صف کشی برجامیان در برابر ترامپ؛ در ادامه چه خواهد شد؟

چهار ساعت رایزنی پشت در‌های بسته سالن مذاکره در هتل کوبرگ وین به بیانیه‌ای چند پاراگرافی منتهی شد که باز هم یکجانبه‌گرایی ایالات متحده امریکا را نشانه گرفت. نمایندگان ارشد کشور‌های ایران، بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین پس از یک روز رایزنی دو و چندجانبه با یکدیگر یک پیام واحد را به نیویورک فرستادند: «امریکا دیگر عضوی از توافق هسته‌ای با ایران نیست و نمی‌تواند از ساز و کار‌های تعریف‌شده در این توافق استفاده کند.» اشاره‌ای به تلاش در جریان تیم ترامپ برای بازگرداندن قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت علیه ایران با استفاده از بند‌های موجود در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱.

درست در روز‌هایی که مایک پمپئو شمارش معکوس برای بازگرداندن قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت علیه ایران را آغاز کرده و ادعا می‌کند که بیستمین روز سپتامبر آخرین روز تعلیق اجرای این قطعنامه‌ها است، ۴ عضو دایم شورای امنیت به علاوه آلمان به صراحت به تیم ترامپ یادآوری کردند که امریکا در تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸ به صورت یکجانبه، توقف مشارکت خود در برجام را اعلام کرد و از آن پس در هیچ یک از فعالیت‌های مرتبط با برجام مشارکت نداشته لذا امریکا را نمی‌توان یک دولت عضو برجام محسوب کرد.

به نوشته روزنامه اعتماد، در بخش‌های دیگری از این بیانیه مشترک، اعضا بر اهمیت صیانت و حمایت از برجام و اجرای کامل آن تاکید کردند. خبرگزاری آسوشیتدپرس درباره جلسه روز سه‌شنبه کمیسیون مشترک برجام می‌نویسد بازماندگان در توافق هسته‌ای یکصدا بر لزوم حفظ برجام تاکید کردند. نماینده چین در این مذاکرات پس از پایان جلسه کمیسیون مشترک به خبرنگاران گفت: کشور‌های عضو برجام موافق بودند که ایالات متحده دیگر عضوی از این توافق نیست و جایگاه حقیقی و حقوقی برای بازگرداندن قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت علیه ایران ندارد. این مقام چینی تاکید کرد که از منظر پکن، واشنگتن در حال استفاده از ساز و کار مکانیسم ماشه در راستای هدف اصلی‌اش یعنی مرگ برجام است. نماینده چین در ادامه تاکید کرد که سایر کشور‌ها هم صرفا سیاست انتظار تا ماه نوامبر برای اعلام نتیجه انتخابات امریکا را در پیش نگرفته‌اند. این مقام چینی خطاب به خبرنگاران گفت: هرچند که امریکا یک ابرقدرت است، اما تنها یک کشور است و به همین دلیل سایر کشور‌ها هم در حال اعلام موضع هستند. نماینده روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی وین نیز موضعی مشابه نماینده چین در قبال وضعیت برجام در شورای امنیت اتخاذ کرد. هرچند که کشور‌های عضو برجام از کاهش تعهدات برجامی ایران راضی نیستند، اما اعتقاد دارند که به‌رغم این کاهش تعهدات، ایران همچنان به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه دسترسی می‌دهد و مهم‌ترین نمونه آن نیز هفته گذشته و در جریان سفر رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران رخ داد.

ابلاغیه امریکا، معلق در هوا

هرچند آنچه روز سه‌شنبه در وین رخ داد در رسانه‌های متفاوت بین‌المللی به پیام قاطع یا هم‌صدایی واحد اعضای واقعی برجام به امریکا تعبیر شد، اما نمی‌توان انتظار داشت که این بیانیه سیاسی به تنهایی به ترمزی در برابر اقدام‌های یکجانبه امریکا در نیویورک علیه ایران منتهی شود. بر همین اساس تلاش‌های مداوم تهران برای رایزنی در شورای امنیت سازمان ملل و حفظ فضای مخالفت با اقدام‌های یکجانبه‌گرایانه امریکا ادامه دارد. در نتیجه همین تلاش‌ها است که نماینده نیجر در سازمان ملل متحد همزمان با برگزاری نشست کمیسیون مشترک بازماندگان در برجام در وین، موضع کشورش در خصوص تلاش‌های امریکا در شورای امنیت را اعلام و تاکید کرد که نیجر هیچ اقدامی درباره ابلاغیه امریکا برای فعال کردن ساز و کار بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران اتخاذ نخواهد کرد چرا که در میان ۱۵ عضو شورای امنیت سازمان ملل در این باره اجماعی وجود ندارد.

