جهش ژنتیکی کرونا خطرناک است؟
دکتر علی‌حسین صابری اظهار کرد: جهش ژنتیکی به این معنا است که در ماده ژنتیکی تغییر ایجاد می‌شود؛ همه موجودات زنده دارای ماده ژنتیکی هستند اما ویروس به تنهایی به عنوان موجود زنده به حساب نمی‌آید به این دلیل که به خودی خود نمی‌تواند فعالیت زیستی داشته باشد و برای اینکه فعالیت زیستی داشته باشد، باید وارد سلول‌های یک موجود زنده شود و برای تکثیر و تولید مثل از سلول‌های آن موجود زنده استفاده کند.
وی افزود: اما ویروس هم دارای ماده ژنتیکی است و منظور از جهش ژنتیکی ویروس، تغییر در این ماده ژنتیکی است. باید توجه داشته باشیم که هر تغییر ژنتیکی یا جهش ممکن است لزوما در عملکرد یک ویروس تغییر ایجاد نکند و هر جهشی الزاما باعث افزایش یا کاهش بیماری‌زایی یک ویروس نمی‌شود.
صابری بیان کرد: با این وجود هرگونه تغییر در بیماری‌زایی یا سرعت سرایت ویروس، با جهش‌های ژنتیکی در ویروس‌ها همراه است.
جهش ژنتیکی چیست؟
وی در خصوص گمانه‌های مطرح‌شده مبنی بر به وجود آمدن جهش ژنتیکی در ویروس کرونا، افزود: ژنوم ویروس، مجموعه ماده ژنتیکی ویروس است و شامل حدود ۳۰ هزار نوکلوئوتید است و حدود ۲۹ پروتئین را تولید می‌کند که این کدها هویت ویروس را تشکیل می‌دهند؛ بیماری‌زایی و عملکرد ویروس به وسیله این پروتئین‌های کُدشده از ژنوم ویروس، تعیین می‌شود.
این استاد ژنتیک پزشکی گفت: ژنوم ویروس کرونا یک مرجع دارد؛ مرجع آن نیز ژنوم همان ویروس کرونایی است که در ووهان چین برای اولین بار دیده شد و پس از آن در جهان منتشر شد و مردم دنیا را در مناطق جغرافیایی متفاوت و با نژادهای مختلف درگیر کرد.
وی بیان کرد: برای اینکه متوجه شویم آیا در ویروس کرونا جهش ژنتیکی اتفاق افتاده یا نه، باید تغییرات ژنتیکی ژنوم ویروس در ویروس‌های استخراج‌شده از نمونه‌های افراد مبتلا بررسی شود.
تغییرات ژنتیکی ویروس کرونا در همه جهان دیده شده است
عضو هیات علمی گروه ژنتیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز ادامه داد: هنگامی که تغییرات ژنتیکی ویروس منتشرشده در بقیه کشورها با ژنوم مرجع، یعنی ژنوم ویروس منتشرشده در ووهان مقایسه شود، در این صورت می‌توان مشخص کرد که ویروس جهش ژنتیکی داشته یا نداشته است. به عبارتی می‌خواهیم بدانیم که ژنوم ویروس پایدار و ثابت است یا اینکه دائما در حال جهش است.
وی افزود: در اکثر کشورها از جمله در کشور ما این مقایسه انجام شده و در اکثر بررسی‌هایی که روی ژنوم ویروس انجام شد، مشخص شده که در مجموع ژنوم‌های بررسی‌شده به مقدار زیادی شبیه ژنوم همان ویروس اولیه‌ای هستند که برای اولین بار در ووهان چین دیده شد. با این حال، اغلب این مطالعات، جهش‌هایی را هم گزارش کرده‌اند.
کاهش بیماری‌زایی کرونا تنها یک فرضیه است
صابری با بیان اینکه تغییرات ژنتیکی ویروس کرونا در همه جهان از جمله در کشور ما دیده شده، بیان کرد: اما آنچه اکثر کشورها بر آن اتفاق نظر دارند، این است که مجموع تغییرات به وجود آمده در کدهای ژنتیکی ویروس کرونا، هنوز بیماری‌زایی ویروس را به مقدار زیادی تحت تاثیر قرار نداده است و ویروس کرونا چه از نظر کشندگی و چه از نظر قدرت سرایت به دیگر افراد تغییر زیادی پیدا نکرده است اما به این معنا نیست که در آینده نیز تغییری نخواهد داشت.
