پدیده جدیدی به نام حاشیه‌نشینی دست دوم
پیروز حناچی درحالی در یازدهمین جشنواره پژوهش و نوآوری در مدیریت شهری از حاشیه نشینی صحبت کرد که در هفته‌های اخیر بویژه بعد از اعتراضات خیابانی، بحث‌های جدی درباره آن مطرح شده است. جامعه شناسان معتقدند که بعد از استان‌های درگیر بحران، حاشیه نشینی دومین آسیب اولویت دار کشور است. افزایش قیمت مسکن در شهر، به‌گفته شهردار تهران، مهم‌ترین عاملی است که موجب می‌شود شهرها به‌سمت حاشیه‌ها هدایت شوند. اردشیر گراوند، جامعه شناس هم معتقد است که گرانی مسکن حجم زیادی از جمعیت را به مجموعه شهری تهران از هشتگرد گرفته تا دماوند سوق می‌دهد و آن چیزی که امروز اتفاق افتاده، رشد جمعیت مجموعه شهری تهران است. او اگرچه به آمار مشخصی در این زمینه اشاره نمی‌کند و معتقد است که در این زمینه کار مطالعاتی مشخصی انجام نشده، اما می‌گوید که بیش از 70 درصد ساکنین مجموعه شهری تهران، حاشیه نشین هستند و از استان‌های مختلف مثل لرستان، ایلام، کرمانشاه و خوزستان به این نقطه مهاجرت کرده‌اند.
به‌گفته او تنها طی سال‌های 90 تا 95، 330 هزار نفر به این نقطه آمده‌اند که در طول 3 سال اخیر هم باید همین حجم را متصور شد و این رشد همچنان ادامه دارد، چراکه هیچ کار ویژه‌ای در این زمینه انجام نشده است. گراوند، اما در این زمینه به پدیده جدیدی اشاره می‌کند و آن حاشیه نشینی دست دوم است.
«برخی افراد از شهرستان‌های دورافتاده و محروم به کرج و تهران مهاجرت می‌کنند و با امکانات و رفاه بیشتری مواجه می‌شوند، اما همین افراد بعد از چند سال به ناچار از تهران به حاشیه می‌روند که این بار چون از نظر موقعیتی و مالی تنزل پیدا کرده‌اند، دچار افسردگی شدید، آسیب و بیماری‌های روحی و روانی می‌شوند، این اتفاق البته برای افرادی که از طبقه متوسط به مناطق پایین‌تر می‌روند هم رخ می‌دهد.» وی با بیان اینکه رشد حاشیه نشینی در آینده شدیدتر خواهد شد، می‌گوید: افراد از سراسر ایران به تهران می‌آیند و دوباره فشار زندگی مجبورشان می‌کند به پرند، ملارد و شهریار بروند و 2 بار حاشیه نشینی را تجربه کنند. گراوند با انتقاد از سخنان شهردار می‌گوید: «ایشان زمانی معاون وزیر بودند و حالاهم شهردار ابر شهر تهران، باید به جای ارائه آمار، راهکار ارائه دهند. باید تکلیف 500 هزار خانه خالی در پایتخت را معلوم کنند. هم‌اکنون حدود 25 درصد مردم در مجموعه شهری تهران، مستأجر هستند که این رقم در برخی شهرها مثل پرند، پردیس، ملارد و اندیشه به 50 درصد هم می‌رسد. بنابراین این واحدهای خالی باید وارد چرخه شوند.ما در تهران مشکل مسکن نداریم، مشکل مدیریت مسکن داریم.خب چرا باید نرخ اجاره بها 100 درصد اضافه شود؟»
حاشیه نشینی در برخی محلات پایتخت
حسین ایمانی جاجرمی، جامعه شناس نیز با بیان اینکه علل شکل‌گیری حاشیه نشینی به عدم اجرای برنامه آمایش سرزمین و عدم تعادل منطقه‌ای برمی‌گردد، می‌گوید: مسأله حاشیه نشینی از دهه 70 به علت گسترش فقر در پیرامون تهران و شهرهای بزرگی همچون مشهد تشدید شد و رها کردن موضوع توسعه اجتماعی و رفاه دهک‌های درآمدی پایین طی سال‌های گذشته موجب شد این مسأله شدیدتر بروز کند.
