حرکت زیگزاگی قالیباف روی نوار برجام؛ موضع سردار مجلس کدام است؛ مذاکره یا مقابله؟

هفته گذشته را شاید بتوان برای ساکنان ساختمان بهارستان پر جنب‌و‌جوش‌ترین روزهای سال تا این لحظه دانست، آن‌ها در جلسه روز یکشنبه دوفوریت طرحی را به تصویب رساندند که کمتر از یکماه قبل، در ۱۲ آبان‌ماه یک فوریت آن را مصوب کرده بودند؛«طرح اقدام راهبری برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران». طرحی که رسانه‌های حامی مجلس یازدهم آن را «آغازی بر پایان تحریم‌ها» خواندند و منتقدین آن را «آغاز خروج از برجام» برشمردند. در میان هیاهوی حامیان این طرح نظرات یک نفر اما بیش از سایرین توجه افکار عمومی را به خود جلب می‌کند: محمدباقر قالیباف!

قالیباف در جریان بررسی و تصویب این طرح طی سخنانی آن را «پایان جاده یکطرفه تعهدات برجامی» دانست و در حالی با چهره‌ای که رضایت و خشنودی‌ در آن هویدا بود ۲۵۱ رای مثبت نمایندگان به این طرح را اعلام کرد که ظاهرا از یکسو تمامی نظرات مثبت خود درخصوص برجام را به دست فراموشی سپرده و در عین حال روی ضعف حافظه بلند مدت افکار عمومی حساب ویژه‌ای باز کرده است. اما با توجه به تصمیم اخیر مجلس تحت ریاست او شاید بد نباشد مروری بر مواضع قالیباف نسبت به مساله مذاکره و برجام داشته باشیم.

نخستین واکنش قالیباف به برجام یک روز پس از امضای آن بود. شهردار آن روزهای پایتخت به منظور عقب نماندن از موج ایجاد شده در جامعه و همزمان با روانه شدن سیل پیام‌های تبریک به سوی دولت و وزیر امورخارجه با انتشار عکسی مشترک با محمدجواد ظریف در صفحه رسمی خود در فضای مجازی نوشت: «خداقوت دوست عزیز. وظیفه خود می‌دانم از تلاش‌های مجاهدانه تیم مذاکره کننده ایران و به خصوص دوست عزیزم جناب آقای دکتر ظریف تقدیر نمایم و به همه‌ی آن‌ها خسته نباشید بگویم. ان‌شاءالله از امروز نیز همه در داخل کشور با کار و تلاش بتوانیم کام مردم ایران را شاد نگاه داریم. محمدباقر قالیباف ۹۴/۴/۲۴»

این پیام تبریک و خداقوت در حالی بود که تنها یکماه پیش از این و در تاریخ ۲۰ خرداد ۱۳۹۴ او در حالی که در جمع تعدادی از دانشگاه تهران سخن می‌گفت با حمله به دولت و مذاکرات، هدف از مذاکرات را پیروزی در انتخابات مجلس اسفند ۹۴ دانست و گفت:« عملکرد برخی مسؤولان به گونه‌ای است که گویی هدف آنها از مذاکرات، پیروزی در انتخابات است نه رفع تحریم‌ها.»

قالیباف و مذاکره

البته قالیباف در این زمینه چندان خوش اقبال نبود چراکه نه این حمله به مذاکره به مذاق حامیان دولت خوش آمد و نه آن تبریک برای مخالفان برجام خوشایند بود، در نتیجه آقای شهردار تلاش کرد استراتژی سکوت را نسبت به توافق هسته‌ای در پیش گیرد، سکوتی که البته دوام چندانی نداشت.

تغییر رویکرد و موضع قالیباف البته کاملا محسوس بود، او با مشاهده ابراز خرسندی و امیدواری مردم نسبت به امضای برجام پیام جامعه را مبنی بر تمایل به تعامل با جهان دریافته بود و بر همین اساس در نشست «هم‌اندیشی دیپلماسی شهری در مسیر منافع ملی» که آبان همان سال و با حضور سفرا و روسای نمایندگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سیاسی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور، در محل برج میلاد تهران برگزار شد نیز طی سخنانی با تاکید بر قدرشناسی از دستگاه دیپلماسی کشور، برجام را «موفقیت بزرگ» دانست و گفت: «بنده هم به سهم خودم هر جا که فرصتی شد و دستی بر قلم بردم سعی کردم تا قدرشناسی کنم. البته باور دارم که مذاکره محل داد و ستد است و با توجه به شرایط بین المللی امروز، مجموعه برجام در نگاهی کلی بدون شک، موفقیت بزرگی است.»