وی گفت: هر چند گزارش‌هایی از کاهش بیماری‌زایی ویروس در بعضی از کشورها منتشر شده اما این فرضیه مطرح است که این افراد ممکن است هنگام آلودگی به ویروس، با تعداد کمی ویروس (ویرال لود پایین) مبتلا شده باشند.
شاید کرونا به مرور زمان خاصیت بیماری‌زایی را از دست بدهد
این استاد ژنتیک پزشکی با بیان اینکه امکان دارد ویروس به مرور زمان و به دلیل تغییرات ژنتیکی، خاصیت بیماری‌زایی را از دست بدهد، تاکید کرد: کما اینکه در ژنوم سلول‌های انسان هم ردپایی از مواد ژنتیکی ویروس‌ها وجود دارد که در طول میلیون‌ها سال در ژنوم مستقر شده‌اند و بیماری‌زا هم نیستند. ویروس کرونا نیز ممکن است به مرور زمان به این مرحله برسد.
رئیس بنیاد نخبگان خوزستان ادامه داد: برای مبارزه با ویروس نیاز به واکسن و یا دارویی داریم که بدون آسیب به بدن انسان، ویروس را متوقف کند. از طرفی، طراحی دارو و ساخت واکسن، بدون اطلاع از ژنوم ویروس امکان‌پذیر نیست بنابراین توالی‌یابی ژنوم ویروس موجود در نمونه افراد مبتلا، امری ضروری است و در بسیاری از کشورها این کار انجام می‌شود.
وی بیان کرد: در کشور ما هم فعالیت‌های متعددی در این زمینه در حال انجام است اما برای نتیجه‌گیری هنوز زود است و فعالیت بیشتری لازم است، یعنی باید نمونه‌های خیلی بیشتری از تمام نقاط کشور بررسی شود و با هم مقایسه شوند و ارتباط شدت بیماری‌زایی و میزان مرگ و میر با این جهش‌ها سنجیده شود. این کار برای تولید واکسن و داروی موثر بر ویروس ضرورت دارد.
صابری افزود: در کشور ما هم تلاش‌هایی برای ساخت واکسن و تولید دارو در جریان است که تعیین توالی ژنوم برای این پروژها بسیار حائز اهمیت است.
تغییر ژنوم ویروس کرونا و ساخت واکسن
عضو هیات علمی گروه ژنتیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز تصریح کرد: هر چه ژنوم ویروس در طول این مدت که افراد مختلفی را مبتلا کرده است، دچار تغییرات کمتری شود می‌توانیم امیدوار باشیم که واکسن و دارویی که طراحی می‌شود برای مدت طولانی اثرگذار خواهد بود اما اگر ژنوم ویروس دائما در حال تغییر باشد، ممکن است واکسنی که بر مبنای یک ساختار و توالی معین از ژنوم ویروس ساخته شده است، تاثیر چندانی نداشته باشد.
آخرین وضعیت بررسی ویروس کرونا در ایران
صابری گفت: در کشور ما از طرف مراکز دانشگاهی و مراکز خصوصی، توالی ژنوم ویروس کرونا مورد بررسی قرار گرفته است و جهش‌هایی هم گزارش شده است که با توجه به تاثیر این جهش‌ها در ساختار پروتئین‌های ویروس، به نظر نمی‌رسد اثر چندانی بر بیماری‌زایی ویروس داشته باشد.
وی افزود: با این حال برای بررسی بیشتر این موضوع به اطلاعات و نمونه‌های بیشتری نیاز داریم. این جهش‌ها در بقیه کشورها نیز دیده شده و در بررسی‌هایی که انجام شده مشخص شد که ویروس منتشرشده در ایران، شباهت بسیاری به ویروس شیوع‌یافته در کشورهای دیگر دارد.
این استاد ژنتیک پزشکی گفت: در دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور ما پروژه‌ای برای تعیین توالی ژنوم ویروس کرونا در نمونه‌های بیماران پیشنهاد داده‌ایم این که این پروژه تصویب شد و کد اخلاق هم دریافت و به محض تامین اعتبار، نمونه‌های افراد مبتلا در استان خوزستان از نظر وقوع جهش‌های ژنتیکی مورد بررسی قرار می‌گیرند.
