آلودگی هوا، مزارع بیت‌کوین چینی‌ها و خاموش شدن نیروگاه‌های مازوت‌سوز؛ منشا آلودگی چیست؟

آلودگی هوا شهر‌های بزرگ کشور و به‌طور خاص پایتخت ادامه دارد و خبر از باد و باران هم تا مدتی نیست. همچنان آن‌هایی که از این وضع انتقاد می‌کنند انگشت‌شان به سوی سوختن «مازوت» نشانه رفته و آن‌هایی که باید در قبال این وضعیت پاسخگو باشند نه شفاف‌سازی می‌کنند و نه دست‌شان به جایی می‌رسد که اقدامی کنند. در این میان حرف‌های دیگری هم به میان آمده و فرضیه‌هایی فضای مجازی را به خود مشغول کرده است. از جمله آنکه تولید ارز دیجیتال و مزرعه‌های استخراج بیت‌کوین بار بسیار زیادی به شبکه برق تحمیل کرده‌اند و همین سبب بالارفتن مصرف برق می‌شود.

از آنجا که عمده برق تولیدی کشور از طریق نیروگاه‌های حرارتی وارد شبکه می‌شود که با سوخت فسیلی کار می‌کنند این افزایش مصرف به افزایش بیشتر سوخت‌های فسیلی منجر شده و در نتیجه آلودگی هوا را به فعالیت مزارع تولید بیت‌کوین نسبت داده‌اند. اما همه این اظهارنظر‌ها فقط در حد نظر باقی مانده و هیچ استدلال علمی، پژوهش میدانی و تحلیل تخصصی در این باره منتشر نشده است. از سوی دیگر مساله‌ای، چون «آلودگی هوا» که میان‌بخش محسوب می‌شود مثل همه تجارب میان‌بخش در کشور ما متولی مشخصی ندارد و هر دستگاهی سعی می‌کند با توجیه عملکرد خود صرفا از بار مسوولیت شانه خالی کند. همین شده که این روز‌ها بیشتر می‌شنویم که مسوولان وزارت نیرو تاکید دارند در نیروگاه‌های اطراف تهران مازوت مصرف نمی‌شود. اگر چنین است پس چرا همچنان هوای تهران آلوده است؟

رییس سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید هر روز ۲ ساعت خاموشی بدهید بهتر از آن است که مازوت بسوزانید و برق تولید کنید. اما او نیز نمی‌گوید که اگر در نیروگاه‌های اطراف تهران مازوت سوزانده نمی‌شود پس منشا آلودگی چیست؟ در همین حال گفته می‌شود در نیروگاه شهید رجایی در نزدیکی قزوین مازوت مصرف می‌شود و بعد مسعود تجریشی، معاون سازمان حفاظت محیط زیست به تاکید می‌گوید: پژوهش دانشگاه شهید بهشتی تهران نشان می‌دهد مازوت سوختن در نیروگاه شهید رجایی تاثیری در آلودگی هوا ندارد.

کار تعیین مسوولیت و ضمانت اجرای آن در کار‌های میان‌بخش آن هم نظیر مساله آلودگی هوا که دست‌کم ۲۰ نهاد مجری و مرتبط دارد همین می‌شود. در نهایت باید حق داد که اینک نبود شفافیت در داده‌های موثر در تحلیل وضعیت مهم‌ترین نقص در مدیریت و کاهش آلودگی هواست. چیزی که بهاره آروین، عضو شورای شهر پایتخت خواستار آن شده، همین است. شفاف بگویید در تهران کدام نهاد‌ها و کدام دستگاه‌ها برق و گاز بیشتری مصرف می‌کنند تا بدانیم تکلیف چیست. اما آیا شرکت توانیر تن به چنین کاری خواهد داد؟

