واکاوی دلایل اقدام به خودکشی
خودکشی به‌عنوان اقدامی آگاهانه در آزار خود که به مرگ می‌انجامد، یکی از مشکلات غامض جامعه انسانی است که متأسفانه روزبه‌روز بر وسعتش افزوده می‌شود و همچنان به‌عنوان یک نگرانی اصلی بهداشتی در دنیا مطرح است. طبق تخمین‌های سازمان بهداشت جهانی، سالانه یک‌میلیون مرگ ناشی از خودکشی در دنیا رخ می‌دهد. این سازمان تخمین می‌زند که مرگ ناشی از خودکشی بیشتر از مرگ ناشی از قتل و جنگ باشد. شواهد نشان می‌دهند که به ازای هر مورد خودکشی منجر به مرگ، ۱۰ تا ۲۰ مورد نیز اقدام به خودکشی وجود دارد. بنابراین، سالانه در دنیا، بین ۱۰ تا بیست میلیون نفر اقدام به خودکشی می‌کنند.
به بیان محققان، در هر خودکشی، حداقل ۶ نفر از اقوام و دوستان فرد تحت تأثیر شدید این واقعه قرار می‌گیرند. به همین دلیل با یک حساب ساده می‌توان برآورد کرد که سالانه بیش از صدمیلیون نفر در دنیا تحت تأثیر واقعه خودکشی قرار دارند. مطالعات همه‌گیرشناسی خودکشی در ایران نیز، نشان داده‌اند که خودکشی و اقدام به آن در حال افزایش است. شهر تهران پس از سه استان ایلام، کرمانشاه و همدان در مقاطعی، بالاترین آمار خودکشی را در کشور داشته است. نتایج پژوهش‌ها حاکی از آن است که میل به خودکشی در تهران، روزانه ۲۱ نفر است که عدد بالایی به‌حساب می‌آید.
برای موشکافی این پدیده نامیمون، محققانی از دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی و دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، پژوهشی را انجام داده‌اند که در آن، به خودکشی و دلایل وقوع آن در کشور ما پرداخته شده است.
این تحقیق با استفاده از نمونه‌گیری هدفمند و مشارکت تعدادی از زنان و مردان اقدام‌کننده به خودکشی که در بیمارستان‌های شهر تهران تحت درمان پزشکی بوده‌اند، انجام شده است.
بنابر یافته‌های این پژوهش، بارزترین علت اقدام به خودکشی در این افراد، قرارگرفتن در چرخه حذف بوده است؛ چرخه‌ای که معلول شرایط علّی، مداخله‌ای و زمینه‌ای خاصی است.
علیرضا کلدی، استاد و پژوهشگر جامعه‌شناسی دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی و همکارش دراین‌باره می‌گویند: «ازآنجاکه خودکشی فرد در اجتماع، نمودی از نابسامانی‌های اجتماعی و اختلالات شخصیتی فرد محسوب می‌شود و ازطرفی، این عمل در برخی موارد، عملی تجاوزکارانه به‌حساب می‌آید که فرد علیه خود و اجتماع، براساس تفکر شخصی، به آن روی می‌آورد، شناخت ریشه‌ها و دلایل این پدیده که یکی از عوامل مخل امنیت است ضرورت دارد».
به بیان این محققان، «بنا بر یافته‌های پژوهش ما، موارد زیر را می‌توان به‌عنوان شرایط علّی خودکشی شناسایی کرد: رفتارهای خودسرانه، رفتارهای ممنوعه، بهادادن به احساسات عاشقانه و نگرش فرامادی به ازدواج در سطح فردی، برهم‌خوردن سلسله‌مراتب قدرت، نبود مباحثه و گفتگو و مشارکت، حمایت‌های مشروط والدین، محدودبودن تعاملات، بی‌تعهدی همسر در رفع نیازها، خشونت در سطح خانوادگی، باور به تفاوت‌های جنسیتی در بیان احساسات و آزادنبودن جوانان در همسرگزینی در سطح کلان».
بنا بر نتایج این تحقیق در خصوص چرایی اقدام به خودکشی و چگونگی اثرگذاری عوامل مؤثر بر اقدام به آن، اشاره شده است که این افراد طی فرایندی در ظاهر آرام اما بسیار خشن به‌سوی اقدام به خودکشی کشیده شده‌اند.
کلدی و همکارش معتقدند: «چنین افرادی که بسته به نوع مشکلشان، با احساس درماندگی و ناامیدی از بهبود شرایط از یکسو و نداشتن راه برگشت ازسوی دیگر مواجه بوده‌اند، دیگر توان تحمل شرایط را نداشته و تصمیم به حذف خود گرفته‌اند».
این نتایج پژوهشی که بدون شک می‌توانند در کمک به دست‌اندرکاران امور جامعه و همچنین آحاد مردم، دیدگاه‌های مناسبی را در خصوص عمل فاجعه‌آمیز خودکشی ارائه دهند و به طراحی رویکردهایی برای کاهش آن بینجامند، در «دوفصل‌نامه بررسی مسائل اجتماعی ایران» که از انتشارات دانشگاه تهران است، به چاپ رسیده‌اند.
