شیوع بالای مسمومیت‌های دارویی در کشور

دکتر یسنا به منش با بیان اینکه داروها یکی از خطرناکترین عوامل مسمومیتزا در منازل هستند، گفت: عدم توجه به میزان مصرف دارو، مصرف داروها در تاریکی و همراه با خواب آلودگی و مصرف خودسرانه داروها، همگی می توانند به مسمومیتهای دارویی منجر شوند.

شیوع بالای مسمومیت دارویی در کشور

وی تاکید کرد: بنابراین باید از مصرف خودسرانه داروها، اجتناب کنیم و همچنین بدانیم که مقادیر بالای برخی از داروهای به ظاهر کم خطر، می توانند برای فرد خصوصاً کودکان و افراد مسن کشنده باشند. در عین حال باید توجه کرد که شایعترین علت بروز مسمومیت در جهان، مصرف داروها بیش از مقادیر درمانی است. در کشور ما نیز شیوع بالای مسمومیتهای دارویی بر اساس آمار مسمومین مراجعه کننده به بیمارستانهای کشور تایید شده است. این درحالی است که به دلیل تبحر گروه پزشکی، بسیاری از این مسمومیتها با مراجعه به بیمارستان درمان می شود و فرد مسموم از خطر مرگ نجات داده می شود، اما اهمیت مسمومیت دارویی در این نکته است که گاهی ممکن است کبد و کلیه فرد مسموم در اثر مسمومیت دچار صدمه دائمی شود و کیفیت زندگی فرد تا آخر عمر با مشکل مواجه شود.

افزایش موارد مرگ ناشی از مسمومیت دارویی طی 8 سال اخیر

به منش ادامه داد: با توجه به آمار منتشر شده از سوی سازمان پزشکی قانونی کشور درخصوص مرگ و میر ناشی از مسمومیت با داروها، شاهدیم که طی هشت سال اخیر رفته رفته تعداد موارد مرگ ناشی از مسمومیت های دارویی در حال افزایش بوده است. بر اساس اعلام سازمان پزشکی قانونی کشور، متاسفانه متادون که یک داروی مُسَکن مخدر است و در درمان اعتیاد به مواد مخدر تجویز می شود، به دلیل اقبالی که افراد معتاد به مصرف آن دارند، قاچاق شده و در نتیجه مصرف بدون تجویز پزشک و یا مصرف بیش از حد درمانی و یا مصرف اتفاقی شربت آن توسط کودکان، به تنهایی دلیل مسمومیت و مرگ 1601 نفر در سال 1398 و 730 نفر در پنج ماه نخست سال 1399 بوده است.

وی افزود: ترامادول نیز جزو داروهای مسکن مخدر محسوب شده و برای کنترل دردهای شدید استفاده می شود که متاسفانه این دارو هم مورد سوءمصرف قرار می گیرد و بر اساس آمار سازمان پزشک قانونی سوءمصرف ترامادول، منجر به مرگ 269 نفر در سال 1398 و 89 نفر در پنج ماه اول سال 1399 شده است. مسمومیت با بقیه داروها علت مرگ 506 نفر در سال 1398 و مرگ 243 نفر در پنج ماه اول سال 1399 بوده است.

رئیس گروه تجویز و مصرف منطقی و اطلاع رسانی فرآورده های سلامت سازمان غذا و دارو گفت: به طور کلی مسمومیتهای دارویی، اعم از مسمومیت با متادون، ترامادول و بقیه داروها از دیگر دسته های درمانی، در سال گذشته، منجر به مرگ 2376 نفر شده و در پنج ماه نخست سال جاری، منجر به مرگ 1062 نفر شده است. مرگ ناشی از مسمومیت دارویی در کشور ما، بعد از مرگ ناشی از مسمومیت و سوء مصرف مواد و با در اختیار داشتن 28 تا 31 درصد از کل موارد مرگ و میر در این حوزه در رتبه دوم قرار دارد.

چگونه از بروز مسمومیت دارویی پیشگیری کنیم؟

به منش با بیان اینکه هر چقدر آگاهی جامعه نسبت به عوارض ناخواسته داروها خصوصا در مقادیر بیش از حد درمانی افزایش یابد، شاهد کاهش مرگ و میر ناشی از مسمومیت دارویی خواهیم بود، گفت: از دیگر اقدامات پیشگیرانه در حوزه مسمومیت با دارو، حذف دسترسی کودکان به داروها و نظارت دقیق بر مصرف داروی سالمندان و بیماران مبتلا به مشکلات اعصاب و روان است. در عین حال در هنگام مراجعه به پزشک و یا داروساز باید داروهای مصرفی خود را نام ببریم تا پزشک با اطلاع از داروهای مصرفی، اقدام به تجویز داروهای جدید کند. این موضوع باعث می شود، مقدار داروی دریافتی بیمار از حد درمانی بیشتر نشود و از بروز مسمومیت جلوگیری شود.

