دانستنی‌هایی درباره انباشت بیش از حد دی اکسید کربن در بدن

هایپرکاپنی یا هایپرکاربی شرایطی است که به واسطه سطوح بیش از دی اکسید کربن در خون شکل می گیرد. این شرایط اغلب به دلیل هیپوونتیلیشن (تنفس کم عمق یا نرخ تنفسی غیر طبیعی پایین) که موجب می شود اکسیژن کافی وارد ریه ها نشده و دفع دی اکسید کربن از بدن به میزان کافی نباشد، رخ می دهد. دلایل دیگری از جمله بیماری های ریوی برای هایپرکاپنی وجود دارند.

به گزارش "مدیکال نیوز تودی"، علائم هایپرکاپنی می توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند. دلایل بالقوه بسیاری برای بروز این شرایط وجود دارند. در ادامه با علائم و دلایل بروز هایپرکاپنی و برخی روش های درمان برای کمک به مدیریت آن بیشتر آشنا می شویم.

علائم
در مواردی که علائم خفیف هستند و با گذشت زمان به آرامی ایجاد می شوند، افراد ممکن است حتی متوجه ابتلا به هایپرکاپنی نشوند. از این رو، آگاهی از هم علائم خفیف و هم علائم شدید اهمیت دارد.

علائم خفیف

موارد زیر به عنوان علائم خفیف هایپرکاپنی در نظر گرفته می شوند:

- سرگیجه

- خواب آلودگی

- خستگی بیش از حد

- سردرد

- احساس سردرگمی

- گرگرفتگی پوست

- تنگی نفس

این علائم هایپرکاپنی ممکن است به واسطه دوره های کوتاه تنفس آرام و کم عمق مانند زمان خواب عمیق ایجاد شوند.

آنها ممکن است همواره نگران کننده نباشند زیرا بدن اغلب بدون مداخله قادر به اصلاح علائم و متعادل کردن سطوح دی اکسید کربن در جریان خون است.

با این وجود، در صورت تداوم علائم بالا برای چند روز مراجعه به پزشک توصیه می شود.

علائم شدید

علائم هایپرکاپنی شدید نیازمند دریافت کمک پزشکی فوری هستند زیرا می توانند موجب عوارض بلند مدت شوند. برخی موارد ممکن است مرگبار باشند.

از علائم هایپرکاپنی شدید می توان به موارد زیر اشاره کرد:

- سردرگمی

- کما

- افسردگی یا پارانویا

- هایپرونتیلیشن یا تنفس بیش از حد

- ضربان قلب نامنظم یا آریتمی

- از دست دادن هوشیاری

- انقباض عضلانی

- حملات هراس

- تشنج

دلایل
دلایل بسیاری برای هایپرکاپنی وجود دارند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)

بیماری مزمن انسدادی ریه اصطلاحی کلی برای چندین شرایط است که بر تنفس تاثیر می گذارند. اشکال رایج این بیماری شامل برونشیت مزمن و آمفیزم می شوند.

برونشیت مزمن به التهاب و تولید مخاط در مسیرهای هوایی منجر می شود، در شرایطی که آمفیزم شامل آسیب دیدن کیسه های هوایی یا آلوئول در ریه ها می شود.

هر دو شرایط می توانند موجب افزایش سطوح دی اکسید کربن در جریان خون شوند.

دلیل اصلی بیماری مزمن انسدادی ریه قرار گرفتن بلند مدت در معرض محرک های ریه است. به گفته موسسه ملی قلب، ریه و خون آمریکا، دود سیگار رایج‌ترین عامل تحریک کننده ریه در آمریکا است که موجب بیماری مزمن انسدادی ریه می شود. آلودگی هوا و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی یا گرد و غبار نیز ممکن است موجب این بیماری شوند.

اگرچه همه افراد مبتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه به هایپرکاپنی مبتلا نخواهند شد، با پیشرفت بیماری خطر ابتلا به این شرایط نیز افزایش می یابد.

آپنه خواب

آپنه خواب شرایطی رایج است که با تنفس کم عمق یا وقفه در تنفس هنگام خواب مشخص می شود. این شرایط می تواند در سطوح اکسیژن موجود در جریان خون تداخل ایجاد کرده و تعادل بین اکسیژن و دی اکسید کربن بدن را بر هم بزند.

