«شاد» مردود شد؟

تا قبل از شیوع کرونا و محدودیت‌های اجباری که گریبانگیر نظام آموزشی کشور شد، آموزش الکترونیکی، روشی مکمل آموزش‌های اصلی به حساب می‌آمد که به شکلی محدود در برخی مراکز آموزشی به اجرا درمی‌آمد، اما اکنون به اجبار به ضرورتی انکارناپذیر برای پیشبرد اهداف آموزشی تبدیل شده است و باید پذیرفت که برای جبران عقب‌ماندگی چندین ساله کشور در سیر این دسته تکنولوژی، باید تلاشی مضاعف شود تا بسترهای مناسب برای تسهیل روند آموزش‌های دانش‌آموزان و دانشجویان فراهم شود.

به عملکرد مدیران آموزشی کشور در این مدت نقدهای زیادی وارد است. کمبودهایی که در این مدت، دانش‌آموزان، والدین و کادر آموزشی تجربه کردند، تا حدی قابل قبول و توجیه‌پذیر است اما بخش‌هایی را نیز می‌توان به کم‌کاری و مدیریت غلط مدیران ارشد آموزش و پرورش نسبت داد. علی عبدالعالی، دانشیار دانشگاه علم و صنعت و از متخصصان حوزه آموزش خلاق می‌گوید: برای تحقق آموزش الکترونیکی موثر و استاندارد، دو رکن اصلی پلت‌فرم و محتوای مناسب نیاز است. وی معتقد است ارائه سرویس آموزشی مناسب، مصداق کامل احترام به مخاطب است و دسترسی به محتوای فاخر و پوشا در بستر پلت‌فرمی عالی، از ضرورت‌های انجام یک فرآیند آموزشی ثمربخش است. عبدالعالی می‌افزاید: اهمیت محتوای مناسبی که توسط بهترین متخصصان هر حوزه و در قالب چندرسانه‌ای تولید شده باشد و به‌صورت سراسری در اختیار تمام دانش‌آموزان کشور قرار بگیرد به قدری است که بدون آن، با هیچ نوع پلت‌فرمی نمی‌توان نتیجه مطلوبی کسب کرد.

پیام‌رسان به جای پلت‌فرم آموزشی

مسوولان آموزشی در نخستین مرحله از مواجهه با کرونا و برای حرکت به سمت آموزش الکترونیکی، سراغ پیام‌رسان‌های ایرانی رفتند و در جلسه‌ای از آنها خواستند که برنامه‌های خود را برای اجرای آموزش الکترونیکی ارائه دهند. همچنین اجرای برخی برنامه‌های آموزشی تلویزیونی نیز بخش دیگری از تلاش متولیان آموزش برای مواجهه با این عرصه بود اما به گفته متخصصان آموزشی این آموزش‌ها از نظر کمیت بسیار ناکافی و از نظر کیفیت بسیار ضعیف ارزیابی می‌شوند. در نتیجه بار اصلی آموزش همچنان بر دوش معلمان است که باید آن را از طریق شبکه «شاد» و با محتواهای تولیدی خود پیش ‌ببرند. همچنین در عرصه تکنولوژی نیز متولیان آموزش با اجرا و پیاده‌سازی شبکه «شاد» و سامانه «سناد» نمره قبولی نگرفتند. نظرات معلمان و والدین دانش‌آموزان در مناطق مختلف کشور نشان می‌دهد که در کار با شبکه شاد دو چالش اصلی وجود دارد. اول اینکه شبکه از نظر زیرساختی، پتانسیل لازم را برای پاسخگویی نیاز ۱۵ میلیون دانش‌آموز کشور ندارد و دوم اینکه معلمان نه تنها محتوایی مناسب به اشتراک‌گذاری در این شبکه ندارند – یا باید آن را تولید کنند یا از آموزش‌های جسته‌گریخته موجود در اینترنت انتخاب کنند و با دانش‌آموزان به اشتراک گذارند- بلکه اگر محتوایی نیز در دسترسشان باشد، به‌دلیل ضعف‌های این پلت‌فرم به سختی می‌توانند آن را با دانش‌آموزان به اشتراک بگذارند. مشکلات گزارش شده از شبکه شاد کم نیست. از آنجا که شاد یک پیام‌رسان است، اصلی‌ترین راه ارتباطی در آن از طریق نوشتار است و طبیعتا این روش برای اغنای نیاز آموزشی دانش‌آموزان به خصوص دانش‌آموزان سطوح پایین‌تر کفایت نکرده و به انواع دیگری از محتوا از جمله محتوای چندرسانه‌ای نیاز است. کاربران شاد معتقدند قراردادن فایل‌های ویدئویی در این شبکه به سختی انجام می‌گیرد و وقفه‌های متعدد، احراز هویت پردردسر و مشکلات فنی دیگر عملا کار با آن را بسیار دشوار کرده است. گلایه بسیاری از کاربران شبکه شاد نیز مربوط به مشکلات آنها با اینترنت برای برقراری ارتباط از طریق این شبکه است. اخیرا وزیر ارتباطات اعلام کرد اینترنت اختصاصی رایگان ویژه شبکه شاد در دسترس کاربران و معلمان قرار می‌گیرد اما کاربران مدعی‌اند کیفیت ارتباطی لازم را از طریق این اتصال اینترنتی دریافت نمی‌کنند و ناچارند از بسته‌های اینترنت شخصی یا وای فای منزل استفاده کنند که هزینه‌های این خدمات اینترنتی اخیرا بسیار بالا رفته و چنین هزینه‌هایی باری اضافه بر دوش کاربران این سامانه گذاشته است. اخیرا وزیر آموزش و پرورش اعلام کرده است که معلمان باید در ساعت مقرر کلاس‌ها در محل مدرسه حاضر شوند و تدریس و پیگیری دانش‌آموزان در این زمان و از طریق اینترنت وای فای مدرسه انجام شود. اما بسیاری از کادر آموزشی مدارس معتقدند نه تنها بسترهای اینترنت مدارس بسیار ضعیف و عملا برای انجام آموزش ناکارآمد است، بلکه به بهانه تعطیلی مدارس، سرویس‌های تردد معلمان نیز برداشته شده و آنها به سختی می‌توانند در محل مدارس، خصوصا در مناطق محروم و دورافتاده حاضر شوند.

