میانجی‌گری جدید میان عربستان، ایران و آمریکا

آن‌گونه که دفتر نخست‌وزیری عراق اعلام کرده افزایش همکاری‌های عراق و عربستان در حوزه انرژی و سرمایه‌گذاری عربستان در زیرساخت‌ها و صنایع عراق که توافق‌های اولیه آن در ابتدای ماه جاری میلادی حاصل شده بود و نیز بازگشایی گذرگاه مرزی «عرار» میان دو کشور، از موضوعات مهمی است که در مذاکرات الکاظمی با رهبران عربستان مورد توجه قرار خواهد گرفت. با این حال در کنار این موضوعات، با نگاهی به شرایط امروز عراق و نیز تحولات منطقه و موقعیت شخص الکاظمی می‌توان دریافت که هدف اصلی از سفر نخست‌وزیر عراق به سه کشور مهم و تأثیرگذار بر تحولات داخل عراق، تنها موضوعات اقتصادی نیست.

او پیش از آنکه در ماه می ۲۰۲۰ به عنوان نخست‌وزیر عراق برگزیده شود، حدود چهار سال ریاست سرویس اطلاعات ملی عراق را در دست داشت و در این سمت توانست رابطه‌ای نزدیک با محمد بن‌سلمان، ولیعهد پرنفوذ خاندان سعودی ایجاد کند. نشریه عرب‌نیوز می‌نویسد: «نخست‌وزیر عراق به همان میزان هم با نهاد‌های امنیتی و اطلاعاتی ایران و مقام‌های رده‌بالای این کشور» رابطه‌ای محترمانه دارد. این در حالی است که کاظمی در واشنگتن نیز مورد حمایت مقام‌های دولت ایالات متحده قرار دارد و انتظار می‌رود در جریان سفر او به واشنگتن، مذاکرات استراتژیک میان دو کشور از سر گرفته شود. سفر کاظمی به واشنگتن در شرایطی انجام می‌شود که در سه سال اخیر نخست‌وزیر عراق به ایالات متحده سفر نکرده بود. آمریکا با این ادعا که عادل عبدالمهدی تحت نفوذ ایران است، از دعوت نخست‌وزیر سابق عراق به واشنگتن خودداری کرده بود.

توافق پنهان ایران و ایالات متحده

در ماه‌های گذشته گزارش‌هایی از سوی رسانه‌های غربی و عربی منتشر و ادعا شد که روی‌کارآمدن کاظمی محصول توافق پنهان ایران و ایالات متحده است؛ به‌گونه‌ای که تهران حاضر به حمایت از نخست‌وزیری کاظمی در عراق شد و در مقابل واشنگتن نیز به برخی کشور‌ها اجازه داد تا بخشی از دارایی‌های مسدودشده بانک مرکزی ایران برای خرید دارو آزاد شود. این گزارش البته مورد تأیید مقام‌های رسمی ایران قرار نگرفته است. با این حال تردیدی نیست که ایران نفوذ زیادی در میان شیعیان عراقی دارد و عربستان هم در سال‌های پس از سقوط حکومت صدام، با اقدامات متعددی تلاش کرده نقش ایران در این کشور را کمرنگ و جای پای خود را محکم کند؛ تلاشی که تاکنون نتیجه‌ای مثبت نداشته است. از سوی دیگر ایالات متحده نیز علاقه‌ای ندارد تا دولتی در بغداد روی کار بیاید که کاملا تحت فرمان قدرت‌های منطقه‌ای باشد.

در چنین شرایطی که عراق در میدان رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی قرار گرفته، مصطفی الکاظمی می‌خواهد در مذاکرات خود با مقام‌های ریاض، تهران و واشنگتن نوعی تعادل قدرت در عراق ایجاد کند تا در کنار آن بتواند بحران‌های گسترده از جمله بی‌کاری، فرقه‌گرایی، فساد دولتمردان و ضعف‌های شدید در زیرساخت‌ها که از سال گذشته مردم عراق را به خیابان‌ها کشانده، مدیریت و حل‌وفصل کند. کاظمی برای آنکه بتواند پایه‌های قدرت خود را در بغداد مستحکم کند و در انتخابات بعدی به نخست‌وزیر منتخب تبدیل شود، باید این مأموریت دشوار را که نخست‌وزیران پیشین عراق تا حد زیادی در آن ناکام بودند، با موفقیت به انجام برساند.

