احتمال اوج‌گیری ویروس کرونا در ایران؛ عوامل خطر پیک چهارم کرونا چه هستند؟

دکتر ایرج حریرچی با اشاره به وضعیت فعلی بیماری کووید ۱۹ در کشور و میزان احتمال بروز پیک چهارم بیماری، گفت: واقعیت این است که تا زمانیکه ویروس کرونا در جامعه وجود دارد و در حال گردش است، احتمال اوج‌گیری بیماری هم وجود دارد.

وی افزود: بالاخره در حال حاضر ما روزانه بالای شش تا هفت هزار مورد جدیدی را کشف می‌کنیم. بنابراین تا این میزان ویروس در جامعه وجود دارد و ما هنوز موارد بستری را شاهدیم، احتمال اوج‌گیری بیماری کووید-۱۹ هم کماکان وجود دارد. ضمن اینکه ما مانند همه کشورهای دنیا هم در معرض ورود ویروس‌های جهش‌یافته از دیگر کشورها هستیم و هم ممکن است در کشور خودمان هم ویروس دچار جهش شود و انتشار یابد.

حریرچی ادامه داد: بنابراین همانطور که سازمان بهداشت جهانی هم اعلام کرده، تا اطلاع ثانوی، مهمترین روش مقابله با کرونا، رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و خصوصا استفاده از ماسک و در نهایت پوشش واکسیناسیون است تا بتواند ایمنی جمعی را در جامعه ایجاد کند.

وی درباره میزان موارد بستری و سرپایی بیماری کووید-۱۹ در کشور، گفت: در موارد بستری افزایش چشمگیری وجود ندارد، به غیر از چند شهرستان که امیدواریم کنترل شود، اما در برخی شهرستان‌ها موارد سرپایی افزایش قابل توجهی داشته که امیدواریم با استفاده از ابزار طرح شهید سلیمانی که مشتمل بر تست فراوان، شناسایی موارد جدیدی و رهگیری و قرنطینه افراد مبتلاست، بر این افزایش هم غلبه پیدا کنیم. این افزایش کنونی منحصر به شهرهای شمالی نیست. اکنون شهرهای نارنجی‌مان نزدیک به ۳۶ شهر است و در خوزستان، آذربایجان غربی و... مواردی از افزایش مراجعین سرپایی را شاهدیم.

حریرچی با اشاره به نزدیک بودن عید نوروز نیز گفت: توصیه اکید این است که فعلا تا اطلاع ثانوی از سفر غیرضروری پرهیز کنند و سفر ضروری را هم به حداقل برسانند که هم شامل سفر بین شهری و هم سفر درون شهری است. کماکان تجمعات، خصوصا تجمع در فضای بسته مانند عروسی‌ها، مراسم ختم و دورهمی و ... می‌تواند موجب شعله‌ور شدن بیماری شود. ما با رعایت دستورالعمل‌ها در ۴۰ روز آینده، می‌توانیم نوروز آرامی را داشته باشیم.

عوامل خطر پیک چهارم کرونا در کشور / سخت‌گیری‌ها بیشتر شود

یک اپیدمیولوژیست نیز با اشاره به آثار جهش‌هایی که تاکنون ویروس کرونا داشته، در عین حال توضیحاتی در مورد خطرناک‌ترین جهش‌های کرونا و همچنین عوامل خطر پیک چهارم کرونا ارائه کرد.

دکتر مسعود یونسیان در رابطه با احتمال بروز موج چهارم کرونا در کشور به خبرگزاری ایسنا گفت: تصور می‌کنم تغییر تعداد بیماران جدید مبتلا به کووید۱۹، بیشتر تابعی از تغییر رفتار ما است تا تغییر ماهیت و رفتار ویروس و بیشتر ما انسان‌ها هستیم که با تغییر الگوی تماس‌های فیزیکی‌مان، الگوی ابتلا را تغییر می‌دهیم.

وی با تاکید بر اینکه ویروس هم تاکنون تغییراتی داشته است، اظهار کرد: جهش اخیر ویروس که در چندین کشور کشف شده و همچنین جهش دیگر ویروس در اردیبهشت ماه سال جاری، هر دو باعث تغییر در رفتار و ساختار ویروس و در نتیجه افزایش میزان سرایت‌پذیری شدند و می توانند در افزایش تعداد بروز موارد جدید و متعاقبا در بروز امواج بیماری نقش داشته باشند، اما به نظر می رسد عامل بسیار مهم دیگر و یا حتی شاید عامل مهم‌تر در این میان، تغییر در رفتار ما انسان‌ها است. هر زمان که بیماری به اوج می‌رسد مردم و مسئولین سختگیری بیشتری می‌کنند و در نتیجه انتقال بیماری کاهش می‌یابد و هر زمان که اوضاع به شرایط عادی نزدیک می‌شود با شیوع پدیده عادی انگاری، رفتار ما تغییر می‌کند و بدون ملاحظه موارد احتیاطی در گردهمایی‌ها، تجمعات، مراکز شلوغ خرید، و . . . شرکت می‌کنیم که عامل بسیار مهمی برای انتقال بیماری است.