او البته در ماه‌های بعد بار دیگر به سیاست سکوت روی آورد تا بیش از این خاطر حامیانش در جریان اصولگرایی را مکدر نکند و این پرهیز از موضع‌گیری آشکار نسبت به برجام و مذاکره قریب به یکسال تداوم یافت اما سکوت بیش از این برای مردی که رویاهایی بزرگ‌تر از مدیریت شهرداری تهران در سر داشت، جایز نبود.

سال ۹۵ به نیمه رسیده و وسوسه قدیمی به سراغ قالیباف آمده بود، کاندیدای شکست خورده سال ۹۲ این بار تصمیم داشت به مصاف رئیس‌جمهور مستقر یعنی حسن روحانی برود آن هم در روزهایی که دولت در مهار و کاهش نرخ تورم و کنترل قیمت ارز شده موفق عمل کرده و با اجرای توافق برجام از نیمه دوم سال ۹۴ روند حرکت اقتصادی کشور به سوی بهبود شرایط آغاز شده بود. روندی که در ۹۵ بهتر و بیشتر از قبل ادامه داشت و براساس گزارش بانک مرکزی ایران در این سال رشد اقتصادی ۱۲/۵ درصدی را تجربه می‌کرد. پس او ناگزیر بود که موضع خود را در خصوص مساله مذاکره و برجام شفاف به مردم اعلام کند و بگوید که در صورت پیروزی در انتخابات راه حسن روحانی را در مذاکره و تعامل با جهان ادامه خواهد داد یا به مانند رییس جمهوری پیشین(محمود احمدی‌نژاد) به سمت تقابل و تنازع با دنیا خواهد رفت.

«سردار دکتر خلبان» که پس از دو شکست خود را برای سومین کاندیداتوری در انتخابات ریاست جمهوری آماده می‌کرد، علیرغم اینکه دریافته بود که در انتخابات ۹۶ نیز همانند ۹۲ «مذاکره» شعار پر رونق و منطبق بار خواست اکثریت مردم است، جلب آراء طیف رادیکال اصولگرایی را بر خود فرض می‌دانست. درنتیجه عصر یک روز پاییزی و در ابداعی تاریخی مذاکره و مبارزه را پیوند زد و اظهار داشت:«بنده با برجام موافق هستم اما باید باور داشته باشیم که مذاکره با دشمن نیز به نوعی مبارزه است؛ باید باور داشته باشیم که دشمن همواره دشمن ماست اما شیوه امروز آن مذاکره با کشور ما است» این صریح‌ترین اعلام نظر قالیباف نسبت به برجام بود که ۵ مهر ماه ۱۳۹۵ در اجتماع بسیجیان شهرداری تهران بیان شد.

با آغاز رقابت‌های انتخاباتی میان کاندیداهای نهایی حاضر در صحنه، زمان روشن‌تر شدن مواضع فرا رسید و اینجا بود که شهردار جاه‌طلب پایتخت در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری، گفت:«توافق برجام، تعهد کشور و حاکمیت است و هیچ دولتی نمی‌تواند آن‌را به‌هم بزند. اگر من توفیق خدمت پیدا کنم، حتما پاسداری می کنم از این توافقنامه ای که انجام شده است». این اظهارات قالیباف که برخلاف گذشته به‌جای یک جمع محدود در یک برنامه زنده تلویزیونی و به‌جای شهردار تهران در قامت یک نامزد انتخاباتی که سومین کاندیداتوری خود در انتخابات ریاست جمهوری را تجربه می‌کند، فارغ از موافقت و نظر مثبت او نسبت به برجام یک معنای دیگر هم داشت، اینکه او که مایل نبود دستاوردهای برجام در آن روزها را متعلق به دولت روحانی بداند، پس انجام مذاکره و رسیدن به یک توافق را تصمیمی فراتر از دولت برشمرد و ابراز داشت:«این را هم مردم عزیز بدانند هر دولتی غیر از دولت فعلی هم بود همین مسیر را طی می کرد چرا که مجموعه نظام و حاکمیت تصمیم به مذاکره داشتند.»

