پیچ و خم‌های سخت و زیان‌آوری یک شغل
محمدجواد صابری: آرمانتا تنها خبرنگاری نیست که در سال ۲۰۲۰ کشته شده است. او که صاحب یک مجله هفتگی در ایالتی جرم‌خیز بود و بارها به دلیل انتشار درگیری‌های مسلحانه گنگ‌های مواد مخدر تهدید شده بود، سرنوشت صدها خبرنگارانی را پیدا کرد که در همین قرن بیستم قربانی خشونت شده‌اند. به صورت میانگین در دو دهه اخیر هر سال ۸۰ خبرنگار کشته شده است. آنها معمولا قربانی زد و بندهای سیاسی، خشونت خلافکارها یا گلوله‌های راه گم کرده‌ای شده اند که در آسمان بسیاری از مناطق جهان، از سومالی، سوریه و عراق گرفته تا گواتمالا و مکزیک در حرکتند.
روایت‌هایی نظیر آنچه درباره آرمانتا تعریف کردیم و اعداد و ارقامی که درباره مرگ خبرنگاران ذکر شد، معمولا اولین چیزی است که نشانه سختی و زیان‌آوری شغل خبرنگاری قلمداد می‌شود. هر چند همین هم کافی است، اما سختی کار خبرنگاری ناشی از چندین و چند دلیل دیگر هم هست. مورد تهدید قرار گرفتن، اختصاص زمانی بیش از حد معمول به کار، مشکلات قضایی، سیاسی و خلاصه فهرست بالا بلندی از مشکلات، باعث می‌شود خبرنگاری در عین اینکه شغلی هیجان انگیز قلمداد شود، خطرناک نیز باشد؛ آنقدر که کارشناسان سلامت و رفاه اجتماعی از خبرنگاران می‌خواهند زودتر کار پر فشار خود را کنار بگذارند تا اگر از بلایای مختلف جان سالم به در برده‌اند، لااقل عمر طبیعی طولانی داشته باشند.
خبرنگار نه، برقکار!
«دو سال پیش پیگیر شدم ببینم که آیا برای من بیمه خبرنگاری رد شده است یا نه. بر اساس قانون شغل خبرنگاری سخت و زیان‌آور است و مشمول بازنشستگی زودهنگام می شود و برای این منظور کارفرما باید چهار درصد حق بیمه اضافه بپردازد. در شعبه بیمه متوجه شدم که جای خبرنگار، عنوان شغلی من برقکار درج شده است.»
این صحبت‌های خبرنگاری شاغل در روزنامه‌ای کثیر الانتشار است. او می گوید با پیگیری صورت گرفته مشکل رفع شد، اما همین اتفاق برای افراد مختلف از جامعه خبرنگاران رخ داده است و این موضوع باعث شده آنها در زمان بازنشستگی با مشکل مواجه شوند.
علی دهقان کیا، کارشناس تامین اجتماعی و رئیس کانون بازنشستگان تامین اجتماعی استان تهران به خبرآنلاین می گوید: بر اساس قانون، کارفرمایان برای مشاغل سخت و زیان آور باید حق بیمه بیشتری بدهند تا افرادی که در این مشاغل فعالیت دارند، زودتر بازنشسته شوند. شاغلان با ۲۰ سال سابقه متصل در مشاغل سخت و زیان آور یا ۲۵ سال سابقه منقطع، می توانند بازنشسته شوند. مشکل از آنجا به وجود می آید که برخی کارفرمایان حق بیمه اضافی را نمی‌دهند و افراد زمان بازنشستگی به مشکل بر می‌خورند.