این اپیدمیولوژیست، ادامه داد: همانگونه که پیش‌تر اشاره شد، عامل مهم دیگر در بروز موج‌های بیماری، تغییرات و جهش خود ویروس است که سرایت‌پذیری را افزایش می‌دهد؛ علت جهش ویروس به ساختار ویروس بازمی‌گردد و اساتید ویروس شناسی و ژنتیک بر این باور هستند که ویروس‌هایی که از جنس RNA هستند ثبات بالایی در ماده ژنتیکی خود ندارند و مرتبا در حال تغییر و تحول هستند. برخی از این تغییرات ممکن است به ضرر خود ویروس‌ها باشد و انتشار آن را کاهش دهد و برخی به نفع ویروس‌ها بوده و باعث افزایش انتقال و یا حتی شدت آن می‌شوند. تغییراتی که موجب کاهش انتقال ویروس شود خود به خود حذف می شوند؛ زیرا با بقای ویروس ناسازگار هستند. از ابتدای پاندمی تا کنون چندین هزار تغییر (جهش) در این ویروس رخ داده و تغییراتی که به نفع ثبات ویروس بودند نه تنها باقی ماندند، بلکه طی مدت کوتاهی تقریبا کل ویروس‌های در گردش را به خود اختصاص داده‌اند. دو نمونه از مهم‌ترین این اتفاقات یکی در حوالی ماه اردیبهشت و یکبار پس از شهریور ماه گذشته رخ داده است. ضمنا، حتما لازم نیست که ویروس جهش یافته از یک کشور به کشور دیگر وارد شود، به دلیل آنکه ماده ژنتیکی ویروس ناپایدار است، در هر کشوری می تواند رخ ‌دهد، بویژه در مناطقی که زنجیره انتقال فعال‌تر است، احتمال جهش و تغییر ژنتیکی هم افزایش می‌یابد.

وی افزود: مشاهدات ما در مورد تعداد موارد جدیداً تشخیص داده شده نشان می‌دهد متاسفانه در برخی استان‌ها و نیز در مجموع در کل کشور، افزایش تعداد موارد جدید در هفته‌های اخیر مشهود است و فعلا نمی‌دانیم آیا این موضوع صرفا ناشی از تغییر رفتار ما است و یا ناشی از تغییر گونه قالب ویروس است و یا هر دو عامل همزمان نقش دارند. آنچه که اهمیت دارد، ضرورت افزایش سختگیری‌ها و کاهش تماس‌های ما است برای اینکه شاهد ابتلا و از دست رفتن تعداد بیشتری از افراد جامعه نباشیم.

یونسیان درباره خطرناک‌ترین جهش ویروس کرونا، تصریح کرد: طبیعتا خطرناک‌ترین جهش، جهشی است که مرگ و میر و شدت بیماری را افزایش دهد. در عین حال، جهشی که بدون افزایش شدت و مرگ و میر، قابلیت انتقال را افزایش دهد نیز می‌تواند منجر به درگیری بیشتر افراد جامعه و در نتیجه مرگ و میر بیشتر شود. در مورد جهش‌هایی که در بالا ذکر شد، حداقل افزایش سرایت‌پذیری ویروس اثبات شده و حتی برخی شواهدی دارند که شدت ابتلا و احتمال کشندگی هم در این جهش‌ها ممکن است افزایش یافته باشد که فعلا نمی‌توان با قطعیت در مورد آن صحبت کرد.