مسمومیت دارویی اولین علت مراجعه به بخش مسمومیت بیمارستانها

وی با بیان اینکه اولین علت مراجعه به بخش مسمومیتهای بیمارستانهای کشور در سال 1397، با شیوع 40 تا 60 درصدی در شهرهای مختلف بر اثر مسمومیت دارویی بوده است، گفت: همچنین در سال 1398 تعداد مراجعات مربوط به مسمومیت دارویی در بیمارستانهای مرجع مسمومیت در سطح کشور بالغ بر 64706 هزار نفر بوده است.

شهرهایی که بیشترین آمار مراجعه در زمینه مسمومیت دارویی را داشته اند
بیمارستان لقمان تهران در صدر

به منش با بیان اینکه شیوع مسمومیت دارویی در شهرهای ایران متفاوت است، اظهار کرد: بر این اساس در بیمارستانهای شهرهای مازندران، گیلان، گلستان و اسفراین مراجعات مسمومیت های دارویی، درصد بالاتری را نسبت به دیگر مسمومیت ها به خود اختصاص داده است و بین 50 تا 77 درصد از کل مراجعات مسمومیت را به خود اختصاص می دهند. این در حالی است که بیشترین تعداد مراجعه مسمومیتهای دارویی در بیمارستانهای لقمان حکیم که زیر نظر دانشگاه شهیدبهشتی تهران است، با 6940 مراجعه مسمومیت دارویی و سپس مشهد، گیلان، مازندران، آذربایجان غربی، به ترتیب بین 5334 تا 4139 مراجعه مسمومیت دارویی در سال 1398 بوده است.

80 درصد مسمومیت های دارویی تعمدی است

وی تاکید کرد: گرچه تنها 48 درصد از کل مسمومیت های مراجعه شده به بیمارستان ها در سال گذشته ،علت تعمدی دارد، اما در مورد مسمومیت های دارویی نزدیک به 80 درصد از موارد تعمدی و با هدف خودکشی اتفاق می افتد. این در حالی است که مسمومیت های دارویی در کودکان با شیوع کمتر از چهار درصد و اغلب به صورت اتفاقی و در اثر کنجکاوی کودک و یا اشتباه والدین رخ می دهد.

داروهای اعصاب و روان در راس داروهایی که منجر به مسمومیت میشوند

به منش درباره داروهایی که بیشتر منجر به مسمومیت می شوند، گفت: در راس داروهایی که اغلب منجر به بروز مسمومیت میشوند، در بزرگسالان داروهای موثر در بیماریهای اعصاب و روان خصوصا داروهای آرامبخش، ضد افسردگی و ضد جنون و سپس مسکن های غیر مخدر ، عهده دار نزدیک به 70 درصد از موارد مسمومیت دارویی هستند. در کودکان مسمومیت با مسکن های غیر مخدر مانند استامینوفن نسبت به بزرگسالان شایع تر است.

چند راهکار برای پیشگیری از مسمومیت دارویی

به منش با بیان اینکه به طور کلی با توجه به اهمیت بالای پیشگیری از مسمومیت، از طریق روش هایی می توان از بروز مسمومیت های دارویی پیشگیری کرد، گفت: بر این اساس بهتر است داروهای بیمار افسرده و یا بیمارانی که تعادل رفتاری ندارند و یا افرادی که سابقه اقدام به خودکشی دارند، دور از دسترس شان قرار گیرد و مراقبت دقیقی در خصوص میزان داروی مصرفی این افراد انجام شود. همچنین در سالمندان مسمومیت دارویی بسیار شایع و البته خطرناک است. تشابه ظاهری شکل داروها، ابتلا به فراموشی، عدم اطلاع از نام داروها، بی سوادی یا کم سوادی و یا خوانا نبودن مقادیر مصرفی دارو مندرج روی جعبه دارویی ممکن است منجر شود تا سالمندان داروی خود را به اشتباه یا به صورت تکراری مصرف کنند. بنابراین نظارت دقیق دیگر افراد هم خانه با سالمندان در پیشگیری از مسمومیت اهمیت ویژه ای دارد.

وی با بیان اینکه بهترین روش برای پیشگیری از خوردن دوز تکراری دارو، یادداشت کردن دفعات مصرف دارو و یا قرار دادن قرصها در داخل جعبه های مخصوص تقسیم بندی شده موجود در داروخانه ها است، گفت: در عین حال باید داروها در بسته بندی اولیه آنها نگهداری شوند تا در صورت مصرف اشتباهی، خانواده بتواند اطلاعات لازم را در اختیار پزشکان قرار دهد.