از علائم آپنه خواب می توان به موارد زیر اشاره کرد:

- خواب آلودگی در طول روز

- سردرد هنگام بیدار شدن از خواب

- دشواری در تمرکز

- خروپف

ژنتیک

در موارد نادر، یک شرایط ژنیتکی که در آن کبد توانایی تولید آلفا-1-آنتی‌تریپسین به میزان کافی را ندارد می تواند موجب هایپرکاپنی شود. آلفا-1-آنتی‌تریپسین پروتئین ضروری برای سلامت ریه است، از این رو، کمبود آن یک عامل خطر برای ابتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه محسوب می شود.

اختلالات عصبی و مشکلات عضلانی

در برخی افراد، اعصاب و عضلاتی مورد نیاز برای عملکرد درست ریه ممکن است وظایف خود را به درستی انجام ندهند. به عنوان مثال، دیستروفی عضلانی می تواند موجب ضعف عضلات شده و در نهایت به مشکلات تنفسی منجر شود.

از اختلالات دیگر در سیستم عصبی یا عضلانی که می توانند به هایپرکاپنی منجر شوند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

- اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS)، یک بیماری پیشرونده که بر سلول های عصبی در مغز و نخاع تاثیر می گذارد.

- انسفالیت که به التهاب در بافت مغز گفته می شود.

- سندرم گیلن باره که می تواند به واسطه یک واکنش غیر عادی سیستم ایمنی شکل بگیرد.

- میاستنی گراویس که یک بیماری مزمن و تضعیف کننده عضلات اسکلتی مسئول تنفس است.

دلایل دیگر

از دیگر دلایل سطوح بالای دی اکسید کربن در خون می توان به موارد زیر اشاره کرد:

- فعالیت هایی که بر تنفس تاثیر می گذارند، از جمله غواصی یا استفاده از دستگاه هوارسان.

- سکته ساقه مغز که می تواند بر تنفس تاثیر بگذارد.

- هیپوترمی، یک شرایط اضطراری پزشکی که به واسطه از دست دادن سریع گرمای بدن رخ می دهد.

- ﺳﻨﺪرم ﻫﯿﭙﻮوﻧﺘﯿﻼﺳﯿﻮن ﻧﺎﺷﯽ از ﭼﺎﻗﯽ، هنگامی که افراد دارای اضافه وزن نمی توانند به میزان کافی عمیق و سریع نفس بکشند.

- مصرف بیش از حد داروهایی خاص، مانند بنزودیازپین ها یا داروهای افیونی.

آیا پوشیدن ماسک موجب هایپرکاپنی می شود؟
طی همه گیری بیماری کووید-19، این نگرانی برای برخی افراد ایجاد شده است که پوشیدن ماسک می تواند به هایپرکاپنی منجر شود. با این وجود، شواهد کمی وجود دارند که نشان می دهند ماسک های تنفسی می توانند موجب هایپرکاپنی شوند.

ماسک های تنفسی در برابر هوا غیر قابل نفوذ نیستند و از موادی ساخته شده اند که امکان جریان هوا را فراهم می کنند. این شرایط امکان جریان دی اکسید کربن به جای انباشته شدن آن را فراهم می کند. حتی ماسک های پزشکی N95 امکان جریان دی اکسید کربن را می دهند که تا حد زیادی از انباشت گاز جلوگیری می کند.

ماسک های نازک‌تر جراحی و پارچه ای متخلخل‌تر و شل‌تر هستند که حتی اجازه می دهد تبادل هوا صورت بگیرد.

مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا پوشیدن ماسک هنگام خروج از خانه و حضور در اماکن عمومی یا هنگام حضور در کنار افرادی که در خانه آنها زندگی نمی کنند را برای پیشگیری از شیوع کووید-19 توصیه کرده است.

عوامل خطر چه هستند؟
برخی افراد نسبت به دیگران در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به هایپرکاپنی قرار دارند، به ویژه اگر آنها:

سیگار بکشند: افراد سیگاری به ویژه آنهایی که زیاد سیگار می کشند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه، هایپرکاپنی، مشکلات تنفسی دیگر و بیماری های ریوی قرار دارند.

