۸ روحانیِ پرنفوذ و سیاستمدار؛ از پدر شورای نگهبان تا حامی احمدی نژاد
دهه ۹۰ را شاید بتوان یکی از مهمترین دهه های تاریخ سیاسی کشور ایران دانست که روحانیون پرنفوذی در نظام جمهوری اسلامی و جامعه ایران، دار فانی را وداع گفته و به جهان باقی هجرت کردند.
جای خالی ۷ روحانیِ سیاستمدار، اعتدالی، رفیق رهبری و یار امام
در میان این روحانیون شناخته شده، هم افرادی بودند که نفوذ زیادی در حاکمیت نظام جمهوری اسلامی ایران داشتند وهم کسانی که شاید نفوذشان در حاکمیت کمتر از دیگران بود، اما به لحاظ اینکه از منظر سیاسی و اجتماعی مورد توجه و محل رجوع بسیاری از افراد جامعه ایران محسوب می شدند، مورد اهمیت بودند؛ و البته چهره هایی هم بودند که هر دو این ویژگی را با هم داشتند، یعنی هم جایگاه و نفوذ خاصی در درون حاکمیت داشتند و هم این که در عرصه سیاسی و اجتماعی، طرفداران خاص خود را داشتند.
روز گذشته در مرور تاریخ دهه ۹۰ از این منظر که در این ۱۰ سال، کدامیک از روحانیون سرشناس رحلت کردند، ۷ روحانی سیاستمدار، محبوب، یار امام و ..را مورد بررسی قرار داد. بخش دوم این گزارش پیش روی شماست.
آیت الله مصباح یزدی؛ فیلسوف، حامی احمدی نژاد و سپس منتقدش
آیت الله محمدتقی مصباح یزدی را بسیاری رهبر معنوی جبهه پایداری و حامی اصلی روی کار آمدن محمود احمدی نژاد رییس جمهور سابق ایران می دانند؛ گرچه او بعد از چندسال از ریاست جمهوری احمدی نژاد گفت که دیگر از او حمایت نمی کند چون در او یک حالت انحرافی دیده است.
آیت الله مصباح یزدی عضو شاخص جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که ۱۲ دیماه سال ۱۳۹۹ به دیار باقی هجرت کرد، جدای از چهره سیاسی اش که با محمود احمدی نژاد برجسته تر شد، اما بیشتر بعنوان یک فیلسوف برجسته حوزه علمیه قم شناخته می شد و بر اساس همین علم و دانشی که داشت، مورد احترام خاص بین اساتید حوزه علمیه بود.
او اگرچه در دوران امام خمینی(ره) و دوران دفاع مقدس، ظهور و بروز خاص سیاسی نداشت، اما بعد از قرار گرفتن حضرت آیت الله خامنه ای بعنوان رهبر جمهوری اسلامی ایران، فعالیتش بیشتر و آشکارتر شد و با تأسیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در شهر قم، سعی در ایجاد یک پایگاه مهم برای خود و تفکر مطلوبش در حوزه علمیه قم کرد.
مرحوم آیت الله مصباح یزدی مورد احترام ویژه مقام معظم رهبری و دارای جایگاه خاص نزد ایشان بود چه آن که اقامه نماز میت بر پیکر ایشان و پیام تسلیت ویژه در پی درگذشتش از سوی حضرت آیت الله خامنه ای، این مهم را نشان می دهد؛ او همچنین سالیان سال، چهارشنبه شب ها در دفتر مقام معظم رهبری درس اخلاق داشت؛ کلاسی که بسیاری از طلاب جوان و دانشجویان بسیجی در آن شرکت داشتند.
بسیاری از شاگردان و مریدان آیت الله مصباح یزدی، همواره در مقابل اصلاح طلبان و اعتدالیون و حتی اصولگرایان معتدل ایستادگی کردند.
مرحوم مصباح یزدی بر خلاف بسیاری از روحانیون مطرح و شناخته شده در نظام جمهوری اسلامی، پست های سیاسی متعدد نداشت و فقط عضویت در مجلس خبرگان رهبری از دوره دوم تا پایان دوره چهارم را در کارنامه دارد؛ در انتخابات پنجم مجلس خبرگان در سال ۹۶، اما در مقابل لیستی که آیت الله هاشمی رفسنجانی در شهر تهران به مردم ارائه کرده بود، از راهیابی به این مجلس بازماند اما در انتخابات میاندوره ای این مجلس در سال ۹۸ از استان خراسان رضوی بعنوان نماینده خبرگان معرفی شد، هرچند بعلت شرایط کرونا اصلا بر کرسی این مجلس تکیه نزد.
