کاروتنوئیدها؛ از فواید سلامت تا عوارض جانبی
کاروتنوئیدها رنگدانه هایی ارگانیک هستند که در گیاهان و برخی انواع خاص قارچ ها و جلبک ها وجود دارند. کاروتنوئیدها عامل رنگ زرد-نارنجی در چیزهایی مانند هویج، زرده تخم مرغ، ذرت، و نرگس زرد هستند.
به گزارش "وری ول هلث"، بیش از 750 کاروتنوئید طبیعی وجود دارند اما تنها حدود 40 مورد از آنها در رژیم غذایی عادی انسان دیده می شوند.
رایج‌ترین کاروتنوئیدهای غذایی شامل آلفا کاروتن، بتا کاروتن، بتا کریپتوزانتین، لوتئین، زیزانتین، و لیکوپن می شوند.
آلفا کاروتن، بتا کاروتن و بتا کریپتوزانتین همگی می توانند در بدن به ویتامین A تبدیل شوند و به عنوان کاروتنوئیدهای پروویتامین A شناخته می شوند. کاروتنوئیدهای دیگر که به آنها اشاره شد نمی توانند به این ویتامین تبدیل شوند. در عوض، آنها به نام کاروتنوئیدهای غیر پروویتامین A شناخته می شوند. برای بیشتر افراد، بتا کاروتن منبع اصلی ویتامین A است.
فواید سلامت
بیشتر فواید کاروتنوئیدها از خواص آنتی اکسیدانی آنها سرچشمه می گیرد.
فواید بینایی
مکمل های کاروتنوئید می توانند به کاهش خطر ابتلا به انحطاط ماکولای مرتبط با افزایش سن کمک کنند. به گفته موسسه ملی سلامت آمریکا، مصرف مکمل های کاروتنوئید با خواص آنتی اکسیدانی مانند بتا کاروتن، لوتئین، و زیزانتین ممکن است برای درمان و پیشگیری از انحطاط ماکولای مرتبط با افزایش سن مفید باشد.
افزون بر این، مکمل های لوتئین و زیزانتین گاهی اوقات برای کاهش خطر ابتلا به بیماری های چشم و بهبود عملکرد چشم تجویز می شوند.
فواید قلبی‌عروقی
برخی مطالعات نشان داده اند که کاروتنوئیدها می توانند به کاهش خطر ابتلا به آترواسکلروز (شکل گیری پلاک در دیواره سرخرگ ها که موجب باریک شدن رگ های خونی می شود) کمک کنند. پرفشاری خون، عدم تحمل گلوکز، و چاقی شکم از عوامل خطر برای آترواسکلروز یا تصلب شرایین هستند و مطالعات نشان داده اند کاروتنوئیدها به کاهش این عوامل خطر کمک می کنند.
همچنین، کاروتنوئیدها ممکن است به بهبود آترواسکلروز اولیه که هنوز به بیماری قلبی‌عروقی کامل تبدیل نشده است، کمک کند. با این وجود، به نظر می رسد این فواید قلبی‌عروقی تنها در صورت مصرف بلند مدت کاروتنوئیدها (یک مطالعه بازه زمانی 9 تا 20 سال را پیشنهاد داده بود) حاصل می شوند.
محافظت در برابر پیری پوست
پرتو فرابنفش بیشترین تاثیر را در پیری پوست دارد. مطالعات نشان داده اند که کاروتنوئیدها پس از مصرف در پوست ذخیره می شوند و به عنوان یک خط دفاعی در برابر آسیب پوست ناشی از پرتو فرابنفش عمل می کنند. به طور خاص، لیکوپن و بتا کاروتن می توانند این محافظت پوستی را ارائه کنند.
مکمل های لیکوپن و بتا کاروتن در پیشگیری از قرمزی پوست ناشی از مواجهه با پرتو فرابنفش نیز موثر عمل می کنند. این اثر زمانی که مکمل لیکوپن یا بتا کاروتن با ویتامین E ترکیب می شود هرچه بیشتر خود را نشان می دهد.
محافظت در برابر سرطان پوست
مطالعات بسیاری نشان داده اند که کاروتنوئیدها به محافظت در برابر ابتلا به سرطان پوست کمک می کنند. یکی از راه های انجام این کار، ترویج تمایز سلولی و مهار چرخه سلولی است. روش دیگر محافظت در برابر سرطان پوست تنظیم آپوپتوز (مرگ سلولی برنامه ریزی شده) است. کاروتنوئیدها قادر به القای مرگ سلولی در سلول های ملانوما هستند.
فواید سلامت بالقوه
افزون بر فواید سلامت شناخته شده کاروتنوئیدها، این مواد مغذی برخی فواید سلامت بالقوه را نیز ارائه می کنند.