قالیباف، اما در این انتخابات ناکام‌تر از ادوار گذشته بود. تلاش‌های او برای ایجاد دوقطبی «فقیر و غنی» و جلب آراء بیشتر با شکست مواجه شد و نموار آراء او در نظرسنجی‌ها نیز روند نزولی در پیش گرفت تا جایی که تحت فشار همفکران خود به نفع کاندیدای مورد اجماع اصولگرایان از انتخابات کناره‌گیری کرد. اما حتی این ناکامی هم تاثیری در رویکرد او نداشت. یکسال پس از آن، او طی گفت‌وگویی که در میانه تابستان سال ۹۷ انجام شد بر موضع پیشین خود تاکید کرد و گفت:« هنوز هم معتقدم برجام موفقیت بزرگی بود» و این توافق را سندی در جهت اثبات پایبندی ایران به تعهدات در عرصه بین‌المللی دانست.

حال سوالی که نسبت به تغییر مواضع قالیباف درباره برجام از «موفقیت بزرگ» دانستن برجام تا امروز مطرح ‌می‌شود، این است که چه عاملی موجب شده تا نظر او این چنین متحول شود که با خشنودی تصویب طرحی را در مجلس اعلام کند که بسیاری اجرای آن را زمینه‌ساز ایجاد بحران‌ در روابط بین‌الملل و بی‌اثر شدن برجام می‌دانند. طرحی که تمامی مراحل از دوفوریتی شدن تا تصویب کلیات و جزئیات، بررسی اولیه در شورای نگهبان، ایراد ابهام نسبت به آن و عودت به مجلس را حتی به قیمت برگزاری نوبت عصر صحن علنی مجلس طی سه روز پشت سر گذاشت و چهارشنبه گذشته در روزی که لایحه بودجه نیز به مجلس ارسال شد و روز شلوغ پارلمان به‌نظر می‌رسید با سرعت از سوی نمایندگان رفع ابهام و مجددا به شورای نگهبان ارسال شد تا پیش از غروب خورشید در این شورا هم مورد تایید قرار گیرد و قالیباف نیز آن را برای اجرا به دولت ابلاغ کند.

پس از گذشت یک روز از ابلاغ این قانون و شامگاه پنجشنبه در آنتن زنده‌ای که برای ارائه گزارش عملکرد ۶ ماهه قوه مقننه به مناسبت روز مجلس به او اختصاص یافته بود در پاسخ به سوال مجری برنامه، تنها ۳۵درصد از عوامل ایجاد مشکلات کشور را تحریم و ۶۵درصد باقیمانده را حاصل سوءمدیریت داخلی دانست. وی همچنین با طعنه به سخنان رئیس‌جمهور، گفت:«همه مردم ۷ سال است که منتظر هستند تا کاری از جانب دولت صورت گیرد و آرزو داریم در ۸ ماه باقی مانده از دولت، کاری انجام دهند که مردم با خاطره خوش با دولت دوازدهم خداحافظ کنند، ما نیز می‌خواهیم رفع تحریم به دست این دولت اتفاق بیفتد»

به هر تقدیر تصویب این طرح که حالا قانون لازم‌الاجرا محسوب می‌شود به زعم مجلسی‌ها با هدف ایجاد اهرم فشار برای لغو تحریم‌ها صورت گرفت، اما به‌نظر می‌رسد بهارستان نشینان هیچ تصوری از بازتاب‌های احتمالی آن و اینکه توقف اجرای داوطلبانه پروتکل‌ الحاقی می‌تواند دو کشور روسیه و چین، این متحدان استراتژیک ما در مقطع کنونی را به جمع سایر کشورها ملحق کرده و زمینه برای ایجاد اجماع علیه ایران را فراهم کند، نداشته و ندارند.

آن‌ها از سوی دیگر حتی نظرات کارشناسان مختلف سیاسی و سخنان مقامات دولتی را مبنی بر فراقوه‌ای بودن مساله صنعت هسته‌ای را نپذیرفتند و با پافشاری تصویب این طرح را تا تبدیل شدن به قانون پیش بردند و حتی در اقدامی شگفت‌انگیز برای استنکاف دولتمردان از اجرای این مصوبه مجازات زندان تعیین کردند!

سرنوشت اجرا یا عدم اجرای این مصوبه در نهایت کمتر از سه ماه دیگر مشخص می‌شود اما باید دید اگر قالیباف در انتخابات سال آینده هم تصمیم به کاندیداتوری داشته باشد این بار با کدام تئوری در مقابل دوربین رسانه‌ها حضور پیدا خواهد کرد و خود را طرفدار کدام شیوه معرفی می‌کند، مذاکره یا مقابله؟