این استاد ویروس شناسی افزود: برای اینکه بفهمیم چه جهش‌هایی در یک کشور رخ می‌دهد لازم است از تکنولوژی توالی‌یابی کل ژنوم ویروس استفاده کنیم و این تکنولوژی گرچه هم اکنون در مراکز خاصی در کشور موجود بوده و در حال استفاده از آن هستیم، ولی برای اینکه بتوانیم مانند سایر کشورها جهش‌های احتمالی ویروس را به تعداد کافی و به موقع شناسایی و برای مقابله با آن به موقع اقدام کنیم، ضرورت دارد اعتبارات کافی برای تهیه ملزومات و کیت‌های مورد نیاز آن را فراهم کرده و اختصاص دهیم و تصور می‌کنم هنوز این مهم در کشور رخ نداده است و لذا ما هنوز نمی‌توانیم راجع به جهش‌هایی که ممکن است در ایران رخ داده باشد به درستی اظهار نظر کنیم. فعلا تحقیقات صورت گرفته با استفاده از ابزارهای موجود، می‌توانند بگویند آیا جهش‌های شناخته شده در سایر کشورهای دنیا در کشور ما هم مشاهده می شود یا خیر. امیدواریم در آینده با عنایت بیشتر به بخش آزمایشگاه‌های تجهیز شده به این فناوری، ما هم در مورد جهش‌هایی که در کشورمان ممکن است رخ دهد، اظهار نظر فنی داشته باشیم.

وی در پاسخ به این سوال که آیا جهش ویروس کرونا می‌تواند سبب بی اثرسازی واکسن شود یا خیر؟، گفت: باید ببینیم که آیا جهش در منطقه‌ای که هدف واکسن است، رخ داده یا خیر، و سپس ببینیم این جهش چقدر می‌تواند سبب تغییر در آن منطقه شود. خوشبختانه اکثر واکسن‌هایی که تاکنون تهیه شدند، جایگاه‌های متعددی از ویروس را هدف قرار داده‌اند. به این ترتیب اگر یک و یا حتی تعداد معدودی از این مناطق تغییر کند، هنوز امید داریم که واکسن بر سایر جایگاه‌هایی که هدف واکسن هستند اثر خود را بر جای بگذارد. طبیعی است که اگر واکسیناسیون دیر اتفاق افتد و انتقال بیماری فعال و بالا باشد، احتمال بروز جهش‌های متعدد و لذا بی‌اثر شدن واکسن‌ها نیز وجود دارد.

وی گفت: واکسن‌هایی که الان در حال ساخت هستند هنوز کارایی خود را بر ویروس‌های جهش یافته دارند ولی برخی شواهد پراکنده حاکی از کاهش اثر بخشی برخی واکسن‌ها در برخی از ویروس‌هایی که اخیرا جهش یافتند، بوده‌اند. گرچه حتی در مورد این ویروس‌های جهش یافته هم هنوز درصد ایمنی زایی مقبول است ولی ممکن است اگر نتوانیم به موقع ویروس را سرکوب کنیم، درصد ایمنی زایی در آینده آنقدر کاهش یابد که واکسن از میزان اثربخشی مطلوب خود فاصله بگیرد.

کاهش رعایت پروتکل‌های بهداشتی

سیما سادات لاری سخنگوی وزارت بهداشت نیز درباره آخرین وضعیت میزان رعایت پروتکل‌های بهداشتی در کشور به خبرگزاری فارس گفت: کاهش رعایت پروتکل‌های بهداشتی در تمام استان‌های کشور مشاهده می‌شود و این زنگ خطری برای هفته‌های پیش رو است. در همه ماه‌های اخیر ثابت شده که رابطه مستقیمی میان کاهش رعایت پروتکل‌های بهداشتی و افزایش موارد ابتلا و پس از آن بستری و فوت به علت کووید ۱۹ وجود دارد.

وی ادامه داد: فقط در بازه زمانی ۱۵ تا ۲۴ بهمن ماه، بیش از ۲ هزار نانوایی، ۷۷۱ رستوران، ۴۲۲ فروشگاه زنجیره‌ای در میان اماکن عمومی برای عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی اخطار دریافت کرده و به مراجع قضایی معرفی شدند.

لاری درباره میانگین استفاده از ماسک در میان خدمت دهندگان نیز اظهار کرد: میانگین استفاده از ماسک در خدمت دهندگان تا ۱۵ بهمن ماه بیش از ۸۷ درصد بود که این میزان در ۲۴ بهمن به ۸۳.۳۲ درصد کاهش یافته است.

وی ادامه داد: همچنین میانگین استفاده از ماسک در خدمت گیرندگان نیز در ۱۵ بهمن ماه در کشور بیش از ۸۳.۵ درصد بود که این میزان نیز در ۲۴ بهمن به ۷۸.۵ درصد کاهش پیدا کرده است.

سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: میانگین کشوری رعایت پروتکل‌های بهداشتی از ۸۳.۵ درصد در ۱۵ بهمن به ۷۴.۹۳ درصد در ۲۴ بهمن کاهش یافته که این موضوع جای نگرانی بسیاری دارد. از همه مردم کشورمان و اصناف می‌خواهیم که در این زمینه همکاری و همراهی خود با نظام سلامت را افزایش داده تا به خیز جدید بیماری کووید ۱۹ وارد نشویم.