همه آنچه امسال تجربه کرده‌ایم درحالی رقم خورده که به سبب دورکاری‌ها در شرایط شیوع کرونا تردد‌ها کمتر شده است. مدارس عملا در ماه‌های گذشته تعطیل بوده‌اند. دانشگاه‌ها نیز آنلاین فعالیت می‌کردند و نه حضوری. پس آنچه اینک نفس‌های‌مان را به شماره انداخته از کجا جان گرفته است؟

در همین حال دکتر عباس شاهسونی، رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت با بیان اینکه کیفیت هوای کلانشهر تهران در وضعیت بسیار ناسالم قرار دارد، تاکید کرد: عموم مردم به خصوص گروه‌های حساس از تردد غیرضروری در سطح شهر خودداری کنند. با توجه به پایداری هوا و افزایش تردد‌ها در سطح شهر، کیفیت هوای شهر تهران در وضعیت بسیار ناسالم قرار دارد. او که با ایسنا سخن می‌گفت تاکید کرد: با توجه به اینکه آلاینده مسوول ذرات معلق است، افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی یا ریوی، سالمندان و کودکان، باید از هر گونه فعالیت فیزیکی خارج از منزل اجتناب کنند. افراد دیگر نیز باید از فعالیت‌های طولانی یا سنگین در خارج از منزل اجتناب کنند. شاهسونی همچنین خاطرنشان کرد: در این شرایط، در صورت عدم رعایت استفاده از ماسک مناسب و حضور در فضای آزاد، احتمال افزایش قابل‌توجه بیماری‌های قلبی یا ریوی و مرگ زودرس در بیماران قلبی و سالمندان و افزایش قابل توجه علایم تنفسی در کل جمعیت وجود دارد.

رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت تاکید کرد: با توجه به ارتباط افزایش غلظت آلاینده‌های هوا به خصوص غلظت ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون و میزان ابتلا و مرگ ناشی از کووید ۱۹، از عموم مردم به خصوص گروه‌های حساس مانند بیماران قلبی، ریوی، زنان باردار، سالمندان، کودکان، بیماران مبتلا به دیابت و آسم درخواست می‌شود که از تردد در فضای آزاد اجتناب کنند.

اما آنچه عضو شورای شهر برای مشخص کردن وضعیت خواست، «شفافیت» بود. رییس کمیته شفافیت شورای شهر اعلام کرد که به نمایندگی از شهروندان تهرانی از وزارتخانه‌های نفت و نیرو می‌خواهم فیش گاز و برق صنایع و ساختمان‌های عریض و طویل دولتی را شفاف کنند تا معلوم شود بخش عمده مصرف انرژی کشور در کجاست. بهاره آروین در نطق پیش از دستور خود در جلسه دیروز شورای شهر تهران با اشاره به وضعیت آلودگی هوای تهران با بیان اینکه آلودگی هوا تنها معضل این شهر است که مستقیم و بی‌واسطه سلامت و جان شهروندان را هدف می‌گیرد و هر نوع راه‌حل فردی هم در برابر آن بی‌ثمر است، گفت: مساله‌ای که جز از طریق سیاستگذاری جامع‌نگر و پیگیرانه قابل حل نخواهد بود.

او در بخش دیگری از نطق خود تاکید کرد: این جملات را هفتم آبان ماه ۹۶ در صحن علنی شورا گفته‌ام؛ همان ماه‌های ابتدایی آغاز به کار شورای پنجم. امروز بیست و سوم دی ماه ۹۹ است؛ آخرین ماه‌های کار شورای پنجم. بیش از سه سال گذشته و هوای شهر آنچنان مستمر و شدید آلوده است که نفس اغلب شهروندان را به شماره انداخته است.