آیت الله صانعی؛ منتقد سخت اما حامی نظام جمهوری اسلامی
آیت الله یوسف صانعی که بسیاری او را مرجع تقلید اصلاح طلب می شناسند در شهریورماه سال ۹۹ در شهر قم درگذشت. آیت الله صانعی در دو دهه آخر عمر خود، به ویژه در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد که یکی از منتقدان آشکار و جدی عملکرد او بود، بارها با مشکلاتی از جمله حمله به دفتر و منزلش در سال ۸۸ و در زمانی که میزبان مهدی کروبی بود روبرو شد؛ حمله ای که منجر به وارد شدن خساراتی به اموال دفتر او گردید.
او اگرچه در دوران پس از رحلت امام خمینی(ره) سمت سیاسی نداشت، اما به واسطه جایگاهی که بعنوان یک مرجع تقلید روشنفکر بین جوانان و زنان دگر اندیش داشت، تأثیرگذاری اش غیرقابل انکار است و از این منظر می توان او را در زمره روحانیون پرنفوذ تاریخ جمهوری اسلامی قرار داد.
مرحوم صانعی در دوران مبارزات بر علیه رژیم شاه برای تحقق انقلاب اسلامی ایران فعال بود و پس از انقلاب نیز با حکم بنیانگذار انقلاب امام خمینی(ره)، به عنوان یکی از شش فقیه شورای نگهبان قانون اساسی منصوب شد؛ او مسئولیت‌های دیگری نظیر نمایندگی امام راحل در شورای عالی بازسازی مناطق جنگی را نیز بر عهده داشت. آیت الله صانعی، در تاریخ ۱۹ دی ۱۳۶۱ بازهم با حکم امام خمینی(ره)، به دادستانی کل کشور منصوب شد و در سال ۱۳۶۴ از این سمت استعفا داد و به قم هجرت کرد؛ او در اولین دوره مجلس خبرگان رهبری هم بعنوان نماینده مردم استان تهران وارد این مجلس شده بود.
آیت الله صانعی همواره در سخنرانی ها و موضع گیری های خود، از نظام جمهوری اسلامی ایران حمایت می کرد اما بر تفکرات اصلاح طلبانه خود هم پافشاری داشت.
او در سال ۷۲ با چاپ رساله عملیه و ارائه آن به مردم، عملا اعلام مرجعیت کرد که با اقبال بخشی از جامعه هم روبرو شد اما سال ها بعد و در سال ۱۳۸۸ و به تأثیر از فضای ملتهب سیاسی کشور در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد برای جامعه ایران به وجود آمده بود، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اعلام مخالفت با مرجعیت آیت الله صانعی، اعلام کرد که او فاقد ملاک‌های لازم برای تصدّی مرجعیت می‌باشد؛ در عین حال برخی از مراجع تقلید شناخته شده، مرجعیت او را بلامانع و تقلید از او بدون مشکل دانستند.
دفتر او در قم و برخی شهرها، تا همین اواخر عمر، همواره فعال بود و در مناسبت های مذهبی، به برگزاری برنامه ها اقدام می کرد. آیت الله صانعی در قامت مرجع تقلید شیعیان، دیدگاه های دگر اندیشانه فقهی درباره زنان از جمله برابری دیه زن و مرد و... ارائه کرد که با استقبال دگر اندیشان روبرو شد.
آیت الله محمد یزدی؛ غلبه شخصیت سیاسی بر شخصیت حوزوی
آیت الله محمد یزدی رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که آذرماه سال ۱۳۹۹ درگذشت، سالها با حکم حضرت آیت الله خامنه ای، ریاست قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران و عضویت در شورای نگهبان قانون اساسی را بر عهده داشت و همچنین امام جمعه تهران بود؛ البته شروع عضویت او بعنوان عضوی از اعضای شورای نگهبان، با حکم امام خمینی(ره) صورت گرفت و مقام معظم رهبری هم او را ابقا کرد. او همچنین در دوره های اول و دوم مجلس شورای اسلامی، نماینده مردم تهران و نائب رئیس این مجلس بود.