این موضع‌گیری نیجر به آن معنا است که ابلاغیه‌ای که مایک پمپئو به نماینده اندونزی به عنوان رییس دوره‌ای شورای امنیت داد، اما با مخالفت ۱۳ عضو شورای امنیت روبه رو شد در دوره ریاست نیجر نیز همچنان در شورای امنیت معلق خواهد ماند. اقدام امریکا در ارایه ابلاغیه مبنی بر بازگرداندن قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران عملا توفانی در شورای امنیت در هفته‌های آتی به راه خواهد انداخت. تعریف ساده این هیاهو این است که امریکای ترامپ در پایان ۳۰ روز ادعایی، از بازگشت تمام تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران سخن خواهد گفت و این در حالی است که سایر اعضا این اقدام امریکا را غیرقانونی دانسته و آن را مردود می‌دانند.

سایت بی‌بی‌سی انگلیسی در تحلیلی تفصیلی به توضیح وضعیت جاری در شورای امنیت پرداخته و در پاسخ به این سوال که حق با چه طرفی است، می‌نویسد: زمانی که «دونالد ترامپ» رییس‌جمهور امریکا از توافق خارج می‌شد، صراحتا تصمیم گرفت به مشارکت ایالات متحده در این توافق پایان دهد. این عبارت که از سوی وزیر خارجه امریکا هم تکرار شد، استدلال درباره اینکه امریکا همچنان مشارکت‌کننده در برجام است آن هم فقط با هدف بازگرداندن تحریم‌ها را دشوار می‌کند. «جان بولتون» مشاور وقت امنیت ملی امریکا به هنگام خروج این کشور از توافق هم می‌گوید این نظر به لحاظ قانونی درست نیست؛ مانند همان چیزی که سایر اعضا و اتحادیه اروپا می‌گویند. بنابر این گزارش، موضع رییس شورای امنیت هم که بدون شک بر اساس مشاوره قانونی بوده همین دیدگاه را تایید می‌کند. به علاوه اینکه تلاش فریبکارانه امریکا برای جدا کردن تعریف «کشور مشارکت‌کننده» از این پرسش که کدام کشور‌ها واقعا در توافق مشارکت دارند، کارایی ندارد.

دیگر اینکه واضح است که توافق هسته‌ای و ساز و کار اسنپ‌بک مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱ با هم مرتبط هستند و این قطعنامه تنها برای تقویت توافق وجود دارد. ارتباط مذکور را همچنین این واقعیت که کشور‌هایی که به دنبال فعال کردن اسنپ‌بک هستند ابتدا باید روند حل و فصل را به عنوان بخشی از توافق مورد بحث قرار دهند، تایید می‌کند زیرا این رویه تنها در دسترس کشور‌هایی است که واقعا در توافق مشارکت دارند.

بر اساس ترجمه خبرگزاری فارس از بی‌بی‌سی، نتیجه این مباحث این است که امریکا خود را از ساز و کار اسنپ‌بک محروم کرده؛ نتیجه‌ای که با منطق مقررات مربوطه مطابقت دارد. اسنپ‌بک طراحی شد تا یکپارچگی برجام را تضمین کند، نه به عنوان ابزاری برای ایجاد اختلال و نابودی آن مورد استفاده قرار بگیرد.