او گفت: در تمام سه سال گذشته، ترافیک و آلودگی هوا، نه فقط اولویت‌دارترین مساله از دیدگاه شهروندان تهرانی؛ بلکه اولویت‌دارترین موضوع برای تمام تلاش‌ها و پیگیری‌های ما اعضای پنجمین دوره شورای اسلامی شهر تهران بوده است؛ از پیگیری‌های مستمر و بی‌وقفه برای وصول اعتبارات مترو و تجهیز و گسترش ناوگان حمل‌ونقل عمومی گرفته تا سیاستگذاری‌های معطوف به کاهش ترافیک و آلودگی هوا از طریق هزینه‌زا کردن استفاده غیرضروری از خودروی شخصی. اما امروز آلودگی هوا از هر زمان دیگری شدیدتر است. آروین تصریح کرد: درحالی‌که به دلیل شرایط ناشی از شیوع ویروس کرونا، شهر نیمه‌تعطیل است، مدارس و دانشگاه‌ها به شکل مجازی فعالند، همایش‌ها و جلسات و رویداد‌ها یا لغو شده‌اند یا به صورت مجازی برگزار می‌شوند، اولویت کار در بخش دولتی و خصوصی با دورکاری است و خلاصه عبور و مرور در شهر به حداقل رسیده، اما آلودگی هوا از هر زمان دیگری شدیدتر است. چرا و چگونه چنین شده است؟

او با تاکید بر اینکه شهر نیمه‌تعطیل است، اما هوا از هر زمان دیگری آلوده‌تر است، گفت: دی‌اکسید گوگرد پس از سال‌ها به شهر بازگشته است؛ آن هم با شدتی عجیب و باورناپذیر. چرا و چگونه چنین شده است؟ هیچ‌کس پاسخگو نیست، هیچ پاسخ صریح و شفافی داده نمی‌شود. جسته و گریخته شنیده می‌شود در نیروگاه‌ها و صنایع اطراف شهر‌ها مازوت می‌سوزانند یا گازوییل غیراستاندارد و با درجه گوگرد بالا. این‌ها تکذیب می‌شود، تایید می‌شود، نفس شهروندان روز به روز تنگ‌تر می‌شود و واقعیت در هاله‌ای تیره و کدر از تایید و تکذیب‌های مدام پنهان می‌شود.

او در ادامه نطق خود که متن آن را در اختیار رسانه‌ها قرار داد با بیان اینکه نفس شهروندان به شماره افتاده است و هیچ‌کس پاسخگوی علت اصلی و واقعی این حجم از آلودگی هوای شهر‌ها نیست، گفت: برای سالیان متمادی، تردد شهروندان با خودروی شخصی در سطح شهر، عامل اصلی آلودگی هوای پایتخت شناخته می‌شد و بار اصلی کاهش آلودگی هوا بر دوش آن‌ها گذاشته می‌شد، حالا شهر نیمه‌تعطیل است و مقایسه ترافیک خیابان‌ها با سال‌های گذشته نشان می‌دهد که حجم خودرو‌های شخصی در معابر اگر کمتر نشده باشد، بیشتر هم نشده است. هوا، اما بسیار آلوده‌تر است. عجیب آنکه باز هم مقصر مردم دانسته می‌شوند که با مصرف بالای برق و گاز، نیروگاه‌ها را ناگزیر از مازوت‌سوزی کرده‌اند! آروین با بیان اینکه در تاریکی و تیرگی حاصل از عدم شفافیت، جای قاضی و متهم عوض می‌شود. مردم که باید قضاوت‌گر عملکرد دولتمردان در مدیریت شرایط باشند، می‌شوند متهم ردیف اول: گاز و برق کمتر مصرف کنید تا مازوت سوزانده نشود! درحالی‌که هیچ‌کس نمی‌گوید مصرف‌کنندگان اصلی و بزرگ گاز و برق در کشور صنایع هستند و فیش برق و گاز ساختمان‌های عریض و طویل دولتی چندین برابر فیش‌های خانگی شهروندان است. در تاریکی و تیرگی حاصل از عدم شفافیت، دولت از زیر بار مسوولیت‌های مسلمش شانه خالی می‌کند و باز هم همه بار حل مسائل به دوش مردم گذاشته می‌شود.