میانجگیری احتمالی بغداد

موضوع دیگری که در آستانه این سفر مورد اشاره رسانه‌ها قرار گرفته، نقش کاظمی در میانجیگری احتمالی میان ایران و عربستان است. از ماه‌ها پیش این گمانه در رسانه‌ها مطرح شده که عربستان قصد دارد برای بهبود روابط خود با تهران از رابطه حسنه عراق با ایران استفاده کند. یک روز قبل از سفر کاظمی به عربستان، بغداد میزبان محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران بود. آن‌طور که برخی رسانه‌های عربی ادعا کرده‌اند، ایران اصرار داشت تا کاظمی قبل از سفر به عربستان به تهران سفر کند که در نهایت موفق به عملی‌کردن خواسته خود نشد. نشریه «عرب ویکلی» به نقل از تحلیلگران خود درباره دلایل این تمایل تهران می‌نویسد: «برای ایران بسیار مهم است که بداند نخست‌وزیر جدید عراق چه رویکردی در قبال گروه‌های مورد حمایت تهران در عراق در پیش می‌گیرد و نیز اینکه نخست‌وزیر جدید عراق برای تحکیم موقعیت خود در عراق چگونه تعادلی را می‌خواهد در رابطه بغداد با عربستان، ایران و ایالات متحده برقرار کند. احتمالا به همین دلیل وزیر خارجه ایران قبل از سفر کاظمی به ریاض رهسپار بغداد شده است».

با وجود تلاش‌های کاظمی برای ایجاد ثبات در داخل و خارج عراق، برخی تحولات اخیر در این کشور نشان می‌دهد او در گام‌های اولیه ایجاد ثبات حتی در داخل عراق هم ناکام بوده و راهی طولانی و دشوار در پیش دارد.

انتظار‌ها از کاظمی

کاظمی در شرایطی قدرت را در بغداد به دست گرفت که مردم به‌خصوص شیعیان عراقی، چهار خواسته مشخص از او داشتند؛ پیشرفت محسوس در مبارزه با فساد و محاکمه مقام‌های ارشدی که در این فساد‌ها دست داشتند، معرفی و مجازات آمران و عاملان کشتار معترضان عراقی در ماه‌های گذشته، اعمال کنترل واقعی نهاد‌های رسمی دولتی و حکومتی بر تصمیم‌گیری‌ها و تعیین سیاست‌ها در عراق و قطع نفوذ نهاد‌ها و گروه‌های غیرسمی که به آن‌ها «دولت پنهان» می‌گویند و در نهایت هم موفقیت کاظمی و دولتش برای برگزاری انتخاباتی زودهنگام و عادلانه همان‌گونه که وعده داده بود. با این حال، اخیرا دو واقعه نشان داد که او چالش‌هایی جدی برای عمل به وعده‌های خود و ایجاد ثبات در داخل عراق دارد. کاظمی در ماه ژوئن به سرویس ضدتروریسم عراق (CTS) دستور داد تا عاملان حمله به نیرو‌های آمریکایی در عراق را که بر اساس اطلاعات ارائه‌شده از اعضای کتائب حزب‌الله بودند، دستگیر کند. اما با اعتراض و تهدید‌ها از سوی اعضای این گروه، بازداشت‌شدگان سه روز بعد آزاد شدند و تنها یک نفر از آنان در حبس ماند. این واقعه نشان می‌دهد که دولت رسمی عراق هنوز هم قدرت رویارویی با گروه‌های غیررسمی در عراق را ندارد. اما ضربه جدید به قدرت کاظمی، قتل هشام الهاشمی، مشاور برجسته امنیتی حکومت عراق، در ابتدای ماه جاری میلادی بود. تحقیقات و تفسیر‌های هاشمی، گروه‌های شبه‌نظامی غیررسمی در عراق را عصبانی کرده بود و به نظر می‌رسد این قتل پیامی از سوی این گروه‌ها برای کاظمی باشد تا بیش از این پا در کفش این گروه‌ها نکند. اکنون فشار زیادی روی کاظمی وجود دارد که عاملان قتل هاشمی را به عدالت بسپارد. اگر او در داخل عراق موفق به انجام این مسئولیت نشود، بسیار خوش‌بینانه است که انتظار داشته باشیم بتواند تعادلی در رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در کشورش برقرار کند.