شیخ محمد یزدی با وجود این که استاد شناخته شده حوزه و رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود، اما شخصیت سیاسی اش بیشتر برای مردم برجسته است؛ او به واسطه موضع گیری های تند و تیزش بر علیه مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی و اصلاح طلبان و همچنین حمایت از محمود احمدی نژاد در جریان انتخابات سال ۸۸، همانند مرحوم آیت الله مصباح یزدی، مورد حمایت شدید اصولگرایان، به ویژه طلاب جوان و دانشجویان بسیجی بود.
مرحوم آیت الله محمد یزدی به واسطه برخی از عملکردهای منحصر به فرد خود، مورد توجه جامعه سیاسی قرار می گرفت؛ از جمله آن ها، می توان به نامه تند خطاب به آیت الله العظمی شبیری زنجانی یکی از مراجع تقلید شیعه مستقر در قم، بعد از دیدار او با سیدمحمد خاتمی رئیس جمهور اسبق ایران اشاره کرد؛ نامه ای که با واکنش منفی برخی از اساتید حوزه روبرو شد؛ او همچنین یک بار دیگر نامه ای تند خطاب به آیت الله آملی لاریجانی رئیس سابق قوه قضائیه نوشت که با جواب تندتر او روبرو شد والبته در نهایت با نامه عذرخواهی اش خطاب به آیت الله محمد یزدی تمام شد.
آیت الله محمد یزدی در دوره های دوم، سوم و چهارم مجلس خبرگان رهبری بعنوان نماینده مردم تهران در این مجلس حضور داشت و در اسفندماه ۹۳ و پس از رحلت آیت الله مهدوی کنی، به ریاست مجلس خبرگان رهبری رسید؛ آیت الله محمد یزدی انتخابات رئیس مجلس خبرگان سال ۹۳، مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی را با وجود این که احتمال رأی آوری او اندک بود، و حدود چهار سال قبل به احترام کاندیداتوری مرحوم آیت الله مهدوی کنی از کاندیداتوری ریاست خبرگان کنار کشیده بود را مقابل خود دید اما در نهایت خودش بود که با رأی اکثریت اعضای مجلس خبرگان به ریاست آن رسید.
اما رئیس چهارمین دوره مجلس خبرگان رهبری، از راهیابی به پنجمین دوره مجلس خبرگان بازماند، چه آن که مردم تهران در انتخابات پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری، به اکثریت لیست مورد تأیید آیت الله هاشمی رفسنجانی رأی دادند؛ اما او در انتخابات میاندوره ای مجلس خبرگان رهبری از قم کاندیدا شد و در انتخاباتی با یک روحانی جوان که او هم اعلام کرد به آیت الله یزدی رأی می دهم، منتخب مردم قم در مجلس خبرگان رهبری شد اما به دلیل شرایط کرونا اصل نتوانست مجددا به صندلی مجلس خبرگان بنشیند. حضور او در انتخابات خبرگان قم به واسطه رحلت آیت الله محمد مؤمن نماینده سال های طولانی مردم قم در مجلس خبرگان رهبری صورت گرفت.
آیت الله مؤمن؛ پدر شورای نگهبان؛ همراه حکومت و در کنار مردم
آیت الله محمد مؤمن که سال ها با رأی مردم قم نماینده مجلس خبرگان رهبری بود، در اسفندماه سال ۹۷ رحلت کرد و به جهان باقی شتافت؛ او به واسطه انصاف در موضع گیری ها، علاوه بر این که مورد احترام طیف های مختلف سیاسی اعم از اصولگرایان، اعتدالیون و اصلاح طلبان معتدل بود، اما اعتماد امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری را هم با خود داشت، چه آن که از اواسط همان اولین دوره شورای نگهبان قانون اساسی یعنی در سال ۱۳۶۲، با حکم امام خمینی(رض) به عضویت این شورای مهم در آمد و بعد هم با حکم مقام معظم رهبری برای عضویت در شورای نگهبان ابقا شد و تا سال ۱۳۹۷، حدود ۳۵ سال عضو این نهاد بسیار مهم بود. شاید بتوان به واسطه همین سابقه طولانی عضویت، آیت الله محمد مؤمن را پدر شورای نگهبان دانست؛ شاید بیراه نباشد که بگوییم که او در شورای نگهبان حق وتو داشت و اگر شخصا به این نتیجه می رسید که فلان رد صلاحیت نادرست است، به آن تأکید می کرد و بقیه اعضا هم به نظرش احترام می گذاشتند.
