زنگ خطری به نام "رانش زمین" در مازندران
یکی از این مشکلات بزرگ که همواره با آغاز فصل سرد در استان مازندران با آن رو به رو هستیم، مسئله مربوط به رانش زمین است.
مطالعات محققان کشور نشان می‌دهد استان‌های مازندران و گیلان به ترتیب رتبه‌های اول و دوم را در رانش زمین کسب کردند، این موضوع را دکتر علی بیت‌اللهی، دبیر کارگروه ملی مخاطرات چندی پیش در گفت‌وگو با ایسنا گفته و یادآور شده بود که استان‌های گیلان، مازندران و لرستان از نظر وسعت حوزه‌های پر شیب جزو استان‌های ناهموار کشور است.
زمانی که زمین‌ها پرشیب باشد و دامنه‌ها از نظر جنس زمین‌شناسی به گونه‌ای باشد که امکان رانش در آنها فراهم باشد، تنها یک عامل تحریک‌کننده قوی لازم است تا حرکت‌های دامنه‌ای را تشدید کند و با وجود استعداد بسیار بالای مازندران در بارش باران، بارندگی‌های ممتد از جمله عوامل تحریک کننده حرکت دامنه‌ای است؛ بارندگی‌هایی که در درازمدت موجب شود توده‌های خاکی دامنه نرم شود و مقاومت خود را از دست بدهند و این امر رانش‌های متعددی را در پی دارد.
زنگ خطر برای مازندران به صدا درآمد
نکته قابل توجه که لازم است تمامی مسئولان مازندران به ویژه استاندار این استان، آن را به طور ویژه درنظر بگیرد این است که، به گفته دبیر کارگروه ملی مخاطرات، تعداد رانش‌های رخ داده در این استان پس از سیل‌های اخیر به ۴۰۰ نقطه رسیده است و این موضوع زنگ خطری برای مسئولان و مردم محسوب می شود.
در حالیکه تقریبا تمامی اساتید دانشگاه در این زمینه، معتقدند رانش زمین یک پدیده محتمل برای مازندران و قابل وقوع در این استان با خطر بسیار زیاد است اما بیت‌اللهی عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در پاسخ به این سوال که آیا رانش زمین مهارپذیر است یا خیر، گفت: روش‌های مهندسی برای پایداری دامنه وجود دارد و می‌توان با روش‌های مهندسی چون روش‌های شمع کوبی، استحکام پی و ایجاد دیوار اقدام به مهار رانش کرد.(اینجا)
مازندران؛ مستعد رانش زمین
در همین راستا، محمد علی بهمنیار مدیر گروه خاکشناسی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری نیز در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه مازندران مستعد وقوع رانش زمین است، دلایل وقوع این حادثه طبیعی را چنین برشمرد: رانش زمین معمولا در مناطق شیب دار اتفاق می افتد، در جاهایی که لایه زیرین خاک سفت و سخت است، آب از لایه بالایی نفوذ می کند، به دلیل وجود رس های انبساط پذیر در لایه های زیرین انباشتگی آب اتفاق می افتد و دراثر وزن زیاد، خاک سر خورده و جابه جا می شود.
وی با بیان اینکه عوامل تشدید کننده ای در رانش زمین وجود دارند، بیان کرد: با ایجاد ترانشه در کنار جاده ها، خاک قدرت نگهدارندگی خود را از دست می دهد یا جاده های جدید شیب‌داری که احداث می کنند درصورتی که دیوارچینی نشود، رانش ها بیشتر اتفاق می افتد.
مدیر گروه خاکشناسی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با اشاره به نقش ریشه درختان در جلوگیری از رانش، گفت: درخت نقش نگه دارنده دارد، به خصوص درختان بزرگ و قطع آنها باعث رانش خاک های جنگلی می شود.
بهمنیار با توجه به میزان بالای بارندگی در مناطق شمالی، تصریح کرد: آب را باید به کانال ها هدایت کرد تا بیش از حد به داخل خاک نفوذ و وزن زیادی ایجاد نکند و یا با زهکشی مانع از رانش خاک شد.
جاده‌سازی در جنگل؛ یکی از مهم‌ترین عامل ناپایداری خاک
وی با بیان اینکه بیشترین رانش در کشور در جنگل های شمال و به ویژه در مناطق کوهستانی استان مازندران اتفاق می افتد، بیان کرد: جاده هایی که در داخل جنگل برای برداشت و حمل چوب ها ساخته می شوند عامل کاهش پایداری خاک جنگل ها هستند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری افزود: زلزله های 1.5 تا 2 ریشتری هم که ما احساس نمی کنیم، می‌تواند موجب رانش های خفیف زمین شوند.
بهمنیار با بیان اینکه هرجایی که عمق خاک بیشتر باشد احتمال رانش هم بیشتر است، گفت: زمین های کشاورزی در دامنه های شیب‌دار مازندران مستعد رانش هستند.
کجاها رانش کمتر اتفاق می‌افتد؟
وی با اشاره به تاثیر نوع خاک، میزان بارش، تعدد درختان و شیب زمین بر وقوع رانش، تصریح کرد: کاشت درخت، مالچ پاشی، هدایت آب و مقاوم سازی دیوارهای کنار جاده ها از روش های جلوگیری از رانش و پایدار کردن خاک است.
مدیر گروه خاکشناسی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با بیان اینکه رانش زمین به جنس مواد معدنی خاک هم بستگی دارد، اظهار کرد: باید مطالعات زمین شناسی و نمونه برداری را در مناطق مختلف انجام داد و پس از شناسایی، متناسب با جنس خاک می توان مدیریت آن نقطه را تعریف کرد به عنوان مثال در مناطقی که رس های انبساط پذیر کمتر هستند احتمال وقوع رانش هم کمتر است.
بهمنیار با تصریح اینکه حاصلخیزی خاک به جنس مواد مادری هم بستگی دارد، گفت: در مناطقی که خاک انبساط پذیرتر باشد، قدرت نگهداری آب بیشتر است درنتیجه گیاه بهتر در آنجا رشد می کند اما باید توجه کرد که با وقوع رانش رابطه مستقیمی دارد.