کار سخت و زیان آور چیست؟
آنطور که در قانون کار آمده است، کار سخت و زیان آور، کاری است که در آن عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار غیر استاندارد بوده و در اثر اشتغال کارگر، به مراتب تنشی بالاتر از ظرفیت طبیعی در او ایجاد شود. در قانون دو دسته از مشاغل جزء مشاغل سخت و زیان آور هستند. دسته ای از مشاغل ماهیتا سخت و زیان آور قلمداد می شوند و دسته ای دیگر ماهیتا ممکن است سخت و زیان آور نباشند، اما در محیط کار استانداردهای لازم رعایت نشده و در نتیجه عوارضی برای کارگر به دنبال دارد که برابر با عوارض مشاغل سخت و زیان آور است؛ این مشاغل را کمیته ای فنی بررسی و رای به سخت و زیان آوری یا عدم آن می دهد.
در مورد مشاغلی مثل آتش نشانی، کار در معدن و کار در ارتفاع دیگر نیاز به رای کمیته نیست. خبرنگاری هم از زمره این شغل هاست و باید افراد شاغل در آن از مزایای قانونی استفاده کنند. هر چند در قانون مزایای دیگری از جمله شش ساعت کار روزانه جای هشت ساعت، مرخصی بیشتر نسبت به مشاغل عادی و ... برای شاغلان مشاغل سخت و زیان آور در نظر گرفته شده، همانطور که توضیح داده شده یکی از مهم ترین مزایای مشاغل سخت و زیان آور بازنشستگی زودهنگام است. البته این به شرطی اتفاق می افتد که حق بیمه این مشاغل پرداخت شده باشد.
دهقان کیا اذعان می کند که یکی از از مشکلات در زمینه بازنشستگی همین مورد مشاغل سخت و زیان آور است. در واقع جدای از اینکه در مورد مشاغلی که ماهیتا سخت و زیان آور نیستند، تخلفاتی بروز می کند و مسیر اثبات سختی و زیان آوری آن برای افراد طولانی است، در مواردی درباره مشاغل ماهیتا سخت نیز تخلفاتی اتفاق می افتد و کارفرمایان با تغییر عنوان شغلی، از پرداخت حق بیمه اضافی سر باز می زنند. یکی از آشناترین راه فرارها این است که از آنجا که در یک دفتر روزنامه یا خبرگزاری افرادی غیر خبرنگار هم شاغل هستند، عنوان تعدادی از خبرنگاران نیز شغل اداری، خدماتی و ... درج می شود. هر چند باید با نظارت جلو چنین اتفاقی گرفته شود، اما معمولا تا وقتی خود فرد موضوع را پیگیری نکند، اتفاقی نمی افتد، کما اینکه در مواردی با پیگیری هم به دلیل گذشت سال های زیاد و تغییر چند باره کارفرما، احقاق حق نشده است.
دهقان کیا می گوید: موضوع پیش از اینکه در شعبات تامین اجتماعی طرح و دنبال شود، باید در ادارات کار مورد پیگیری قرار گیرد. در قانون مشاغل سخت و زیان آور مشخص هستند. درباره برخی مشاغل که نیاز به بررسی نیست و در مورد دیگر مشاغل هم می توان تقاضای بررسی داد. به هر حال در مورد مشاغل ماهیتا سخت و زیان آور و مشاغلی که در کمیته ها، سخت و زیان آور تشخیص داده می شوند، باید حق بیمه اضافی پرداخت شود و افراد از مزایای قانونی آن بهره مند شوند.
در مورد کار خبرنگاری در ایران و جهان مشکلات زیادی وجود دارد. باید قوانینی روشن که هم حمایتی باشند و هم امنیت افراد را تامین کنند، تدوین و مهم تر از آن اجرا شود. هر چند اکثر خبرنگاران، به ویژه در ایران که بسیاری با حداقل دستمزد خبرنگاری می کنند، می گویند از سر عشق و علاقه خبرنگار شده‌اند، اما این موضوع مجوزی برای تضییع حق آنها نیست. در واقع همزمان که باید تلاش کرد قوانینی برای دسترسی آسان خبرنگاران به اطلاعات تصویب کرد و گام هایی در راستای مصونیت و امنیت آنها برداشت، باید پیگیر نقض قوانین درباره آنها هم بود؛ یکی از آشکارترین این نقض ها نپرداختن حق بیمه سخت و زیان آوری کار خبرنگاری است.