آروین تصریح کرد: به نمایندگی از شهروندان تهرانی از وزارتخانه‌های نفت و نیرو می‌خواهم فیش گاز و برق تمام مشترکان پرمصرف در بخش دولتی و صنایع را شفاف کنند تا معلوم شود بخش عمده مصرف انرژی در کشور کجاست؛ تا شفاف شود که چقدر برق و گاز در انبوه پرشمار ساختمان‌های دولتی چند ده طبقه هدر می‌رود، چون لابد برای دولت و زیرمجموعه‌اش، پول این حجم از مصرف گاز و برق از این جیب به آن جیب محسوب می‌شود و زور دولت و نصایحش درباره صرفه‌جویی فقط برای شهروندان و مشترکان خانگی است. به گفته او، سوال بجایی است اگر پرسیده شود چطور دولت می‌تواند به دلیل کرونا، کسب‌وکار‌های خرد انبوه اصناف و مردم را دو هفته تمام با تعطیلی کامل مواجه کند و آن‌وقت با این حجم از آلودگی که مستقیما شهروندان را به کام مرگ می‌کشاند، دستور تعطیلی صنایع پرمصرف و آلاینده را نمی‌دهد؟ آیا خاموشی و قطع برق فقط باید شامل حال مردم و مشترکان خانگی شود؟ دولت هیچ مسوولیتی در برابر مدیریت مصرف انرژی در بخش دولتی و صنایع ندارد؟ کرونا که تمام مدارس و دانشگاه‌های شهر را به تعطیلی کشانده است نمی‌تواند صنایع غیرضرور و آلاینده را به صورت موقت هم که شده تعطیل کند که دست‌کم شهروندانی که هنوز گرفتار کرونا نشده‌اند، اندکی بتوانند نفس بکشند؟

آروین اضافه کرد: در این شرایطی که دیگر خودرو‌ها منبع اصلی آلایندگی هوا نیستند، طبعا سیاستگذاری‌ها و اقدامات شورای شهر و شهرداری نیز کمک چندانی به حل مساله نمی‌کند، اما باز هم شفافیت تنها ریسمان نازک باقیمانده میان ما و مردم است. شهرداری تهران می‌تواند تمام اطلاعاتش در باب منابع آلاینده هوای شهر را به صورت شفاف و سیستماتیک در اختیار شهروندان قرار دهد. از تعداد خودرو‌های ترددکننده در معابر تا خودرو‌های دیزلی که تردد پرشمارشان در شب غلظت آلاینده‌ها را در ساعات اولیه صبح افزایش می‌دهد؛ از نتایج آزمایش‌های مستمر کیفیت سوخت عرضه‌شده در جایگاه‌ها، از میزان آلاینده‌های مختلف در نقاط مختلف شهر از جمله میزان آلاینده‌ها در اطراف نیروگاه‌ها و صنایع.

نایب رییس کمیسیون رمزارز و بلاکچین در خصوص تاثیر فعالیت ماینینگ‌ها بر مصرف برق اعلام کرد‌

