شلیک اشتباه پدافند و مرگ ۱۷۶ نفر؛ لغو پروازهای غیرنظامی در شرایط خاص برعهده کیست؟
صبح روز چهارشنبه ساعت ۶:۱۸ صبح هواپیمای مسافری ۸۰۰-۷۳۷ که تهران را به مقصد کی‌یف ترک می‌کرد در حوالی فرودگاه امام خمینی سقوط کرد و همه ۱۷۶ نفر مسافر و خدمه آن جان خود را از دست دادند؛ اما پس از گذشت سه روز از این حادثه، ستاد کل نیروهای مسلح در بیانیه‌ای که صبح شنبه (دیروز) منتشر شد، اعلام کرد: بر اثر بروز خطای انسانی و به صورت غیر عمد هواپیمای اوکراینی مورد اصابت قرار گرفته است.
چند ساعت پس از انتشار این اطلاعیه، سردار حاجی‌زاده -فرمانده هوا فضای سپاه پاسداران- در نشست خبری درباره علت سقوط هواپیمای اوکراینی توضیحاتی ارائه کرد و البته در همین توضیحات سوالات جدیدی به وجود آمد که می‌توان به آن‌ها پاسخ داد.
فرمانده هوا فضای سپاه پاسداران روز شنبه در نشستی خبری اعلام کرد که پیش از این سانحه "چندین بار برای خالی شدن فضای کشور از پروازها درخواست شده بود". اتفاقی که نهایتا رخ نداد تا این سوال مطرح شود که این درخواست به کدام نهاد داده شده و اساسا کدام دستگاه متولی لغو کردن پروازها و در اصطلاح کلییر کردن فضای کشور در این شرایط خاص است؟
سردار حاجی‌زاده در این نشست در پاسخ به این‌سئوال که چرا پس از حمله بزرگ موشکی سپاه، فضای هوایی کشور از پروازهای تجاری و مسافری تخلیه نشده بود؟ تصریح کرد: ما نمی‌خواهیم کسی را متهم کنیم، وظیفه ما اطلاع‌رسانی است و گروه‌هایی که مسئول بررسی حادثه هستند به این موضوع رسیدگی می‌کنند و تکلیف را معلوم می‌کنند. از دید من زمانی که شرایط جنگی می‌شود باید از سوی مسئولان ذیربط این اتفاق می‌افتاد، ولی به هر ترتیب چنین اتفاقی نیافتاد. وی البته با تصریح اینکه مشکلی در بخش هوانوردی کشور وجود ندارد، گفت که چنین درخواستی از آن‌ها نشده است و اگر خطایی وجود داشته، به مجموعه نیروهای مسلح باز می‌گردد و در بخش دولتی و کشوری و شرکت فرودگاه‌ها قصوری رخ نداده است. مسئول این بخش کسان دیگری بودند که آن‌ها باید این مساله را مدیریت می‌کردند. همانطور که من آن شب عملیات موشکی را در غرب کشور کنترل و فرماندهی می‌کردم، در این بخش هم عزیزان دیگری مسئول بودند و آن‌ها باید این‌کار را می‌کردند، ولی نهایتا این زمینه فراهم شد که اپراتور پدافند این خطا را مرتکب شود.
با مطرح شدن این اظهارات این سوال به وجود می‌آید که متولی قانونی برای لغو یا محدود کردن پروازهای داخلی و خارجی در چنین شرایطی در قسمت یا تمام خاک کشور کدام نهاد یا دستگاه است؟ و سوال دیگر اینکه این درخواست‌ها آیا به سازمان هواپیمایی کشوری ارسال شده است یا خیر؟
در ماده ۱۰ قانون هواپیمایی کشوری مصوب ۱ مرداد ماه ۱۳۲۸ که البته در سال‌های بعد اصلاحاتی روی آن انجام شد آمده است که اداره کل هواپیمایی کشوری می‌تواند در مواردی که امنیت عمومی یا علل نظامی ایجاب می‌نماید با تصویب هیات وزیران پرواز هواپیمای ایرانی یا خارجی را بر فراز قسمتی از خاک کشور ممنوع یا محدود یا مقید به شرایط خاصی بنماید؟ اما سوال اینجاست که این سازمان در چه شرایطی می‌تواند این تصمیم را اجرایی کند؟
نیروهای مسلح باید برای ممنوع شدن پروازها درخواست کنند
علیرضا منظری -معاون سابق هوانوردی سازمان هواپیمایی کشوری- در این باره به ایسنا گفت: در چنین شرایط خاصی باید نیروهای مسلح از سازمان هواپیمایی کشوری به عنوان نماینده دولت در این حوزه بخواهد که حالت ممنوعه را در قسمتی یا تمام فضای کشور برای ساعات یا روزهایی اعمال کند و در این صورت است که اگر نیروهای مسلح درخواست کنند و هیات دولت تصویب کند سازمان هواپیمایی کشوری می‌تواند آن را اجرا کند.
وی افزود: در برخی از کشورها رئیس جمهور فرمانده نیروهای مسلح نیز هست و در چنین شرایطی رئیس جمهور شخصا اقدام به طرح، تصویب و اجرای این قانون می‌کند اما در کشور ما که این دو سمت یکی نیستند.
روال اطلاع‌رسانی در چنین شرایطی عادی است
همچنین حمید غوابش- معاون اسبق هوانوردی و امور بین‌الملل سازمان هواپیمایی کشوری- در این باره به ایسنا گفت: تشخیص مسائل امنیتی و اینکه شدت و حدت و میزان ملاحظات امنیتی چقدر است با نهادهای امنیتی و نظامی است. آن‌ها هستند که باید مشخص کنند که می‌خواهند در چه قسمتی از خاک کشور فضای خالی یا پرواز ممنوع اعلام شود. چرا که آن‌ها داده‌های مرتبط با ملاحظات امنیتی یا عملیات‌های نظامی را در اختیار دارند و باید این اطلاعات را به مقامات غیر نظامی انتقال دهند.
وی افزود: سازمان هواپیمای کشوری تنها مجری چنین ملاحظاتی است و بر اساس روال عادی وظیفه‌ای برای دنبال کردن و رصد کردن ملاحظات امنیتی ندارد.
غوابش اظهار کرد: حتی در شرایط عادی که یک نهاد نظامی قصد انجام عملیات مانوری و تمرینی را در محدوده خاص دارد آن را به اطلاع سازمان هواپیمایی کشوری می‌رساند و این سازمان ضمن طی فرآیند قانونی و اخذ مصوبه و مجوز در ساعات و روزهای مانور، آن منطقه را از پروازها خالی کرده و به ایرلاین‌ها اطلاع می‌دهد که پرواز نکنند یا آنکه در ارتفاع خاصی مجاز به پرواز در یک منطقه خاص هستند.
نکبت معاصر از پنهان کاری است .