به‌گفته او، فقیر زدایی از تهران با سیاست‌های شهرسازی مبتنی بر توسعه مناطق ثروتمند نشین و بی‌توجهی به موضوع مسکن اجتماعی و تبعید فقرا به حاشیه با اجرای طرح مسکن مهر از دیگر عواملی بودند که در این زمینه تأثیر زیادی گذاشتند.
وی با بیان اینکه هم‌اکنون در داخل شهرها هم در محلاتی، حاشیه نشینی شکل گرفته است، تأکید می‌کند: در منطقه 18 از این نوع محلات زیاد دیده می‌شود که از نظردسترسی وضع بهتری به مناطقی همچون پرند دارند.
افزایش قیمت مسکن منجر به افزایش حاشیه نشینی می شود
شهردار تهران گفت: ما امروز رتبه هفتادم دنیا در میزان دارا بودن نیروی تحصیلکرده زیر 30 سال را داریم و از سوی دیگر نیمی از جمعیت زیر 30 سال کشورمان تحصیلات عالیه دارند. شهرداری به‌عنوان یک شتابدهنده قوی در حوزه فعالیت استارتاپ‌ها می‌تواند شرایطی را برای جوانان کشور ایجاد کند و بخش عمده این فضای کسب و کار را به آنها بدهد.
به‌گزارش ایسنا، پیروز حناچی با اشاره به تصویری از شهر تهران در نمایشگر سالن همایش‌ها که محله ولنجک را نشان می‌داد، تصریح کرد: تصور کنید که هر کدام از ساختمان‌های منطقه ولنجک می‌توانست حداقل ١۵ طبقه کوتاه‌تر از این باشد. متأسفانه ما به‌گونه‌ای شهر را اداره کردیم که نیازمند این کارها بودیم و این مسیر میسر نبود، جز با ذبح شهرسازی. معتقدم شیوه مدیریت ما در افتراق بین فقر و غنا بسیار تأثیرگذار است. معتقدم که مسائل پیش‌آمده در یک ماه گذشته ریشه در فقر دارد؛ هر عامل دیگری هم که به فاکتورهای این رخدادها اضافه شود، روی بستر فقر می‌تواند پیش برود.
او با اشاره به اینکه نحوه مدیریت ما در شکل‌گیری مناطق حاشیه‌ای بسیار تأثیرگذار است، گفت: اگر مدیریت ما منتهی به افزایش قیمت مسکن شود، طبعاً حاشیه‌نشینی افزایش پیدا خواهد کرد و این پدیده نتایج پرهزینه‌ای به بار می‌آورد. به همین خاطر ٢ لایحه با همکاری دولت در مجلس مطرح است که امیدواریم نقطه عطفی برای یک پارادایم شیفت در همه شهرهایمان باشد.
وی با اشاره به صحبت‌های رئیس شورای شهر مبنی بر اختصاص بودجه ۲۰۰ میلیاردی در حوزه پژوهش گفت: حدود دو درصد از بودجه شهرداری به پژوهش اختصاص دارد، اما این بودجه تنها در مرکز مطالعات نیست و در خیلی از حوزه‌ها این اعتبارات را دیدیم.
رئیس شورای اسلامی شهر تهران نیز در این مراسم با اشاره به اینکه در شهرداری تهران ۲۰۰ میلیارد تومان صرف انجام پژوهش‌ها می‌شود گفت: شهردار باید فکری برای متمرکز کردن پژوهش‌ها کند تا نتایج بهتری بگیرد. یکی از مشکلات ما این است که ۹۰ درصد بودجه مربوط به پژوهش به‌صورت پراکنده در سایر بخش‌ها و معاونت‌های شهرداری تهران مصرف می‌شود.
محسن هاشمی ادامه داد: ما ۶۷ هزار نفر نیرو در شهرداری تهران داریم که حدود ۹ هزار نفر آنها تحصیلات کارشناسی ارشد دارند و بیش از ۴۰۰ نفر هم مدرک دکتری دارند در حالی که اثر بخشی خاصی از این نیروی انسانی دانشمند نمی‌بینیم.
