خروج از پروتکل الحاقی یا NPT؟ مجلس می‌خواهد ایران را از کدام‌یک خارج کند؟

خروج از NPT یا خروج از پروتکل الحاقی به آن؟ مشخص نیست مجلس می‌خواهد ایران را از کدام‌یک خارج کند؟ رسانه‌های اصولگرا از هر دو نام برده‌اند؛ چراکه یک‌بار در مجلس دهم طرح خروج ایران از پیمان منع گسترش سلاح هسته‌ای (NPT) را مدون کردند، حالا در مجلس فعلی به همراه دیگر همفکران‌شان به دنبال به‌سرانجام‌رساندن خروج ایران از پروتکل الحاقی به NPT هستند؛ گرچه به نظر می‌رسد که در‌حال‌حاضر این دو مبحث با هم خلط شده‌اند.

روز گذشته نبویان، نماینده تهران، گفته است که پس از اعلام وصول طرح خروج داوطلبانه ایران از پروتکل الحاقی، این طرح در کمیسیون امنیت ملی و دیگر کمیسیون‌های مربوطه بررسی می‌شود. او عنوان کرده ما در این طرح گفته‌ایم که دولت ملزم است اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کند و نظارت‌ها را صرفا تحت پادمان بپذیرد و اجرائی کند.

این درحالی است که اول تیر نصرالله پژمانفر، نماینده مشهد و نزدیک به جبهه پایداری در نطق خود در مجلس طی تذکر شفاهی خطاب به رئیس‌جمهور، گفته بود: قطع‌نامه اخیر اروپایی‌ها و ادامه همکاری آنها با سیاست‌های آمریکا نشان می‌دهد برجام مرده است و هفت کفن نیز پوسانده و دیگر صحبت از خروج از برجام معنی ندارد و دولت باید به فکر خروج از NPT باشد.

سوم تیر هم نایب‌رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی از تدوین طرحی دوفوریتی برای خروج داوطلبانه ایران از NPT خبر داده بود.

همان روز نمایندگان در واکنش به قطع‌نامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه جمهوری اسلامی بیانیه‌ای نوشتند که شاه‌بیتش خروج از پروتکل الحاقی بود؛ پروتکلی که ایران آن را به ‌صورت داوطلبانه اجرا کرده بود. در ادامه بیانیه آمده بود که مجلس شورای اسلامی از دولت محترم می‌خواهد که اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف و نظارت‌ها را آفلاین کند. با‌این‌حال همان فردای قرائت بیانیه نمایندگان، جلیل رحیمی جهان‌آبادی، عضو کمیسیون امنیت ملی، گفته بود که تصمیمی که روز گذشته کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گرفته است و به‌زودی برای تصویب در صحن مجلس مطرح می‌شود، بحث توقف همکاری‌های ایران در قالب پروتکل‌های الحاقی است و نه خروج از NPT. این دو مسئله با یکدیگر متفاوت است، قرارداد NPT قرارداد منع تولید و گسترش سلاح‌های اتمی است و کشورهایی که نمی‌خواهند به دنبال سلاح‌های اتمی بروند، در قالب این تعهدنامه یک‌سری تعهدهایی را در قبال آژانس می‌پذیرند. او گفته بود که قطعا در حوزه دفاعی کشور ما، فعالیت‌های اتمی وجود ندارد؛ بنابراین دلیلی مبنی‌بر خروج از NPT وجود ندارد. ما مشکلی با نظارت‌های NPT نداریم، مشکل ما آنجاست که در قالب برجام، پروتکل الحاقی را به‌ صورت داوطلبانه اجرا کردیم و در مفاد پروتکل الحاقی هم بازرسی‌های سرزده و بازرسی‌هایی خارج از چارچوب مشخص آژانس که در NPT هست، وجود دارد؛ اما با وجود همکاری‌هایی که در زمینه اجرای پروتکل الحاقی داشتیم، باز هم با زیاده‌طلبی و سیاسی‌کاری آژانس مواجه شدیم.

21 تیر نایب‌رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفته بود که این طرح به صورت فوریت‌دار تنظیم شده و مقدمه توجیهی این طرح نوشته شده است. مقتدایی، نماینده اصفهان، البته اضافه کرده بود که درباره ماده واحده و مواد مربوط به این طرح در صحن علنی تصمیم‌گیری خواهد شد. آن‌طور که او خبر داده، این طرح در حال طی‌کردن مراحل اداری در هیئت‌رئیسه مجلس است که به‌زودی از سوی آنان اعلام وصول خواهد شد.

