آمار خطرناک ساختمانی‌های روی گسل در ۶ کلانشهر ایران
بعد از ۳سال پژوهش و بررسی کارشناسی در مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی و تهیه ۹هزار نقشه از پهنه مسکونی و حومه‌ای ۶شهر تهران، تبریز، مشهد، کرج، کرمان و زنجان، بالاخره حریم گسل‌های این ۶شهر زلزله خیز در سیزدهمین جلسه شورای‌عالی شهرسازی و معماری به تصویب رسید تا هم نقشه راه روشن و مستندتری از وضعیت ساخت‌وساز در این مناطق وجود داشته باشد و هم اجماعی برای قواعد اصلاح خطرپذیری بافت‌های شهری در مقابله با زلزله ایجاد شود. در گام اول پس از تصویب حریم گسل‌های این ۶شهر، قرار است سریعا برای جلوگیری از احداث ساختمان‌های مهم در محدوده گسل‌ها و مقاوم‌سازی ساختمان‌های موجود در این مناطق اقدام شود.
ساختمان‌های مستقر در کانون زلزله
حریم گسل‌های ۶ شهر تهران، تبریز، مشهد، کرج، کرمان و زنجان تصویب شده و آماده ابلاغ به دستگاه‌های اجرایی، شهرداری‌ها، و سایر نهادهای ذی‌ربط است؛ از این رو اطلاعات دقیقی از آن منتشر نشده است. پیگیری‌ها برای کسب اطلاع از جزئیات این مصوبه نیز به نتیجه‌ای نرسید اما براساس اطلاعات به‌دست‌آمده از وزارت راه و شهرسازی، براساس مستندات این مصوبه، در شهر تهران ۱۲ هزار و ۴۷۱ ساختمان، در کرج ۵۴ هزار و ۱۱۳ ساختمان، در تبریز ۱۹ هزار و ۹۰۷ ساختمان، در زنجان هزار و ۷۶ ساختمان و در کرمان ۸۰۴ ساختمان روی گسل ساخته شده که رفع خطر از آنها در اولویت قرار خواهد گرفت.
اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور نیز در گفت‌وگو با پایگاه خبری وزارت راه، بر ضرورت تدقیق گسل و حریم آن در محدوده کلانشهرها، تأکید کرده و گفته است: اساس کار در حوادث، پیشگیری است و برای پیشگیری نیز ابتدا باید اطلاعات لازم نظیر همین حریم گسل‌ها در دسترس باشد تا بتوان بر مبنای آن تصمیمات لازم را اتخاذ کرد.
او با اشاره به اینکه آمار ارائه شده از بناهای احداث شده روی گسل بسیار هولناک است، می‌گوید: تعداد بسیار زیادی از ساختمان‌های بلندمرتبه، مراکز مسکونی و مراکز حیاتی در کلانشهرها روی گسل ساخته شده و فقط در شهر کرج ۵۴ هزار باب ساختمان اداری و مسکونی روی گسل احداث شده که اگر فعال شود، حادثه عظیم انسانی به بار می‌آورد.
افزایش فهرست ساختمان‌های مهم
در کنار تصویب پهنه گسل‌های ۶شهر در شورای‌عالی شهرسازی و معماری، فهرست ساختمان‌های بااهمیت بالا نیز، براساس آیین‌نامه ایمنی ساختمان‌ها در برابر زلزله (استاندارد ۲۸۰۰) اصلاح شده است. استاندارد ۲۸۰۰ ساختمان‌هایی را که نباید در محدوده گسل‌ها احداث شوند، مشخص می‌کند. طبق تعریف ویرایش چهارم آیین‌نامه استاندارد ۲۸۰۰، ساختمان‌های بسیار مهم، ساختمان‌هایی نظیر بیمارستان‌ها، مراکز آتش‌نشانی، مراکز مدیریتی، ستادی، نظامی، منابع آب، ایستگاه‌های برق، پست‌های گاز، دکل‌های مخابراتی و ساختمان‌های مرتبط با صداوسیما هستند که بعد از زلزله، وجود و ادامه فعالیت و کارکرد آنها ضرورت دارد؛ اما در جلسه اخیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری، مدارس، پمپ‌های گاز و جایگاه‌های بنزین نیز به فهرست ساختمان‌های بااهمیت بالا افزوده شده و احداث آنها در محدوده گسل‌ها ممنوع است.