او که از مبارزان انقلابی بر علیه رژیم شاه بود، در سال ۶۸ هم به عضویت شورای بازنگری قانون اساسی درآمد.
او با وجود جایگاه بسیار بالایی که در حاکمیت نظام جمهوری اسلامی ایران داشت، اما او هیچ گاه خود را از مردم جدا نکرد و درب خانه اش همیشه به روی مردمی که به آن مراجعه می کردند باز بود؛ او عالمی بود اصالت خود و محل رجوع بودن خود را فراموش نکرده بود و بروکراسی های اداری و حاکمیتی مانع ارتباط او با مردم نمی شد؛ همچنین زندگی او بسیار بسیار ساده تر از زندگی های ساده و معمولی امروزی بود و اگر کسی برای اولین بار به خانه او در شهر قم مراجعه می کرد، هم فضای ساده خانه و هم این که او به راحتی قابل دسترسی و صحبت کردن است، متعجب می شد.
آیت الله مؤمن اگرچه نظریاتش در باب حکومت اسلامی شبیه به نظر آیت الله مصباح یزدی و محمد یزدی بود، اما اوهیچ گاه نظر تندی در مورد کسانی که غیر از این می اندیشیدند نداشت و شاید به همین دلیل بود که در انتخابات مجلس خبرگان سال ۹۴، علاوه بر اصولگرایان، مورد حمایت لیست مردم مرحوم هاشمی رفسنجانی هم قرار گرفت تا بخشی از اصلاح طلبان معتدل هم به او رأی دهند و در نهایت او با رأی خیره کننده ۷۰درصد شرکت کنندگان انتخابات در قم، مجددا به مجلس خبرگان رهبری راه یافت.
آیت الله واعظ طبسی؛ خادم الرضا(ع) و روحانی قدرتمند خراسان
اسفندماه سال ۱۳۹۴ بود که مرحوم آیت الله عباس واعظ طبسی پس از عمری خدمت به درگاه امام هشتم شیعیان به دیار باقی شتافت؛ او از سال ۱۳۵۹ و با حکم بنیانگذار انقلاب امام خمینی(ره) بعنوان تولیت آستان قدس رضوی(ع)، نماینده ولی فقیه و رئیس حوزه علمیه بزرگ خراسان منصوب شده بود، بعد از ارتحال امام خمینی(ره) نیز با حکم مقام معظم رهبری دراین جایگاه ها ابقا شد و تا پایان عمر فعالیت داشت.
آیت الله واعظ طبسی، علاوه بر مسئولیت های فوق، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو مجلس خبرگان رهبری هم بود.
این عالم فقید، که با امان نامه امام خمینی(ره)، آستان قدس رضوی را از دادن مالیات معاف کرده بود، توانست در مدت زمان فعالیت خود و به پشتوانه نذورات مردم به حرم امام رضا(ع)، آستان قدس رضوی را به یکی از سازمان های قدرتمند اقتصادی ایران تبدیل کند، چه آن که برخی می گویند حتی اگر حاکمیت بودجه ای به مشهد ندهد، درآمد های آستان قدس بازهم برای آن شهر کفایت خواهد کرد.
تولیت اسبق آستان قدس رضوی سابقه مبارزاتی فراوانی بر علیه رژیم شاه داشت و هسته اصلی انقلاب اسلامی را متأثر از شهید نواب صفوی، به همراه حضرت آیت الله خامنه ای و چند تن دیگر تشکیل دادند و نتیجه این مبارزات، ممنوع المنبر شدن و زندانی شدن او شد.
قدرتمندترین روحانی سرزمین خراسان بود به گونه ای که نظر او از نظر هر سه استاندار خراسان ها، مهمتر تلقی می شد.
مرحوم آیت الله واعظ طبسی البته ارتباط بسیار نزدیک و صمیمانه ای با مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی داشت و همواره در موضع گیری و اظهار نظرهای سیاسی، سمت و سوی اعتدالی از خود نشان میداد.