برای دریافت اطلاعات از فعالیت ماینر‌های چینی در ایران و احتمال افزایش فشار بر نیروگاه‌های برق با سیدامید علوی، نایب‌رییس کمیسیون رمزارز و بلاکچین نظام صنفی رایانه‌ای تماس گرفتیم. او معتقد است مسوولیت مشکلات فعلی کشور در خصوص تامین برق بر دوش وزارت نیرو است. چرا که این وزارتخانه باید برق کشور را در هر شرایطی تامین کند. علوی در پاسخ به پرسش ما مبنی بر اینکه برخی معتقد‌ند فعالیت ماینر‌های چینی باعث فشار بر نیروگاه‌ها و افت ولتاژ برق می‌شود، گفت: «شرایط فعلی به دلیل سوءمدیریت است. چرا که مصرف برق صنعت ماینینگ آنقدر زیاد نیست. بر اساس گفته مسوولان فعالان قانونی این صنعت زیر ۲۰۰ مگاوات در ساعت مصرف برق دارد. اگر فعالیت ماینر‌های غیرقانونی نیز ۱۰۰ مگاوات باشد، کل مصرف برق ماینینگ ۳۰۰ مگاوات خواهد بود. تولید برق ایران روزانه ۷۰ هزار مگاوات در ساعت است. مصرف برق توسط ماینر‌ها در تولید برق کشور دیده نمی‌شود. پس این صنعت نمی‌تواند عامل اصلی قطعی یا افزایش فشار بر نیروگاه‌ها باشد. تمام صنایع نیاز به انرژی دارند. زمانی که وزارت نیرو انشعاب برق را تقسیم می‌کند از طریق شبکه توزیع، ترانس‌هایی را بر اساس نوع انشعاب که صنعتی، خانگی یا کشاورزی است، ایجاد می‌کند. هیچ فرد یا گروهی نمی‌تواند بیشتر از میزان انشعاب خود مصرف کند. چرا که این تجهیزات یا انشعاب‌ها در شبکه برق اجازه مصرف بیش از اندازه را نمی‌دهند. بنابراین زمانی که وزارت نیرو انشعابی را به نام مشترکان می‌کند باید روی آن محاسباتی انجام داده و برقش را تامین کند. اینکه در تابستان یا زمستان مشکل کمبود افت ولتاژ ایجاد می‌شود، نتیجه نبود مدیریت مناسب است. نمی‌توان مصرف‌کننده را مقصر قطعی برق بدانیم. اما نباید از این نکته غافل شد که تحریم نیز در کنار سوءمدیریت فشار وارد کرده تا تولید برق به درستی انجام نشود. نکته دیگر در خصوص هزینه برق است. اینکه وزارت نیرو هزینه برق با ماینر‌های چینی را به چه میزان حساب می‌کند، مستلزم انتشار قبض برقی است که برای ماینر‌های چینی صادر می‌کند. به دلیل عدم انتشار این قبض، نمی‌دانیم که هزینه مصرف برق آن‌ها چقدر است. اما نباید از این نکته غافل شد که هر زمان مشکل کمبود برق وجود دارد، وزارت نیرو به دنبال مقصر است.

نایب‌رییس کمیسیون رمزارز و بلاکچین نصر در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه آیا حضور ماینر‌ها در ایران قانونی است و به صورت کلی آیا در سال‌های اخیر افزایش داشته؟، پاسخ داد: «از آنجایی که شبکه بلاکچین بیت کوین کاملا شفاف است، هر تغییری که در آن رخ دهد برای همه افراد قابل رویت است. اگر فعالیت ماینر‌های چینی در دو، سه ماه اخیر تغییری می‌کرد، باید شاهد افزایش قدرت چشمگیری در شبکه بلاکچین بیت‌کوین می‌بودیم. که چنین اتفاقی رخ نداده. یک سال پیش چینی‌ها زمانی که این صنعت قانونی نداشت (غیرقانونی هم نبود) شروع به فعالیت کردند. در ابتدای امر به دلیل نداشتن قانون، ماینر‌ها از انشعابات صنعتی برای استخراج بیت‌کوین استفاده می‌کردند که باعث برخی اعتراض‌ها از سوی فعالان بلاکچین ایرانی شد. وقتی مصوبه هیات دولت به تصویب رسید، نرخ متوسط صادراتی برق برای این صنعت درنظر گرفته شد و قبض برق فعالان این صنعت به روز و به ۹۶۵ تومان در هر کیلو وات ساعت رسید. افرادی را نیز که پیش از مصوبه هیات دولت فعالیت ماینینگ کرده و از برق صنعتی استفاده می‌کردند نیز مجبور به پرداخت مابه التفاوت این رقم شدند. به گفته وزارت نیرو، چینی‌ها هم همان قیمت ماینر‌های ایرانی را می‌پردازند. یک سال پیش تفاوت بین قیمت پرداختی توسط ماینر‌های ایرانی و چینی وجود داشت، اما پس از مصوبه هیات دولت این تفاوت قیمتی از بین رفت.

