عدد آر چیست و در چه مرحله‌ای از آن می‌توان با ویروس کرونا خداحافظی کرد؟
در علم اپیدمولوژی، «عدد آر» یا «عدد سرایت موثر»، شاخصی است برای توانایی انتقال عامل بیماری از یک فرد به دیگران. در واقع این عدد به ما می‌گوید که متوسط افرادی که توسط یک نفر به بیماری مبتلا می‌شوند چقدر است.
با در نظر گرفتن این شاخص هر عامل بیماری که «عدد آر» آن بالای یک باشد، شیوع آن به صورت تصاعدی بالا می‌رود و به اپیدمی یا بیماری همه‌گیر تبدیل می‌شود.
در آغاز شیوع ویروس کرونا، «عدد آر» آن بین ۲ تا سه نفر پیش‌بینی شد. رقمی بالاتر از عدد آر آنفولانزای فصلی و پایین‌تر از عدد سرایت سرخک. بدین معنا که هر فرد، بیماری را به دو تا سه نفر دیگر منتقل می‌کند و آن افراد نیز به همین صورت به دو تا سه نفر بیماری کووید ۱۹ را انتقال می‌دهند و بیماری با سرعت همه‌گیر می‌شود.
البته رقم تکثیر بیماری ثابت نیست و به مولفه‌های نظیر ویژگی های زیستی ویروس و نحوه برخورد ما با آن نظیر رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی و رعایت بهداشت فردی نیز بستگی دارد.
دانشمندان اپیدمولوژی از شاخص دیگری با نام «آر صفر» یا «عدد سرایت پایه» نیز برای شناسایی میزان رقم شیوع بیماری از یک فرد یه افراد دیگر استفاده می‌کنند. این شاخص البته بر فرض عدم مصونیت با یک‌بار ابتلا یا واکسیناسیون استوار است.
در چه نقطه‌ای از شاخص سرایت موثر می‌توان گفت شیوع کرونا متوقف شده است؟
شاخص سرایت موثر یا عدد آر به کشورها کمک می‌کند تا زمان کاهش محدودیت‌های قرنطینه یا محدودیت‌های اجتماعی ناشی از بیماری همه‌گیر را کاهش داده یا به‌طور کلی مرتفع کنند.
به گفته دانشمندان اپیدمولوژی تنها زمانی می‌توان از میزان محدودیت‌های ناشی از یک بیماری همه‌گیر کاست که عدد آر آن به زیر یک رسیده باشد. در این صورت روند تصاعدی شیوع شکسته شده و در طول زمان به صفر نزدیک می‌شود.
در صورت اجرای قرنطینه و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی و بهداشت فردی، عدد آر بیماری کووید ۱۹ می‌تواند به زیر یک برسد.
اما باید به این نکته توجه کرد که با لغو کامل محدودیتها به صورت یکجا و ناگهانی می‌توان انتظار داشت به همان سرعت عدد آر بیماری نیز بالا رود زیرا عامل بیماری‌زا در تجمع افراد به راحتی منتقل می‌شود و به محض رسیدن عدد آر به بالای یک، حتی اگر این رقم یک صدم درصد باشد، بیماری دوباره قدرت همه‌گیری خود را پیدا می‌کند.
با توجه به اینکه میزان شدت بیماری کووید ۱۹ در هر فرد قابل پیش‌بینی نیست و تا کنون میزان کشندگی بالایی داشته است، پیش‌بینی نقطه بی خطر شدن آن برای برداشتن کامل محدودیتها آسان نیست.
به همین دلیل بسیاری از کشورهایی که نقطه اوج اپیدمی را گذرانده‌اند، به کاهش محدودیتها در طول مدت زمان مشخص روی آورده‌اند تا در صورت مشاهده علائم بالا رفتن عدد آر بیماری، اقدامات لازم را به انجام برسانند.
آنچه می‌توان در زمان کاهش محدودیتها برای نگه داشتن عدد آر به آن تکیه کرد انجام منظم و عمومی تست کرونا و رهگیری و قرنطینه مبتلایان است. با انجام این کارها می‌توان احتمال شیوع ویروس از فرد یک به افراد دیگر را بسیار کم کرد.
واکسن؛ نقطه اطمینان توقف شیوع
البته باید گفت که نقطه قطعی توقف شیوع بیماری همه‌گیر، کشف و توزیع واکسن آن است. واکسن می‌تواند با مصون کردن افراد روند شیوع را متوقف کرده و عدد آر یا عدد سرایت را به زیر یک برساند.
تصور کنید فرد شماره یک به بیماری مبتلاست اما اطرافیان او یا افرادی که با او در تماس هستند یعنی افراد دو، سه از طریق دریافت واکسن نسبت به بیماری مصونیت پیدا کرده‌اند؛ بنابراین بیماری به آنها منتقل نمی‌شود و روند شیوع ان متوقف می‌شود.