به منش ادامه داد: باید توجه کرد که مصرف مقادیر بالای بسیاری از داروها در اقدام به خودکشی، ممکن است در ابتدا علامت و نشانه خاصی نداشته باشد، اما وضعیت فرد مسموم به طور ناگهانی وخیم شود و یا در آینده منجر به صدمات دائمی کبد و کلیه در فرد مسموم شود. به عنوان مثال مصرف خودسرانه داروی استامینوفن جهت درمان درد و تب بیش از مقادیر درمانی، منجر به صدمات کبدی خواهد شد. بنابراین ارجاع فرد مسموم به بیمارستان بسیار حیاتی است. در عین حال به طور کلی ایجاد استفراغ در مسمومیت های دارویی توصیه نمی شود مگر آنکه به توصیه پزشک باشد. چرا که این عمل در برخی از مسمومیت های دارویی سبب وخامت اوضاع بیمار خواهد شد.

رئیس گروه تجویز و مصرف منطقی و اطلاع رسانی فرآورده های سلامت با بیان اینکه در برخورد با فرد مسموم غیر هوشیاری که در کنارش بسته های داروی خورده شده وجود دارد، ضمن حفظ خونسردی و عدم القاء استفراغ در این فرد، باید بسته های دارویی همراه بیمار به بیمارستان برده و با شماره 190 و 115 تماس گرفته شود، گفت: در مسمومیت های تعمدی با دارو، بهتر است در صورت هوشیاری فرد مسموم، نام دارو یا داروهای مصرفی و تعداد هر یک از آنها را از وی بپرسید و به کادر درمانی اطلاع دهید.

نحوه پیشگیری از مسمومیت دارویی در کودکان
به منش تاکید کرد: برای پیشگیری از بروز مسمومیت دارویی در کودکان نیز اگر در خانه کودک زیر پنج سال زندگی می کند، داروها حتما در کمدهای بالا، دور از دسترس و مجهز به قفل قرار داده شود. همچنین مراقب باشید تا در هنگام بیماری کودک، دوز تکراری و یا داروی بیشتر از حد تجویز شده به کودک داده نشود. به عنوان مثال برای کاهش تب در کودکان، داروی استامینوفن را بر اساس وزن و سن کودک و با مشورت پزشک و داروساز به کودک بدهید. مقادیر بیش از حد درمانی استامینوفن می تواند ایجاد مسمومیت کند.

وی افزود: داروهای مصرفی افراد خانواده را دور از دسترس کودکان نگهدارید. از قرار دادن دارو در کیف دستی پرهیز کنید تا مانع خورده شدن دارو توسط کودکان شود. داروهای خود را در مقابل چشم کودکان نخورید، چرا که کودکان از رفتار بزرگسالان تقلید می کنند و ممکن است دور از چشم والدین داروها را به دهان ببرند. اگر به کودک خود دارو می دهید به او تفهیم کنید که این دارو است و از کلماتی مثل آبنبات، شکلات و یا خوراکی استفاده نکنید. داروها خصوصاً داروهای خوش طعم مخصوص کودکان را از دسترس شان دور نگه دارید؛ چراکه ممکن است با استفاده از غفلت شما، کودک اقدام به مصرف دارو کند. باید توجه کرد که کودکان کنجکاوند و ممکن است زمانی که افراد سالمند فامیل در حال مصرف داروهای خود هستند، کودکان اقدام به چشیدن و یا بلعیدن دارو کنند. بنابراین برای پیشگیری از مسمومیت دارویی در کودک، از افراد سالمند خانواده بخواهید داروهای مصرفی خود را دور از دسترس آنها نگهداری کنند.

به منش تاکید کرد: اگر فردی در خانواده در حال درمان ترک اعتیاد است، از دسترسی کودکان به داروهای درمان کننده اعتیاد مانند قرص یا شربت متادون جداً خودداری کنید. مرگ بسیاری از کودکان و حتی بزرگسالان به دلیل نگهداری شربت متادون در یخچال مخصوصاً به دلیل تعویض بطری دارو با بطری داروهای دیگر و یا نوشیدنی ها خوراکی و مصرف اتفاقی آنها صورت گرفته است. داروی متادون به تنهایی در طی سال 1398 منجر به مسمومیت منجر به مرگ 1601 نفردر کشور شده است.

رئیس گروه تجویز و مصرف منطقی و اطلاع رسانی فرآورده های سلامت همچنین گفت: اگر مسمومیت با متادون در کودکی منجر به مرگ شود، تنها علت آن سهل انگاری والدین و بستگان کودک خواهد بود. عدم نگهداری شربت متادون در ظرف های مقاوم و مجهز به قفل کودک و جابجایی دارو و نگهداری آن در بطری های دیگر داروها و یا نوشیدنی ها، منجر به مصرف دارو توسط کودکان و در نتیجه مرگ کودک خواهد شد که البته به راحتی توسط خانواده ها قابل پیشگیری است.