اعتراض‌ها تازه ابتدای کار است و «شیلی بیدار شده»!
عراق
چه کسانی تظاهرات می‌کنند؟
تا این ماه، اعتراض عراقی‌ها بدون رهبر بود و بیشتر توسط جوانان و افراد بیکار مدیریت می‌شد. آمار بیکاری و فقر در این کشور بسیار بالاست و بیش از یک‌چهارم مردم در فقر شدید به سر می‌برند.
دلیل اعتراض چیست؟
پس از یک دهه تحریم، حمله آمریکا و سال‌ها جنگ داخلی ازجمله جنگ با داعش، زیرساخت‌های عراق بسیار آشفته و به‌هم‌ریخته شده است. خدمات عمومی در این کشور غیرعادلانه و اقتصاد در حال فروپاشی است. فساد بسیار گسترده شده و به مشکلی اساسی بدل شده که احزاب سیاسی دیگر تمایلی به مقابله با آن ندارند؛ در این شرایط اعتراض عراقی‌ها به همه این سیستم است.
واکنش مقامات چیست؟
تقریبا 150 نفر در این اعتراض‌ها کشته شده‌اند. حدود 70درصد مرگ‌ومیر به خاطر زخم‌های ناشی از شلیک به سر یا سینه آنها بوده است. همچنین بسیاری از معترضان توسط یک تک‌تیرانداز کشته شده‌اند. کمیته‌ای که توسط دولت تشکیل شد، اعلام کرده که این تک‌تیرانداز از یک ساختمان متروکه در بغداد به معترضان شلیک می‌کرده است. در گزارش این کمیته آنها خواستار برکناری ده‌ها تن از مقامات امنیتی دولت شده‌اند.
چه خواهد شد؟
روز جمعه، دوباره برای موج تازه اعتراض‌ها درخواست‌هایی شد. در سالروز یک سالگی نخست‌وزیری عادل عبدالمهدی، حالا او قول داده تا اصلاحات و تغییراتی را در کابینه‌اش برای راضی‌کردن معترضان انجام دهد.