تکمیل پازل مقابله با زلزله
علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به تصویب پهنه گسل‌ها در ۶شهر مهم و تغییر در فهرست ساختمان‌های بااهمیت بالا، می‌گوید: پیش‌ازاین نیز در آیین‌نامه ۲۸۰۰ بر ممنوعیت ساخت‌وساز در حریم گسل‌ها تأکید شده بود؛ اما نقشه‌های حقوقی قابل‌اعتمادی برای آن وجود نداشت درحالی‌که اکنون نقشه‌های حقوقی حریم اصلی گسل‌ها تعیین شده و با ابلاغ آن می‌توان ممنوعیت ساخت‌وساز ساختمان‌های مهم در آن مناطق را با جدیت پیگیری کرد.
او می‌افزاید: در جلسه اخیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری، احداث ساختمان‌های بلندمرتبه که دارای تمرکز جمعیتی بالایی هستند، روی حریم گسل‌های اصلی ممنوع شد و همچنین درخصوص ساختمان‌های بسیار مهم که قبل از وجود این قانون احداث شده‌اند نیز مصوب شد تا مقاوم‌سازی آنها در اولویت نخست دستگاه‌های مرتبط و متولی این زیرساخت‌ها باشد. به گفته او، این الزام برای هر نوع سازه و تأسیساتی که در حریم گسل قرار دارد نیز صادق است و این تمهیدات باید برای آنها نیز اجرا شود.
بیت‌اللهی با تأکید بر اینکه ممنوعیت ساخت‌وساز روی حریم گسل‌ها، گام بزرگی در کاهش تلفات و آسیب‌پذیری‌های ناشی از زلزله است، می‌گوید: پیشگیری از آسیب‌های ثانویه زلزله نیز از دیگر مواردی است که الزامات آن به تصویب شورا رسیده و براساس آن باید تمهیدات مهندسی در زون‌های تقاطعی لوله‌های گاز و آب با حریم گسل‌ها نیز لحاظ شود به‌گونه‌ای که شرکت‌های متولی و مسئول این تأسیسات و شریان‌های حیاتی موظف شده‌اند در مکان‌هایی که گسل‌های اصلی با لوله‌های گاز و آب تلاقی دارد، تمهیدات مهندسی به‌منظور جلوگیری از آسیب‌های ثانویه اعمال کنند.
استدلال رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی برای اهمیت مصوبه پیشگیری از آسیب‌های ثانویه، این است که در برخی از موارد زمین‌لرزه، به‌دنبال وقوع زلزله، آتش‌سوزی‌های گسترده‌ای نیز رخ داده و خسارات ناشی از حوادث ثانویه گاه از خود زلزله بیشتر بوده است؛ ازاین‌رو مصوبه اخیر گام مهمی در مسیر کاهش خسارت‌های زلزله قلمداد می‌شود که در گام نخست اجرای آن در تهران دنبال می‌شود.
گسل‌های کشور زیر ذره‌بین
رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی می‌گوید: بعد از تصویب پهنه گسل‌ها در ۶شهر تهران، تبریز، مشهد، کرج، کرمان و زنجان، برای فاز دوم نیز مطالعات و تعیین حریم گسل‌های اصلی ۸ شهر شیراز، ارومیه، اردبیل، ساری، گرگان، بم، لاهیجان و قائم‌شهر پیشنهاد شده که اگر مورد تأیید قرار بگیرد و اعتباری برای آن درنظر گرفته شود تدوین پهنه گسل‌ها استمرار خواهد یافت تا زمانی که این نقشه‌های مهم و زیربنایی برای تمامی شهرهای کشور تهیه شود.
او با اشاره به جامع بودن این مطالعات می‌گوید: پیش از این حریم گسل‌های تهران مصوب شده بود اما در آن زمان فقط شهر تهران مدنظر قرار داشت و اکنون شهر تهران و ۳۰ کیلومتر اطراف آن به همراه شهرهای کوچک و بزرگ اطراف تهران ملاک عمل قرار گرفته است.