علوی در پاسخ به اینکه اعتراض‌ها به فعالیت چینی‌ها تا پیش از آنکه مصرف برق‌شان بر اساس نرخ صادراتی شود، چه بود، گفت: «چینی‌ها در فارم رفسنجان فعالیت ماینینگ انجام می‌دهند که کیلوواتی ۶۰ تومان بود. علت این رقم نیز به دلیل استفاده از تجهیزاتی مانند پست تبدیل سطح ولتاژ برق و انشعاب صنعتی برق بود که پیش‌تر برای ساخت کارخانه فروکروم می‌خواستند راه‌اندازی کنند. به دلیل تحریم‌ها این کارخانه به مرحله اجرایی نرسید. از آن پس این افراد از آن انشعابی که گرفته بودند برای ماینینگ استفاده کردند. این امر باعث اعتراض ماینر‌های ایرانی شد. چرا که تا آن زمان قبض برق ماینر‌های ایرانی با چینی‌های حاضر در منطقه رفسنجان متفاوت بود. پس از اعتراض‌ها، وزارت نیرو نیز قبض برق ماینر‌های چینی را تغییر داد و نرخ صادراتی را برای آن‌ها صادر کرد. این کارشناس حوزه بلاکچین در خصوص مشکلات فعلی برق نیز گفت: «مشکل برق زمستان به دلیل سوءمدیریت‌هاست. رقم بدهی وزارت نیرو به نیروگاه‌های برق حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. نیروگاه‌های برق در دو، سه سال اخیر به دلیل برخی مشکلات از جمله طلب مالی از وزارت نیرو نتوانستند تعمیر و نگهداری را به خوبی انجام دهند از سوی دیگر نیروگاه‌ها نیز نمی‌توانند توسعه پیدا کنند. با تداوم این روند در تابستان نیز مشکل خواهیم داشت. چرا که مصرف به تولید نزدیک می‌شود و دچار خاموشی‌ها برای جبران کمبود تولید می‌شویم. همیشه باید ظرفیت تولید از مصرف بیشتر باشد. از طرف دیگر به دلیل مصرف بالای گاز خانگی در زمستان، تامین گاز انشعاب صنعتی سخت می‌شود. برای همین به برخی نیروگاه مانند شهید رجایی و منتظر قائم به جای گاز، مازوت برای تولید برق اختصاص داده می‌شود. راه‌حل نیز در گسیل گاز به مصارف صنعتی به جای خانگی و استفاده از برق برای گرمایش منازل و بخش خانگی است. با افزایش گازرسانی به بخش صنعت، ظرفیت تولید نیز افزایش یابد. در این صورت از برق به جای گاز برای مصارف خانگی استفاده می‌شود. باید به این نکته توجه داشت که در سایر کشور‌ها به دنبال مصرف کننده برق هستند تا محدود کردن مصرف ولی در کشور ما به دلیل سوءمدیریت وزارت نیرو و چند نرخی بودن برق مصرف کننده و صنایع را سرکوب می‌کنند. علوی در پاسخ به این پرسش که آیا در مناطق آزاد مالیات‌ها گرفته نمی‌شود. آیا از فعالیت ماینینگ چینی‌ها مالیات اخذ می‌شود، خاطرنشان کرد: «این‌ها در حیطه قوانین بالادستی است. اینکه چینی‌ها مالیات می‌دهند یا خیر باید از وزارت اقتصاد جویا شد. بر اساس مصوبه هیات دولت در ۱۳ مرداد سال ۹۸ ماینر‌ها موظف هستند رمز ارزشان را برای واردات کالا در اختیار بانک مرکزی قرار دهند. بانک مرکزی نیز آن را به واردکننده تخصیص می‌دهد. اگر این اتفاق نیفتد، مشمول مالیات می‌شوند.»