سلامت استخوان: یک مطالعه نشان داد که کاروتنوئیدها، به ویژه لیکوپن، دارای اثری مثبت بر سلامت استخوان هستند. مطالعه ای دیگر نیز نشان داد که مصرف بتا کاروتن و بتا کریپتوزانتین می تواند خطر ابتلا به استئوپنیا (شرایطی که در آن استخوان ها ضعیف‌تر از حد عادی هستند) را کاهش دهد.
کاهش سرعت زوال روانی: مقاله ای پزشکی که در نشریه Journal of American Medical Association منتشر شد، نشان داد که مصرف مکمل بتا کاروتن در بلند مدت ممکن است فواید شناختی را ارائه کند.
تقویت ایمنی: تصور بر این است که کاروتنوئیدها ایمنی بدن را تقویت می کنند، به ویژه کاروتنوئیدهای پروویتامین A زیرا ویتامین A به خودی خود برای عملکرد خوب سیستم ایمنی بدن ضروری است.
سرطان ریه: برخی مطالعات نشان داده اند که مصرف کاروتنوئیدها با کاهش خطر ابتلا به سرطان ریه در افراد غیر سیگاری مرتبط بوده است. با این وجود، آزمایش های بالینی نشان نداده اند که مکمل های کاروتن می توانند به پیشگیری از سرطان ریه کمک کنند.
کاهش خطر سرطان پستان و سرطان پروستات: در شرایطی که همچنان بررسی ها ادامه دارند، مطالعات بسیاری نشان داده اند که کاروتنوئیدها، به ویژه لیکوپن، دارای آثار ضد سرطان بر سرطان های وابسته به هورمون جنسی، مانند سرطان پستان و سرطان پروستات هستند.
دوز مصرفی و آماده سازی
به جز درمان کمبود ویتامین A، مصرف مکمل های بتا کاروتن توصیه نمی شود. با این وجود، دستورالعمل دوز ایمن برای مصرف که می توانید مد نظر قرار دهید شامل موارد زیر می شود:
- برای نوجوانان و بزرگسالان، 6 تا 15 میلی گرم مکمل بتا کاروتن (10,000 تا 25,000 واحد ویتامین A) در روز
- برای کودکان، 3 تا 6 میلی گرم مکمل بتا کاروتن (5,000 تا 10,000 واحد ویتامین A) در روز
اگرچه کمبود ویتامین A در کشورهای توسعه یافته نادر است اما در کشورهای در حال توسعه، به ویژه در کودکان بسیار شایع است.
منابع غذایی
از مواد غذایی حاوی کاروتنوئیدها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- هویج
- انبه
- گوجه فرنگی
- آلو
- سیب زمینی شیرین
- کیل
- اسفناج
- طالبی
- کدو زمستانی
- زردآلو
- نارنگی
- برگ شلغم
- فلفل های قرمز
- ذرت زرد
- پلانتین
عوارض جانبی احتمالی
افزایش خطر سرطان ریه
مطالعات بسیاری نشان داده اند که مصرف زیاد کاروتنوئیدها (بتا کاروتن)، چه از طریق غذا یا یک مکمل، خطر سرطان ریه در افراد سیگاری و آنهایی که سیگار را ترک کرده اند، افزایش می دهد.
کاروتنمیا
این شرایطی است که در آن پوست به واسطه مقدار بالای بتا کاروتن در بدن زرد رنگ می شود.
کاروتنمیا برگشت پذیر است و در شرایطی که معمولا به واسطه دریافت بیش از حد از طریق غذا رخ می دهد، مصرف بیش از حد مکمل ها نیز می تواند موجب آن شود.
رتینوپاتی کانتازانتین
این شرایط به واسطه بروز رگه های زرد-طلایی در چشم شناخته می شود و گاهی اوقات موجب نقایص میدان دید و بروز مشکل در شفافیت دید می شود. مصرف بیش از حد یک کاروتنوئید به نام کانتازانتین موجب این شرایط می شود. رتینوپاتی کانتازانتین نیز برگشت پذیر است و شرایط چشم و قدرت بینایی پس از توقف مصرف کانتازانتین به حالت عادی باز می گردد.
لیکوپنودرمیا
مصرف بیش از حد لیکوپن می تواند موجب تغییر رنگ موقت پوست به نارنجی پررنگ شود که این شرایط به نام لیکوپنودرمیا شناخته می شود.
واکنش آلرژیک
همانند بسیاری مواد دیگر، این امکان وجود دارد که یک واکنش آلرژیک به مکمل های کاروتنوئید داشته باشید. اگر نسبت به بروز این شرایط مشکوک هستید باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. خارش، تورم، و راش های پوستی از نشانه های معمول یک واکنش آلرژیک هستند.
اگر در حال حاضر دارو مصرف می کنید، پیش از آغاز مصرف هر نوع مکمل کاروتنوئیدی با پزشک خود مشورت کنید. به طور خاص، مکمل های بتا کاروتن ممکن است واکنش های منفی با داروهای کاهنده کلسترول داشته باشد.