به آسم مبتلا باشند: به دلیل این که آسم موجب بروز التهاب و تنگ شدن مسیرهای هوایی می شود، زمانی که به خوبی کنترل نشده باشد، ممکن است بر تنفس و سطوح دی اکسیدن در بدن تاثیر بگذارد.

با محرک های ریه در تماس باشند: افرادی که با مواد شیمیایی، گرد و غبار، دود، یا دیگر محرک های ریه در تماس هستند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به هایپرکاپنی قرار دارند.

به بیماری مزمن انسدادی ریه مبتلا باشند: ابتلا به این شرایط به ویژه اگر بیماری در مراحل پیشرفته تشخیص داده شده باشد، احتمال ابتلا به هایپرکاپنی را افزایش می دهد.

تشخیص
از جمله آزمایش هایی که برای تشخیص هایپرکاپنی استفاده می شوند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

آزمایش گاز خون سرخرگی: این آزمایش سطوح دی اکسید کربن و اکسیژن خون را بررسی می کند.

آزمایش اسپیرومتری: این آزمایش شامل دمیدن درون یک لوله برای ارزیابی میزان هوایی که فرد می تواند از ریه های خود خارج کند و این که با چه سرعتی توانایی انجام این کار را دارد، می شود.

اسکن پرتو اکس و سی‌تی اسکن: این آزمایش های تصویربرداری می توانند به بررسی آسیب ریوی و شرایط ریه کمک کنند.

درمان
درمان هایپرکاپنی به شدت این شرایط و دلیل زمینه ای بروز آن بستگی خواهد داشت.

از گزینه های درمان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

هوارسانی

دو نوع هوارسانی برای هایپرکاپنی وجود دارند:

هوارسانی غیر تهاجمی: تنفس با کمک جریان هوایی که از یک ماسک دهانی یا بینی عبور می کند، انجام می شود. این برای افراد مبتلا به آپنه خواب برای باز نگه داشتن مسیرهای هوایی هنگام شب مفید است و همچنین به عنوان فشار مثبت مداوم راه هوایی (CPAP) شناخته می شود.

هوارسانی مکانیکی: لوله ای از طریق دهان وارد مسیر هوایی می شود. این کار به نام لوله گذاری شناخته می شود.

افراد مبتلا به علائم شدید هایپرکاپنی ممکن است برای تنفس به استفاده از یک دستگاه تنفس مصنوعی نیاز داشته باشند.

دارو

برخی داروها می توانند به تنفس کمک کنند، مانند:

- آنتی بیوتیک هایی که برای درمان سینه پهلو یا دیگر عفونت های تنفسی استفاده می شوند

- گشادکننده های برونش که به باز شدن مسیرهای هوایی کمک می کنند

- کورتیکواستروئیدها که به کاهش التهاب در مسیر هوایی کمک می کنند

اکسیژن درمانی

افرادی که تحت اکسیژن درمانی قرار می گیرند، به طور منظم از دستگاهی که اکسیژن را به ریه ها می رساند، استفاده می کنند. این می تواند به متعادل نگه داشتن سطوح دی اکسید کربن در خون کمک کند.

تغییرات سبک زندگی

برای کاهش علائم و پرهیز از عوارض، پزشک ممکن است تغییراتی در رژیم غذایی و فعالیت بدنی را توصیه کند. همچنین، وی پرهیز از محرک های ریه از طریق اقداماتی مانند ترک سیگار و محدود کردن مواجهه با مواد شیمیایی، گرد و غبار و بخارات را به افراد مبتلا به هایپرکاپنی توصیه می کند.

عمل جراحی

اگر ریه ها یا مسیرهای هوایی آسیب دیده باشند، ممکن است به انجام عمل جراحی نیاز باشد. گزینه ها شامل عمل جراحی کاهش حجم ریه برای حذف بافت آسیب دیده یا پیوند ریه می شود که در این روش ریه سالم از یک اهدا کننده جایگزین ریه بیمار می شود.

پیشگیری
برای پیشگیری از هایپرکاپنی می توان موارد زیر را مد نظر قرار داد:

- درمان بیماری های فعلی ریه

- ترک سیگار

- حفظ وزن سالم

- ورزش منظم

- پرهیز از تماس با بخارات و مواد شیمیایی سمی