آیا امریکا می‌توانست از این فرجام جلوگیری کند؟

به ادعای بی‌بی‌سی، از قضا اگر امریکا طبق قوانین مذاکره شده از سوی دولت اوباما پیش می‌رفت، می‌توانست به اهدافش برسد و به جای اینکه از توافق به عنوان عضوی از برجام در سال ۲۰۱۸ خارج شود، می‌توانست ادعای عدم تعهد جدی ایران را مطرح کند و وارد تلاش‌های حل اختلاف شود و بعد از آن اسنپ‌بک را بدون آنکه عضویتش محل بحث باشد، فعال کند. بعد از آن هم امریکا می‌توانست از توافق استعفا دهد و در نتیجه آن، تحریم‌های جامع سازمان ملل علیه ایران برای مدت نامحدود بازمی‌گشت. نگارنده در ادامه می‌گوید این دیدگاه جان بولتون که گفته بود دولت امریکا احمقانه عمل می‌کند را تایید می‌کند. به گزارش «اعتماد» بی‌بی‌سی در حالی اقدام به ساده‌سازی استفاده از مکانیسم بازگرداندن خودکار قطعنامه‌های پیشین سازمان ملل علیه ایران می‌کند که اگر امریکا در برجام مانده بود برای اثبات ادعای خود درباره عدم پایبندی ایران باید روی ریل ساز و کار تعریف شده در بند‌های ۳۶ و ۳۷ توافق هسته‌ای حرکت کرده و عدم پایبندی ایران را اثبات می‌کرد. اقدامی که با توجه به پایبندی ایران به تعهداتش تا یک سال پس از خروج امریکا از برجام به هیچ وجه ساده نبود.

در ادامه چه خواهد شد؟

بی‌بی‌سی در ادامه این گزارش می‌نویسد: یک دستیار سابق دبیرکل سازمان ملل در امور قانونی گفته که شورای امنیت احتمالا به راحتی از پذیرش پیشنهاد اسنپ‌بک در دستور کار خود، سر باز بزند. به احتمال قوی‌تر، شورای امنیت اقدام امریکا در فعالسازی را به رسمیت نخواهد شناخت و همان استدلال را که این کشور دیگر از چنین جایگاهی برخوردار نیست مطرح خواهد کرد. با این وجود، بی‌بی‌سی، نگرانی واقعی را در ارتباط با کاهش تعهدات ایران می‌داند و می‌نویسد در صورتی که راه‌حلی دیپلماتیک در چند ماه آینده یافت نشود، کل توافق هسته‌ای با یا بدون اسنپ‌بک در خطر نابودی قرار خواهد گرفت.

تحلیل گلوبال تایمز از نشست وین؛ اعضای برجام پای امضای خود ایستادند

روزنامه گلوبال تایمز چین از روزنامه های حزب حاکم این کشور نوشت: اعضای توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ میلادی موسوم به «برجام» در جریان برگزاری کنفرانس وین یک بار دیگر پای امضای خود ایستادند.

به گزارش ایرنا، گلوبال تایمز روز پنجشنبه در گزارشی خاطر نشان کرد: اعضای برجام در این نشست نه تنها پای امضای خود بلکه مقابل اقدامات آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم های بین المللی علیه جمهوری اسلامی ایران هم ایستادند.

در این گزارش آمده است: کشورهای اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان از یک طرف و دیگر امضا کنندگان این توافق شامل چین و روسیه از طرف دیگر در تلاش هشتند تا توافق بسیار مهم برجام را نجات دهند.

گزارش در ادامه با یادآوری خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ میلادی، فشارهای حداکثری و تحریم های واشنگتن علیه تهران را از علت های اصلی افزایش تنش ها بر سر این موضوع دانسته است.

گلوبال تایمز نوشته است: با این حال در موضع متفاوت با آمریکا، کشورهای دیگر عضو برجام اصرار دارند باید از این توافق حفاظت و به آن عمل شود.

رسانه چینی به نقل از توییت «هلگا اشمید » مقام ارشد اتحادیه اروپا که ریاست روز سه شنبه گفت و گوها را بر عهده داشت نوشته است: اعضای باقیمانده در برجام به رغم وجود پاره ای از چالش ها، عزم راسخی برای حراست از توافق با ایران و اجرای کامل آن دارند.

گلوبال تایمز به نقل از بیانیه بعدی وی نیز آورده است: آمریکا که از توافق هسته ای خارج شده است دیگر نمی تواند مبتکر یک اقدام دیگر برای بازگرداندن تحریم ها باشد.

روزنامه تاکید کرده است: ریشه همه مشکلات فعلی و افزوده شدن به تنش ها در این خصوص به خروج واشنگتن از برجام باز می گردد و حالا دیگر اعضا به ظور مشترک خواستار حراست از توافق بین المللی هسته ای سال ۲۰۱۵ میلادی با ایران هستند.