آیت الله خوشوقت؛ روحانی محبوب اصولگرایان
اگر طیف خاص اصولگرایان در قم از آیت الله مصباح یزدی بهره می بردند، در تهران اما این آیت الله عزیزالله خوشوقت بود که محل رجوع آنان بود. او در اسفندماه سال ۱۳۹۱ و در جریان سفر به مکه مکرمه رحلت کرد؛ آیت الله خوشوقت که بیشتر به عنوان استاد اخلاق مطرح می شد اما موضع گیری های سیاسی او که شبیه به آیت الله مصباح یزدی و آیت الله محمد یزدی بود، در تاریخ سیاسی ایران ماندگار است؛
او در دو دوره انتخابات ریاست جمهوری سال های ۸۴ و ۸۸ از احمدی نژاد حمایت کرد و رأی به او را مساوی با ادامه راه شهدا دانست و آقایان موسوی و کروبی را بعنوان کافر و مرتد از انقلاب اسلامی معرفی کرده بود؛ این درحالی است که فرزند آیت الله خوشوقت بعدها در مصاحبه به خبرگزاری ایرنا گفته بود مرحوم آیت الله خوشوقت از اواسط دوره دوم ریاست جمهوری احمدی‌نژاد از اقدامات او ناراضی بوده‌است و معتقد بود که احمدی‌نژاد عوض نشده بلکه «من برداشتم این است که ایشان از اول همین بود و ما فریب خوردیم.»
آیت الله حائری شیرازی؛ استاد اخلاق دولت احمدی نژاد که هاشمی رفسنجانی را تأیید کرد
آیت الله محی الدین حائری شیرازی از دوستان نزدیک حضرت آیت الله خامنه ای بود که در آذرماه سال ۱۳۹۶ دیده از جهان فروبست. این عالم فقید که سابقه مبارزاتی بر علیه رژیم شاه برای تحقق انقلاب اسلامی را دارد و نتیجه آن زندان و تبعید برای او بود، بیشتر در حوزه علمیه بعنوان استاد اخلاق شناخته می شد، در دولت احمدی نژاد هم بعنوان استاد اخلاق معرفی شد اما در نهایت او گفت که غرور احمدی نژاد او را از مسیر درست منحرف کرد و در یک مصاحبه ای که از او منتشر شد به صراحت گفت که "آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بچه عزیز امام خمینی بود و اگر احمدی‌نژاد در حد هاشمی از مقام معظم رهبری تمکین کند بس است نه بیشتر"؛
او که بعنوان نماینده مردم در اولین دوره مجلس شورای اسلامی انتخاب شده بود، با ترور و شهادت آیت الله دستغیب، با حکم امام خمینی(ره) بعنوان نماینده ولی فقیه و امام جمعه شیراز منصوب شد. او همچنین نماینده دور اول مجلس خبرگان رهبری هم بود.
او بعنوان اولین نفر پس از رحلت امام خمینی(ره)، در مخالفت با مسئله شورایی شدن رهبری نظام صحبت کرد که در نهایت منجر به انتخاب حضرت آیت الله خامنه ای بعنوان رهبر جمهوری اسلامی ایران شد.
شیخ غلامرضا حسنی؛ امام جمعه معروف و مخالف خاتمی
حجت الاسلام حسنی امام جمعه ارومیه را تقریبا تمام کنشگران سیاسی ایران می شناسند؛ او در اردیبهشت ماه سال ۹۷ دیده درگذشت. او که بر علیه رژیم شاه به مبارزه مسلحانه می پرداخت در دیدارهای پس از انقلاب خود با امام خمینی(ره) هم جز معدود کسانی بود که اسلحه به همراه داشت.
او که نماینده ولی فقیه و امام جمعه ارومیه بود، از منتقدان جدی دولت سیدمحمد خاتمی و از حامیان جدی دولت احمدی نژاد بود، چه آن که دولت خاتمی را دولت افسادات و دولت احمدی نژاد را دولت عدالت معرفی می کرد؛ احمدی نژاد هم به او نشان شجاعت داد.
در هر صورت دهه ۹۰ دهه ای مهم در تاریخ جمهوری اسلامی ایران و تاریخ سیاسی کشور ایران محسوب می شود که بررسی روحانیون مهم درگذشته در این دهه فقط یک بخشی از آن می تواند باشد. البته به غیر از شخصیت های فوق، شخصیت های دیگری هم در دهه ۹۰ رحلت کردند که فقط به نام آن ها اکتفا می کنیم.
آیات و حج اسلام، انواری، صابری همدانی، ملک حسینی، ممدوحی، راستگو، آقا حسن تهرانی، موسوی همدانی، انصاری شیرازی، قلی پور، شاهچراغی، مؤیدی، شاه آبادی، خوانساری، سیدحسین قمی، خسروشاهی، رسولی محلاتی، شهیدی، بطحائی، زنجانی، فلسفی، احمدی فقیه یزدی، موسوی خلخالی، قلی پور و... .