بهمن 98، 19 نماینده دلواپس مجلس وقت، طرح خروج ایران از پیمان منع گسترش سلاح هسته‌ای را تدوین و امضا کردند و برای بررسی به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی ارجاع دادند. دلیل توجیهی آنها اقدام متقابل ایران در خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) در واکنش به نقض تعهدات طرف آمریکایی و اروپایی برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بود. در این طرح همچنین اضافه شده بود که ایران باید همه همکاری‌های نظارتی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را قطع کند. امضاکنندگان طرح عبارت بودند از «سید امیرحسین قاضی‌زاده‌هاشمی، احد آزادی‌خواه، حسین مقصودی، نادر قاضی‌پور، سید‌راضی نوری، جواد کریمی‌قدوسی، سید‌جواد ساداتی‌نژاد، محمود بهمنی، حسن نوروزی، صدیف بدری، حسینعلی حاجی‌دلیگانی، ابوالفضل ابوترابی، محمدابراهیم رضایی، سیدناصر موسوی‌لارگانی، محمدعلی پورمختار، محمود شکری، رسول خضری، حسینعلی شهریاری و علی‌اکبر کریمی». این طرح اما در آن مجلس به جایی نرسید. مشخص بود که با آمدن یک مجلس تماما اصولگرا احتمالا دوباره این طرح زنده شود.

پیش‌تر محمدجواد ظریف در پاسخ به استفاده اعضای اروپایی برجام از «مکانیسم ماشه» اعلام کرد که اگر در ادامه این حرکت پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل ارسال شود، ایران نیز احتمال دارد که از پیمان NPT (پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای) -ایران عضو 50‌ساله این پیمان است- خارج شود. با‌این‌حال اصولگرایان و دلواپسان مدت‌هاست که معتقدند حتی پیش از احتمال فعال‌شدن مکانیسم ماشه ایران باید از پروتکل الحاقی و حتی خود NPT خارج شود. یوسف مولایی، استاد حقوق بین‌الملل ، به‌تازگی گفته است که ایران با اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی و در قالب برجام توانست نسبت به شفاف‌بودن فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای خود به اعتمادسازی بپردازد و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و دیگر کشورهای دنیا مطمئن شدند که فعالیت ایران شفاف است و از مسیر فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای منحرف نمی‌شود. حال اگر به هر نحوی بخواهیم اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را کنار بگذاریم، در حقیقت امکان بازگشت سوءظن و بدگمانی‌هایی که قبل از انعقاد برجام علیه ایران وجود داشت و معمولا تحت شیطنت آمریکا بود، وجود دارد و این اتهامات علیه ایران بیشتر شنیده و به آن توجه خواهد شد. اگر آمریکا موفق به ایجاد این فضا علیه ایران شود و در راستای اتهامات سنگینی که به ایران وارد می‌کند، مخاطبان خود را به‌درستی متقاعد کند، در‌آن‌صورت پرونده ایران مجددا در شورای حکام مطرح شده و قطع‌نامه‌های جدیدی علیه کشورمان به تصویب می‌رسد و پس از آن نیز به‌عنوان یک نگرانی جهانی احتمالا پرونده به شورای امنیت می‌رود. در آنجا نیز بستگی دارد که فضای سیاسی چگونه باشد و روسیه و چین موضعی در‌این‌باره اتخاذ کنند. اگر این دو کشور نیز آمریکا را همراهی کنند، آن زمان خواهد بود که شورای امنیت علیه کشورمان قطع‌نامه جدیدی را به تصویب خواهد رساند. در نتیجه اگر ایران بخواهد پروتکل الحاقی را کنار بگذارد یا از برجام خارج شود، تمام مسائلی که به‌نوعی در چارچوب برجام حل شده بود، دوباره به‌عنوان اتهامات علیه ایران فعال خواهد شد.

حسن‌ هانی‌زاده، کارشناس مسائل بین‌الملل، هم گفته بود که ایران قبل از خروج از پروتکل الحاقی ابزارهای دیگری دارد. هنوز باب ابزارهای دیپلماتیک باز است و ایران همچنان در پی مذاکره با کشورهای اروپایی است. قرار است به‌زودی وزرای خارجه اتحادیه اروپا درباره برجام نشستی در بلژیک داشته باشند، این احتمال وجود دارد که وزیر خارجه ایران هم در این نشست شرکت کند؛ بنابراین مسئله برجام همچنان نقطه امیدی است بین ایران و اتحادیه اروپا. اما خروج از پروتکل الحاقی حتما کمکی به حل مشکل برجام نخواهد کرد. خروج از پروتکل الحاقی این بهانه را به کشورهای اروپایی می‌دهد تا به کلی از توافق‌نامه بین‌المللی خارج شده و راه را برای هر گونه اقدامات اروپایی‌ها برای ایجاد فشار بر ایران و برقراری تحریم‌های جدید باز کند.