آغاز اجرای معاهده ۱۳۵۱ تهران- کابل/ آیا ایران حقِ آب خود را از هیرمند می‌گیرد؟
دولت افغانستان طی سال‌های اخیر در تلاش برای سدسازی و مدیریت آب‌های این کشور، ساخت سد کمال‌خان را که یکی از بزرگترین طرح‌های مدیریت آب این کشور خوانده شده آغاز و روز ۱۵ بهمن ماه امسال نیز اقدام به آبگیری این سد کرد.
بر اساس اطلاعات وزارت انرژی و آب افغانستان کار بند کمال خان که در ۱۸ کیلومتری شهر زرنج ولایت نیمروز و در مسیر رود هیرمند احداث شده، در سال ۱۳۴۵ آغاز شده بود اما به دلیل جنگ‌ها و تحولات سیاسی این کشور تکمیل نشده بود.
هر چند نظام اخپلواک سخنگوی اداره ملی تنظیم آب افغانستان گفته است که بر اساس معاهده هیرمند، ایران و افغانستان در این قسمت مشکلی ندارند، اما موضوع اتفاقاتی که در مسیر رودخانه‌های مرزی منتهی به کشور ما می‌افتد از جمله مباحث حساس است که سد کمال‌خان هم از جمله آنها است.
بر اساس معاهده هیرمند که در ۲۲ اسفند ۱۳۵۱ میان امیرعباس هویدا نخست وزیر وقت ایران و موسی شفیق نخست وزیر وقت افغانستان به امضا رسید، مقرر شده بود در هر ثانیه ۲۶ متر مکعب آب رودخانه هیرمند به ایران برسد که تا امروز با اما و اگر و فراز و نشیب‌های بسیاری مواجه بوده است، اما اکنون بعد از ۴۸ سال مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک وزارت نیرو از آغاز کار نقشه‌برداری رودخانه هیرمند مرزی توسط گروه کاری مشترک دو کشور به منظور تحویل حقابه ایران از این رودخانه خبر داده است.
وی هدف از نقشه‌برداری رودخانه هیرمند مرزی را که گفت‌وگوهای آن از بیش از یک سال گذشته آغاز شده، استقرار سازه‌های دریافت حق‌آبه‌های ایران عنوان کرده و بیان داشته است: لازم است سازه‌ها به صورت دقیق طراحی شوند و از تجهیزات دقیق و مدرن برخوردار باشند، تا اطمینان حاصل شود که حق‌آبه‌ها منطبق بر مفاد معاهده ۱۳۵۱ رودخانه هیرمند تحویل ایران می‌شود.
ابوالفضل ظهره‌وند ، درباره فعالیت‌های آبی افغانستان در زمینه سدسازی و تاثیر آن بر ایران اظهار داشت: طبق جدول آبی و قراردادی که برای تعیین حقابه ایران از رودهای مرزی در سال ۵۱ منعقد شده، ما ۲۶ متر مکعب بر ثانیه سهم آب از هیرمند داریم و باید ببینیم این آب چگونه دریافت می‌شود.
وی درباره تاثیر آبگیری سد کمال‌خان بر ایران افزود: افغانستان یک کشور مستقل است و سدی بنام کمال‌خان را بر هر انگیزه‌ای که ساخته باشد قطعا آبگیری آن جزء حقوق این کشور است. مسئله حقابه ایران بر اساس قرارداد سال ۱۳۵۱ است و طبق همان قرارداد مسیر روابط آبی تنظیم می‌شود، نباید موضوعات سیاسی را به موضوع آب ربط داد. ولی بهرحال واکنشی که امرالله صالح نشان داد شاید علامتی به ایران باشد.
سفیر اسبق ایران در افغانستان با بیان اینکه ترجیح دولت ایران، پشتیبانی از دولت کابل و نظام سیاسی افغانستان است، تصریح کرد: مسئله روابط با افغانستان را باید در کل ببنیم، قطعا ایران نقش و جایگاه مهمی در آینده و حال افغانستان داشته و خواهد داشت.
وی با بیان اینکه ایران همواره پشتوانه افغانستان بوده، خاطرنشان کرد: در حال حاضر ۳ میلیون افغان مقیم و ساکن ایران هستند و میزان آبی که در سال مصرف می‌کنند بیش از حقابه ما از هیرمند است، بنابراین امرالله صالح باید این موضوعات ساده را درک کند، جواب دادن صرفا هیجانی با عقلانیت سیاسی فاصله دارد.
ظهره‌وند گفت: اگر هر افغان یک متر مکعب آب مصرف کند این رقم در سال ۹۰۰ میلیون متر مکعب خواهد بود، در حالی که آبی که طبق قرارداد سال ۵۱ به ایران داده می‌شود ۸۰۰ میلیون متر مکعب در سال است یعنی ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب هم از جیب خودمان به افغان‌هایی می‌دهیم که وظیفه نگهداری آنها با دولت افغانستان است.
وی یادآور شد: نکته بعدی اینکه امروز افغانستان بخشی از نیازهای خود را از مبادی مرزی بندرعباس و چابهار تامین می‌کند که از جنبه اهمیت سیاسی و امنیت اقتصادی بسیار استرتژیک است، یعنی ارزش آن بیشتر از مختصر آبی است که به سمت ایران می‌آید.
سفیر اسبق تهران در کابل ادامه داد: نکته دیگر اینکه بهرحال ایران از تکنولوژی، ظرفیت و قدرت اقتصادی لازم برخوردار است که اگر کمبودی در حوزه آب باشد مشکل را حل می‌کند، اما افغان‌ها باید بدانند که مسئله ارزش و اهمیت روابط با ایران به مراتب بیش از موضوعاتی مثل آب و و مواضعی است که برخی مقامات آنها به صورت هیجانی اتخاذ می‌کنند، بنابراین باید به این مسئله را عمیق‌تر و با درایت بیشتری نگاه کنیم.
وی تاکید کرد: آب بخش کوچکی از موضوعات روابط ما با افغانستان است، ضمن اینکه آبی که به سمت ایران می‌آید ناشی از آب سیلاب سالانه است که برای دولت افغانستان قابل مهار و استفاده نیست.
ظهره‌وند گفت: تخصیص ۸۰۰ میلیون متر مکعب آب در سال باید طبق جدول آبی و فصلی از سال که مشخص شده باشد، بهرحال در روابط دو کشور باید مسائل مهم‌تری را در دستور کار داشته باشیم و وزارت خارجه نیز باید دیپلماسی آب را به شکل موثری که هم نفع ما و هم افغانستان باشد، پیگیری کند.
به چه حقی یک نخست وزیر بهایی برای دو کشور مسلمان تصمیم گرفته است. با یک معاهده جدید این مشکل را حل کنید. 