فقر محتوای آموزشی مناسب

بسیاری از معلمان به محتوای آموزشی مناسب برای پیشبرد امر آموزش در این شبکه دسترسی ندارند و ناچارند با امکانات اندکی که در منازل دارند دست به تولید محتوای آموزشی بزنند. این درحالی است که از نظر درآمدی، عموما معلمان در رده متوسط به پایین جامعه دسته‌بندی می‌شوند و بسیاری از آنها در خانه‌های کوچک و شلوغ خود و در کنار نقش پدر و مادری خود برای فرزندانشان باید این آموزش‌ها را انجام داده و ضبط کنند و در اختیار دانش‌آموزان خود قرار دهند.

با وجود مشکلات، بسیاری از معلمان معتقدند سامانه «شاد» که امسال در اختیار دارند، نسبت به سامانه «شاد» که از اواخر سال تحصیلی گذشته عرضه شد بسیار کامل‌تر بوده و کارآیی پلت‌فرم بهبودیافته‌تر و امکانات زیادی دارد. اما در این میان نبود آموزش برای کادر آموزشی برای کار با این سامانه چالش دارد. آن هم اینکه کادر آموزشی، هیچ آموزشی در رابطه با نحوه کار با این سامانه ندیده‌اند و استفاده از بسیاری از این امکانات جدید برای آنها نامانوس است. خصوصا که سن شاغلان آموزش و پرورش نسبت به سال‌های پیش‌ بسیار بالا رفته و برای این پرسنل غیرجوان، همگام شدن با تکنولوژی‌های آموزشی و یادگیری نحوه کار با این سامانه‌ها کار چندان ساده‌ای نیست. شاید اگر در تابستان، آموزش‌هایی درباره نحوه کار با این سامانه‌های جدید یا آموزش مجازی برای معلمان برگزار می‌شد، این قشر زحمتکش با مشکل کمتری مواجه می‌شدند.

گشایش نهادهای خصوصی برای گره آموزش دولتی

درحالی‌که می‌بینیم آموزش و پرورش به‌عنوان نهاد اصلی آموزش کشور، عملکرد چندان مناسبی نداشته و آموزش مجازی در آغاز سال تحصیلی با چالش‌ها و مشکلات زیادی برای دانش‌آموزان، والدین و دست‌اندرکاران امر آموزش مواجه بوده است، تعدادی از پلت‌فرم‌های VOD و اپلیکیشن‌های برگزاری وبینار گام‌هایی برای رفع نیاز آموزش مجازی در این مقطع زمانی برداشته‌اند. پلت‌فرم‌های آموزشی و ارتباطی خصوصی حتی تا قبل از کرونا هم رشد قابل‌توجهی در فضای اینترنت داشتند و برخی از آنها به‌واسطه روزهای قرنطینه از رشد و توجه قابل‌توجهی هم برخوردار شدند با این حال متولیان آموزش هنگام حل موضوع آموزش مجازی عملا تجربه و پتانسیل این پلت‌فرم‌های خصوصی را نادیده گرفتند. با تمام این تفاسیر و راهکارهای ممکن در امر آموزش مجازی، جای سوال است که چرا آموزش و پرورش سراغ یک پلت‌فرم پیام‌رسان (سامانه شاد) رفت و تلاشی برای استفاده از پتانسیل‌های مجموعه‌های خصوصی برای مدیریت بحران آموزشی دوران کرونا نکرد.

به نظر می‌رسد نیاز به آموزش مجازی در دوران کرونا باعث شد تا توجه نهادها و افراد به موضوع آموزش الکترونیکی جلب شود؛ با این حال پاسخ به این نیاز، به جای استفاده از تجربه‌‌ها و پتانسیل‌های موجود در حوزه آموزش آنلاین، به سمت و سوی دیگری رفته و دانش‌آموزان و کادر آموزشی را در پذیرش این بستر جدید، با دردسرهای زیادی مواجه کرده است.